Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume

5 dakika
10,364
İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume
Tüm Reklamları Kapat

Britanyalı empiristlerinin en büyüğü sayılabilecek, 18. yüzyılın da Kant ile birlikte en önemli filozofu diyebileceğimiz David Hume, bilgiye konu olan nesnelerin en temel ögelerine kadar inmeyi amaçlamıştır. Bunun için de öncelikle zihnin algılarını ele almıştır. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma adlı yapıtında, zihnin tüm algılarını "idea" ve "izlenim" olmak üzere ikiye ayırmıştır.[1] Hume, izlenimden canlı algıları, ideadan cansız algıları anlamaktadır. Ona göre işitilen, görülen, duyulan, hissedilen, sevilen vb. olan her şey, "izlenim" içerisine girmektedir. