Kamboçya ve İsviçre: Neden Arada Dağlar Kadar Fark Var?

Aşağıdaki iki fotoğrafa bir göz atın:

Lerzan Özkale, 2018

Kamboçya'da yetiştirilen bir inek ile İsviçre'de yetiştirilen bir ineği kıyaslayan bu fotoğraf, ilk bakışta negatif düşüncelere sebep olsa da, sanıldığının aksine kötümser bir bilim olmayan ekonomi, buna mantıklı açıklamalar sunabilir. Aradığımız açıklama elbette İsviçre'nin ineklerine ziyafet çekerken Kamboçya'nın ineklerini açlığa terk ediyor olması değildir.

Esasen durum sanılandan çok daha karmaşıktır.

Uluslararası Ticaret: Pastaya Dilimler Eklemek

Ricardo'nun belirttiği üzere, uluslararası ticaretin var olmasının sebebi, ülkelere arası iş gücündeki üretkenlik farklardır. Bir ülke, bütün endüstrilerde diğer bütün ülkelerden daha az üretken olsa dahi (mutlak üstünlüğe sahip olmasa dahi), en az bir endüstride diğer ülkelere kıyasla daha üretken olacaktır (karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olacaktır), böylece uluslararası ticaret her ülke için faydalı hale gelecektir.

Serbest ticaretin tüm dünya ülkelerine fayda sağlayacağı görüşü, 18. yüzyıl filozofu Hume tarafından betimleyici bir örnek ile şu şekilde açıklanmıştır: Ticarete açılan ülkeler, öncesinde bir tam olan pastalarına yeni dilimler ekleme şansı yakalarlar. İhracatı yapılan bir ürünün üretimi artacak ve yurt içi geliri arttıracaktır.

Güzellik Yarışmasını Neden İsviçreli İnek Kazanır?

İsviçre, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği ve hayvan ürünleri üretiminde Kamboçya'ya kıyasla karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir. Bu durum, iki ülkenin teknolojik ilerleme seviyeleri ile açıklanabilir.

İsviçre, tarihte çokça hayvan yetiştiriciliği yapmış, böylece bu konuda bilgi ve tecrübe edinmiştir. Bu ona üretkenliği ve kârı arttıracak ekipman, makine üretimi ve cihaz kurulumu yapma avantajı sağlamıştır. Ondandır ki İsviçre, bugün hala ithal ettiğinden fazla hayvan ürünleri ihraç etmektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Diğer yandan Kamboçya, hayvan ürünlerini yakın komşusu olan Tayland gibi ülkelerden ithal etmekte ve bundan çok daha azını ihraç etmektedir; çünkü böylesi Kamboçya için daha faydalıdır. Tayland gibi hayvan endüstrisinde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olan komşuları olması, Kamboçya'ya kendi karşılaştırmalı üstünlüğü olan endüstrilerde uzmanlaşma şansı tanır. Bu da, Kamboçya örneğinde, başlıca tekstil endüstrisidir.

Ticaret Şartları: Kırmızı Başlıklı Kıza Stratejik Tavsiyeler

Bu noktada okuyucu şunu sorgulayabilir: Mademki ticaret her iki tarafa da fayda sağlamaktadır, öyleyse neden İsviçre, Kamboçya'dan çok daha fazla gelişmiştir?

Bunu cevaplamak için, ülkeleri kırmızı başlıklı kız gibi, sepet alışverişi yapıyormuş kabul edelim. Öyleyse Kamboçya, dünyanın geri kalanına bir sepet hazırlar (ki bu onun ihracat sepetidir), dünyanın geri kalanı da Kamboçya'ya bir sepet hazırlar (ki bu da onun ithalat sepetidir). İşte bu ihracat sepetinin parasal değerini, ithalat sepetinin parasal değerine böldüğümüzde elde edilen göstergeye Ticaret Şartları denir. Yüksek bir Ticaret Şartları göstergesi, yüksek refahı temsil eder çünkü yüksek ihracat geliri olan ülke, daha çok ithal ürün alma şansı yakalar.

The World Bank

Görülen grafik, Dünya Bankası'nın verisine dayanarak, Ticaret Şartları'nın iki ülke için yıllara göre değişimini göstermektedir. Uluslararası ticarete katılmak, bir ülkenin Ticaret Şartları göstergesini arttırmaz ya da azaltmaz. Her ülke, ticarete açılmasıyla karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu endüstride uzmanlaşma ve böylece ticaret şartlarını arttırma şansı yakalar.

