Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor?

Neden köpek veya kedilere yüksek seviyede empati ve merhamet duyarken, böceklere tam tersi davranırız? Deneyler, evrimsel sürecin bunda etkisini gösteriyor!

6 dakika
9,978
İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor? Sarah Richter
2 ayrı canlının ortak hisler paylaşması
Tüm Reklamları Kapat
İnsanla sınırlı olmayan duygudaşlık, yani aşağı hayvanlara insanca davranma, en geç edinilmiş ahlâkî edinimlerden biri olarak görünmektedir. (...). İnsanın en soylu erdemlerinden biri olan bu erdem, duygudaşlıklarımızın bütün duygulu varlıkları kapsayıncaya kadar durmadan incelip genişlemesinden doğmuşa benzemektedir. - Charles Darwin, 1871[1]

İster beslenme, ister eğlence, gelenekler, bilimsel araştırmalar ya da vahşi yaşam işletmeleri için olsun, insanın diğer türlerle etkileşimleri sayısızdır, komplekstir ve ta insanın kökenlerine kadar gider. Bu etkileşimler, çoğu zaman sadece faydacı bir amaca dönük değildir. Hayvan refahı ve doğanın korunması tartışmalarında devamlı su yüzüne çıkan ve hatta kimi zaman radikal eylemlere yol açan, farklı yönlere dönük ve karmaşık duygular içeren bir doğaya sahiptir.[2], [3]

Aynı gezegende, Dünya'da, evrimleşen milyonlarca organizmanın hepsi, insan türüne eşit düzeyde etki etmezler. Bu eşitsizlik öyle belirgindir ki, -olabildiğince objektif olması gereken- biyolojik çeşitlilik ve doğayı koruma araştırmaları bile, türlere karşı toplumsal genel yargılarından etkilenir.[4], [5] Bu toplumsal genel yargılar hakkında birçok faktör öne çıkar: estetik, vücut ölçütü, savunmasızlık hissi...[6], [7], [8], [9] Ne var ki, bir türe yönelik duygusal kavramalarımızın, o türün insan morfolojisini yansıtma (insan özelliklerinin, duygularının veya niyetlerinin insan olmayan varlıklara atfedilmesi) oranıyla direkt ilişkisi göze çarpar: Bize fiziksel, davranışsal veya bilişsel benzerlikler gösteren türlere karşı daha pozitif tepkiler uyandırırız. Empatik tepkilerimizin, omurgalı sınıflar arasında arasında, bize en yakın olanlara karşı ise çok yüksek olduğunu görüyoruz.[10], [11], [12]

İronik bir şekilde, insan dışında türlere karşı davranışlarımızı inceleyen araştırmalar, esasen memelilere ve çok daha az kapsamlı olarak da diğer omurgalılara odaklanmıştır. Dahası, tüm bu araştırmalar çoğunlukla biliş veya doğayı koruma amaçlı bilim insanları tarafından yapılmışlardır. Evrimsel biyologlar, bu sorularla çok az ilgilenmişlerdir. Bilindiği kadarıyla, elverişli bir karşılaştırma yöntemi de henüz kullanılmamıştır (örneğin analitik bir filogenetik çerçeve geliştirilememiştir). Dolayısıyla pek çok basit ama son derece temel sorular cevapsız kalmıştır: Empati ve merhamet her türe uygulanıyor mu yoksa bir çerçevesi var mıdır? Hangi dereceye kadar filogenetik benzerlikler, duyguları anlama ve sempati göstermeyi açıklayabilir? Empati ve merhamet, türlerle aramızdaki filogenetik ayrımın süresine mi yoksa çeşitlilik ve adımlarına mı bağlıdır? Bu algıların kökenindeki uyaranların doğası nedir ve genellikle insan ilişkilerinde ifade edilenlerle karşılaştırılabilecek duyguları bizde nasıl uyandırabilirler? Ve daha geniş bir kapsamda, doğal seçilim paradigması çerçevesinde, farklı türler arasında özgecil ve fedakar davranışların varlığını nasıl açıklayabiliriz (örneğin bir köpeği kurtarmak için yoldaki arabanın önüne atlamak)?

