İran'da 4000 Yıllık Ruj Bulundu!

Şubat 2024’te Scientific Reports dergisinde yayınladıkları rapora göre İran'ın güneydoğusunda keşfedilen küçük bir taş şişe içinde, 4.000 yıl önce dudak boyası olarak kullanılmış olması kırmızı bir kozmetik ürünü bulunuyor. Bu nadir buluntu, bilimsel olarak belgelenmiş ve analiz edilmiş en eski ruj örneği olabilir.^[1]

Analiz edilen örneğin %80'inden fazlası, başta hematit olmak üzere koyu kırmızı renk üreten minerallerden oluşuyordu. Karışım ayrıca koyu tonlara sahip manganit ve braunitin yanı sıra diğer minerallerin izlerini ve sebzelerden ve diğer organik maddelerden yapılan mumsu maddeleri de içeriyordu.

Araştırmacılar, hem kırmızı renk veren minerallerin yoğunluğu hem de mumsu maddelerin, çağdaş rujların özellikleri ile uyumlu olduğunu belirtirken çalışmanın başyazarı Padua Üniversitesi Kültürel Miras Bölümü arkeoloğu Massimo Vidale ise kozmetiğin başka şekillerde (örneğin allık olarak) kullanılmış olabileceğini; homojenlik, koyu kırmızı renk, kullanılan bileşikler ve şişenin şekli gibi özellikler göz önünde bulundurulduğunda kozmetiğin dudaklarda kullanılmasının daha olası olduğunu vurguluyor.

York Üniversitesi Arkeoloji Bölümü profesörlerinden Joann Fletcher'a göre hematit kullanımı geç Neolitik döneme ait taş kozmetik paletlerde ve eski Mısır kozmetik kaplarında belgelenmişti. Fletcher, İran'dan gelen şişenin en eski ruj olup olmadığının bu bulunduğunun gerçekte ne için kullanıldığına bağlı olduğunu şöyle belirtiyor:

Şişenin içeriğinin dudak boyası olarak kullanılmış olması mümkün. Ancak şişe modern bir ruj tüpüne benziyor olsa bile, yanaklara renk vermek için veya başka bir amaçla da uygulanmış olabilirler.

Cardiff Üniversitesi Tarih, Arkeoloji ve Din Fakültesi'nde antik tarih profesörü olan Laurence Totelin da buluntunun ruj olmasının "oldukça makul" olduğunu belirtiyor:

Yazarların da belirttiği gibi, tarif modern bir tariften farklı değil. Koyu kırmızı renk de dudak makyajı için beklediğimiz renktir. Bununla birlikte, bunu yapmak için kullanılan malzemeler antik ilaçların hazırlanmasında da düzenli olarak bulunur ve şişe, farmasötik bir kullanımla tutarsız olmayan bir şekle sahiptir.

Eserler Seller Sayesinde Ortaya Çıktı!

Daha önce Mısır ve Orta Doğu'da ortaya çıkarılan ve arkeologlar tarafından incelenen diğer ürünler arasında siyah sürme göz kalemleri ve göz farı veya fondöten olarak kullanılan daha açık renkli bileşikler yer alıyordu. Diğer antik kozmetiklerin aksine, şişedeki karışım düşük kurşun içeriğine sahipti. Araştırmacılar, bu düşük seviyenin, ruj üreticilerinin kurşunun zehirli etkilerini tehlikelerini anladıkları anlamına gelebileceğini öne sürdü. Vidale, uzmanlar arasında kozmetiklerdeki kurşun bileşiklerinin toksisitesi konusunda uzun ve sert bir tartışma olduğunu söylüyor:

Aynı bölgeden çıkarılan eserler üzerinde yapılan daha önceki araştırmalar, 5.000 yıl önce beyaz kurşunun yüz fondötenlerinin temel malzemesi olduğunu, dudaklar için olduğu varsayılan koyu kırmızı preparatımızın içeriğinin ise neredeyse kurşunsuz olduğunu gösteriyor. Bu bilinçli bir seçim olabilir.

Preparata ışıltı katması için öğütülmüş kum ya da kristalden elde edilen kuvars parçacıkları koyulmuş olabilir. Ancak bu parçaların kloritten ince bir şekilde işlenmiş olan şişenin içinden gelmesi de mümkün.

Yazarlar, MÖ 12. yüzyıla tarihlenen ve genç bir kadının dudaklarını bu şekilde boyadığını gösteren eski bir Mısır papirüsünü de göz önüne alarak şişenin bakır/bronz bir aynanın sapıyla birlikte bir elde rahatça tutulabileceğini belirtiyor. Böylece diğer el, fırça veya başka bir alet için kullanılabilir.

Eser, İran'ın Jiroft bölgesindeki Tunç Çağı mezarlarından ve mezarlarından çıkarılan binlerce parça arasında yer alıyordu. Marhasi olarak bilinen eski bir krallığın parçası olan mezarlar 2001 yılında bir nehrin taşmasıyla açığa çıktıktan sonra mezardaki eşyalar yerel halk tarafından yağmalanmış ve satılmıştır. Şişenin de aralarında bulunduğu pek çok taş ve bakır eşya daha sonra İran güvenlik güçleri tarafından kurtarılmıştır. Şişe şu anda, ekibin numune aldığı Jiroft Ulusal Arkeoloji Müzesi'nde muhafaza ediliyor. Vidale, şöyle anlatıyor:

Bu uygarlık birdenbire ortaya çıkmış gibi. Feci bir sel felaketi antik mezarlıkları vurup her türlü arkeolojik hazineyi açığa çıkardığında keşfedildi. Bölge şimdi iyi korunuyor, ancak ciddi zararlar verildi. Bu uygarlık hakkında bugün bildiğimiz şeyler; Mezopotamya benzeri gelişmiş bir medeniyet olduğu, uzun mesafeli ticaret ve askeri girişimlerde önemli bir role sahip olduğu, kendi yazı sistemlerini kullandıkları ve büyük şehirler ve güçlü, otoriter yöneticiler tarafından yönetildikleridir. Gerisi ise yeni kazılardan yavaş yavaş ortaya çıkıyor.

Ruju kimin ya da hangi bağlamda sürmüş olabileceği ise hâlâ net değil. Vidale kozmetiklerin dönemin mezarlarında düzenli olarak ölen kişinin yüzüne yakın bir yere bırakıldığını söylese de mezarların yağmalanması ve tahrip edilmesi nedeniyle, bunu doğrulayacak yeterli kanıtlar elde edilemedi ve araştırmacılar eseri belirli insan kalıntılarıyla ilişkilendiremedi.