İnsanlar Neden "Şişman Primatlar" Haline Geldi?

Abur cubur tarzı beslenmeyi ve kısıtlı egzersiz yapmayı suçlayabilirsiniz ama modern obezite salgınından uzun zaman önce, evrim de bizi şişmanlatmıştı. Duke Üniversitesi'nde biyoloji alanında öğretim üyeliği yapan Dr. Devi Swain-Lenz. ''Bizler şişman primatlarız.'' diyor. İnsanların şempanzelerden daha tombul olması, bilim insanları için yeni bir haber değil ancak yeni kanıtlar insanların neden bu durumda olduğunun açıklanmasına yardımcı olabilir.

Pixabay

''İyi'' ve ''Kötü'' Yağ Hücreleri

Swain-Lenz ve Duke Üniversitesi'nden meslektaşları, neredeyse aynı DNA dizilimlerine sahip olsalar da şempanzelerin ve eski insanların kendi yağ hücrelerinde DNA'nın nasıl paketleneceğine dair kritik değişimler geçirdiğini buldular. Sonuç olarak araştırmacılar, bu durumun insanların ''kötü'' yani kalori depolayan yağ hücrelerini ''iyi'' yani kalori yakan yağ hücrelerine dönüştürme yeteneğinin azalması ile ilgili olduğu söylüyor. Çalışmanın sonuçları, 24 Haziran 2019'da Genom Biyolojisi ve Evrim isimli bilimsel dergide yayınlandı.

Araştırmacılar, bizler ile yakın akraba olan hayvanlarla karşılaştırıldığında insanların daha ''yağlı'' olduğunu ve hatta ''six-pack'' olarak tabir edilen karın kaslarına ve kaslı kollara sahip olan insanların bile hatırı sayılır bir yağ rezervine sahip olduğunu söylüyor. Diğer primatların vücutlarındaki yağ oranı %9'dan daha az iken, sağlıklı bir insanın vücudundaki yağ oranı %14 ile %31 arasında değişiyor.

İnsanların nasıl yağlı primatlar haline geldiklerini anlamak için, başında Swain-Lenz'in bulunduğu takım ve Duke Üniversitesi'nden biyolog Greg Wray bazı araştırmalarda bulundular; insanlardan, şempanzelerden ve daha uzaktan akraba olduğumuz maymun türlerinden olan makak maymunlarından (Macaca mulatta) alınan yağ örneklerini karşılaştırdılar. Araştırmacılar ''ATAC-seq'' denilen bir teknik ile her türün genomları arasında, kendi yağ hücrelerinin DNA'yı nasıl paketlediğini taradılar.

Bütün Yağ Hücreleri Aynı Değildir

Çoğu DNA, hücrelerin içinde sarmal ve sarılmış biçimde proteinlerin etrafında bulunur. Bu şekilde DNA'ların sadece bazı bölgeleri hücresel mekanizmada ulaşılabilir olur ve bu sayede aktif ya da pasif genler oluşur. Araştırmacılar, şempanze ve makaklarda ulaşılabilen yaklaşık 780 DNA bölgesi tanımladı. Bu bölgeler insanlarda da bulunuyor ancak daha çok birbirine kenetlenmiş durumda. Bölgeleri daha detaylı inceleyen takım, tekrar eden bu ufak DNA parçalarının bir tipteki yağ hücrelerinin diğer bir tipe dönüştürülmesinde yardımcı olduğunu fark ettiler. Swain-Lenz, bütün yağ hücrelerinin aynı olmadığını söylüyor.

Yağın çoğu, kalori depolayan beyaz yağ hücreleri tarafından oluşturulur. Bifteklerdeki mermer görünümlü bölgeler işte bu beyaz yağ hücreleridir. Diğer taraftan bej ya da kahverengi denilen özelleşmiş yağ hücreleri de vardır. Bu hücreler kaloriyi depolamaktansa, ısı açığa çıkarıp bizi sıcak tutmak için kalori yakarlar.

Çok yağlı olmamızın bir nedeni de, beyaz yağ hücrelerini kahverengi yağ hücrelerine çevirmede yardımcı olan genom bölgelerinin insanlarda kullanılamamasıdır. Şempanzelerde ise bu bölgeler kullanılabilmektedir.

Pixabay

Swain-Lenz şöyle devam ediyor:

Bizler beyaz yağ hücrelerini kahverengi yağ hücrelerine çevirmek gibi bazı yeteneklerimizi kaybettik ve bu yüzden de beyaz yağ hücrelerinin yolağında saplanıp kaldık. İnsanları soğuğa maruz bırakarak vücutlarındaki sınırlı kahverengi yağ hücresini aktifleştirmek mümkün ancak bu konuda çalışmamız lazım.

Şempanzelerle insanların kendi yollarına ayrılıp yürüdüğünden beri geçen 6 ile 8 milyon yıl içinde insan beyni üç kat büyürken, şempanzelerin beyinlerinde herhangi bir değişiklik olmadı. İnsan beyni vücuttaki diğer tüm dokulardan daha fazla enerji kullanır. Eski insanlara enerji gerektiği için, yağ hücrelerinin kullanılmasında kalori yakan kahverengi yağ hücrelerinin yerine beyaz hücrelerin seçilmesi insan türünün hayatta kalması için bir avantaj oluşturmuş olabilir.

Swain-Lenz en sık karşılaştığı sorulardan birinin, ''Bizi sıska mı yapacaksınız?'' olduğunu söylüyor ve bu soruya ''Keşke'' diye cevap veriyor.

Obezite İçin Çözüm Arayışları

Kahverengi yağ hücreleri kalori yakabilme yeteneğine sahiptir. Bu yüzden de araştırmacılar, kilo vermeyi kolaylaştırmak için insan vücudundaki beyaz yağ hücrelerinin kahverengi yağ hücrelerine dönüştürülmesi konusunda çözüm bulmaya çalışıyorlar.

Swain-Lenz, primatlar arasında buldukları farklılıkların bir gün obezite hastalarına yardım etmek için kullanılabileceğini söylüyor ama henüz o noktada değiliz.

Swain-Lenz şunları ekliyor:

Belki ilerde bir grup genin aktif ya da pasif olmasını sağlayabiliriz ancak şu an için bu noktadan çok uzağız. Bunun bir anahtarı çevirmek kadar basit olduğunu düşünmüyorum, öyle olsaydı bunu uzun zaman önce çözmüş olurduk.