Tüm Reklamları Kapat

Araştırma Süreci

Bu boşlukları doldurabilmek için güncel bir araştırma tasarlandı. Bu sayede insanın empati duygusundan yola çıkarak ve bulguları yorumlayarak, filogenetik bir çerçeve ve harita hazırlandı. Online araştırma anketinde rol alan 3500 katılımcı, biyolojik çeşitliliği ve türleri (mikroorganizmalar dahil) temsil etmek amacıyla geniş bir görsel havuzundan her seferinde rastgele seçilen 2 görsel arasında seçim yapmaları istendi.

Katılımcılara 2 canlıdan birini seçmeleri için 2 soru yöneltildi. Empati kelimesinin çeşitli tanımları (ve karışık kullanımları) ve kavrama uygun birçok durum (ör. sempati, bilişsel veya duygusal empati, sevgi, merhamet, kendi-diğer ayrımı, his paylaşımı...) olmasına rağmen "empati algısı" ve "merhamet tepkileri" arasında daha belirgin bir ayrım yapabilmek için 2 ayrı soru oluşturuldu:

  • Yöneltilen sorulardan türler arası empatiyi ölçmek için kullanılan ilki "(seçilen canlı)'nın his ve duygularını daha iyi anladığımı hissediyorum" ve
  • türler arası merhameti ölçmek için kullanılan diğeri ise "eğer bu iki canlının hayatı tehlikede olsaydı, (seçilen canlı)'nın hayatı önceliğim olurdu."

Bu sayede ilk soruyla, hangi canlıların duygularının ne düzeyde insanlarca hissedilebildiği (empati), ikincisinde ise yardıma muhtaç hangi canlının önceliğimiz olacağı (merhamet) ölçülebildi (Figür 1).

Figür 1: Katılımcılara sorulan sorular. 52 tür arasından rastgele 22 çift seçilip sırayla sorular cevaplandırıldı.
Figür 1: Katılımcılara sorulan sorular. 52 tür arasından rastgele 22 çift seçilip sırayla sorular cevaplandırıldı.
Nature

Elde Edilen Sonuçlar

Sonuç olarak, gösterilen türün filogenetik olarak insan türüne uzaklığı arttıkça, sorulara cevap olarak seçilme ihtimali azalmıştır (Figür 2).

Tüm Reklamları Kapat

Figür 2: İnsan türüne (zaman gözetilerek) filogenetik yakınlık ile empati ve merhamet sorularına cevap olarak seçilme oranı karşılaştırmaları.
Figür 2: İnsan türüne (zaman gözetilerek) filogenetik yakınlık ile empati ve merhamet sorularına cevap olarak seçilme oranı karşılaştırmaları.
Nature

Empati sonuçları, türlerin sorulara cevap olarak seçilme olasılığı bakımından %12-94 aralığında; merhamet sonuçları ise %8-79 aralığında değişiyor, bu değişimlere doğrudan sebep olan faktör ise bariz bir şekilde filogenetik yakınlık.

Grafiğe bakılırsa, doğrusal bir çizgi çizilmediği de görülebilir. Hesaplamalara göre günümüzden yaklaşık 611 milyon yıl öncesi, empati açısından duygusal bir "bükülme noktasına" denk geliyor. Bu noktadan önce ayrıldığımız organizmalara karşı empati, zamandan bağımsız olarak, çok düşük (mantarlar, bitkiler, toprak solucanı, vb.); bu noktadan sonrasında ise, türlere empati giderek artıyor. Aynı bükülme noktası, merhamet içinse günümüzden 565 milyon yıl öncesine denk geliyor.