Teknoloji sayesinde saatleri dakikalara, kilometreleri santimetrelere düşürdük; hatta bu sayede uzaktan çalışma metotları ile COVID-19 salgınının etkilerini azaltmayı da başardık. Teknolojinin buna benzer bir diğer faydası da yüzlerce liralık kârı binlere çıkarabilecek olmasıdır; bu yüzden teknolojiden en iyi şekilde yararlanan ve gelişmiş ürünler üretip ihraç eden ülkelere oyunda daime bir adım ileride olacaktır.

Ekonomik Karmaşıklık Göstergesi, bir ülkenin ihracat sepetindeki ürünlerin karmaşıklık (gelişmişlik) seviyesini ölçmektedir. MIT'nin (Massachusetts Institute of Technology) sağladığı verilere dayanarak, bu gösterge İsviçre için 2.01 iken Kamboçya için -1.2'dir. Yani İsviçre, Kamboçya'ya kıyasla çok daha sofistike ürünler ihraç etmektedir. Yükte hafif pahada ağır ihracat sepeti oluşturabilen ülkelerde gelir artışı fazla ve gelir dağılımı daha başarılı olmaya meyillidir.

Nedir Bunun Gizli Tarifi?

Hem Ticaret Şartları hem de Ekonomik Karmaşıklık Göstergesi, bize İsviçre'nin küresel pazarda Kamboçya'dan daha rekabetçi olduğunu kanıtladı. Peki İsviçre bunu nasıl başardı?

Acemoğlu ve Robinson kitaplarında açıklarlar ki bir ulusun refahı; coğrafi ve kültürel etkenlerin yanında, kurumlarının yapıları tarafından belirlenir. Politik gücü çoğulcu biçimde halka dağıtarak onu güçlendiren, kanun ve nizam yaratıp mülkiyet hakların koruyanlar kapsayıcı kurumlardır ve bunlar, refah sahibi toplumların anahtarıdır.

Diğer yandan politik gücü küçük bir azınlığı elinde toplayan, kanun ve nizam yaratamayıp mülkiyet haklarını koruyamayanlara dışlayıcı kurumlar denir ve bunlar refahı baltalayan temel unsurlardır (üst tabakadaki küçük azınlıklar olmasa dahi toplumun genel refahı azalmıştır).

Hun Sen, 1985'ten beri Kamboçya'nın başbakanlığını yapmaktadır ki bu da onu dünya üzerindeki en uzun süre hizmet veren liderlerden biri yapmaktadır. Yalnızca kendi finansal durumuna katkıda bulunup genel halkın refahını kötü etkileyen yatırımlara imza atmakla kalmamış, Asia Times tarafından varoluşsal bir yolsuzluk problemi olmasıyla da tanımlanmıştır. Bu durumda Kamboçya'nın dışlayıcı kurumlara sahip olması yalnızca tahmin edilen bir gerçektir.

Uluslar arasındaki bu eşitsizlikler, Birleşmiş Milletler'in (BM) baş etmeye çalıştığı problemlerden biridir. BM, kötü şartlara sahip ulusların gelişmesine yardımcı olmak, ekolojik krize karşı harekete geçmek ve herkes için daha iyi sosyal ve ekonomik koşullar yaratmak amacıyla oluşturulan 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi doğrultusunda tüm dünyayı el birliği ile çalışmaya davet etmektedir.

Sonuç

Ülkeler arası ekonomik gelişmişlik farkları esasen kurumların yapısal farklarından kaynaklanmaktadır (kapsayıcı veya dışlayıcı olmaları). Uluslararası ticaret, her ülkeye karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu endüstride uzmanlaşma şansı tanır fakat yalnızca ülke kapsayıcı kurumlara sahipse bu şans sürdürülebilir bir ekonomik büyümeye dönüşür. Tüm dünya halklarının ticaret ile sağlanan bu şansı değerlendirebilmeleri için yardımcı olmak, çevreyi koruyarak iyileşmesi için politika izlemek ve dünyadaki sosyal koşulları iyileştirmek 17 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi'nin birkaç parçasını temsil etmektedir.