Bir yandan da cevapların, katılımcılarda çeşitli faktörlere göre farklılaştığı görüldü. Bu faktörlerden bazıları; cinsiyet, yaş, biyolojik çeşitlilik bilgisi, avcılık/balıkçılık hakkında görüşler ve hayvan hayatının insan hayatına oranla değeri hakkında görüşler (Figür 3).

Figür 3: Katılımcıların kişisel özelliklerinin, seçimleri üzerinde etkileri (A). Sonuçlar göz önünde bulundurularak tahmin edilen cevaplama süreleri (B).
Figür 3: Katılımcıların kişisel özelliklerinin, seçimleri üzerinde etkileri (A). Sonuçlar göz önünde bulundurularak tahmin edilen cevaplama süreleri (B).
Nature

Empati ve merhametin türlere göre değişimini gösteren bir grafik çizildiğinde ise empati hissinin, filogenetik farklılıklara, merhamete oranla, daha hızlı uyum sağladığı görüldü (Figür 4).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Figür 4: Empati ve merhamet sonuçlarının türlere göre oranları. Grafiğin empatiye daha yatkın olduğu görülebilir.
Figür 4: Empati ve merhamet sonuçlarının türlere göre oranları. Grafiğin empatiye daha yatkın olduğu görülebilir.
Nature

Siz Neye Göre Seçiyorsunuz?

Sosyal canlılar olarak insanlar için empati ve merhamet kaçınılmazdır. İş birliği ve koordinasyon için şart olan bu hislerin evrimsel sürecimizde yerleri çok büyük. Empati ve merhamet hislerinin insan dışı canlılara da uygulandığına, fakat her birine eşit uygulanamadığına dair kuşku yok. Çalışmayı yapan ekip, diğer canlılara karşı bakışımızın, dış görünüşe ve basit benzerlikler-farklılıklara göre değiştikleri görüşünde. Empati ve merhamet duygularının sinirbilimsel açıdan ayrı oldukları halde bir şekilde bağlantıya sahip oldukları da görülüyor.

Merhamet sorularının cevaplanma süresinin empatiye oranla neredeyse 1,5 saniye daha uzun sürmesini ise "tereddüte" bağlıyorlar - ki bu da bir karıncayı gözümüzü kırpmadan öldürebilirken çiftlik hayvanları konusundaki fikir ayrılığını ve bitmeyen tartışmaları açıklıyor.

Bu hislerin filogenetik açıdan bir kurala sahip oldukları aşikar, ancak hala tamamen kavrayamayacağımız, çok karmaşık değerler.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Özetini Oku
55
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 40
  • Merak Uyandırıcı! 20
  • Muhteşem! 15
  • İnanılmaz 9
  • Bilim Budur! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Üzücü! 2
  • Güldürdü 1
  • Umut Verici! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Nature Scientific Reports | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 12/10/2024 14:49:10 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10088

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hız
Canlılık
Radyoaktif
Grup
Sindirim
Köpekgil
Zehir
Freud
Kimya Tarihi
Fare
Gen İfadesi
Sosyal
2019-Ncov
Sahte
Epistemik
Işık Yılı
Algı
Küçük
Jinekoloji
Sıcak
Rna
Mikrop
Nükleer Enerji
Zehirli Mantar
Obstetrik
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. M. M. R. G. Lecointre, et al. İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor?. (9 Şubat 2021). Alındığı Tarih: 12 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10088
Lecointre, A. M. M. R. G., Tuzla, M., Bakırcı, Ç. M. (2021, February 09). İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor?. Evrim Ağacı. Retrieved October 12, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10088
A. M. M. R. G. Lecointre, et al. “İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 09 Feb. 2021, https://evrimagaci.org/s/10088.
Lecointre, A. Miralles, M. Raymond, G.. Tuzla, Melih. Bakırcı, Çağrı Mert. “İnsanlar, İnsan Dışı Türlere Neye Göre Merhamet ve Şefkat Göstermeyi (veya Göstermemeyi) Seçiyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, February 09, 2021. https://evrimagaci.org/s/10088.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close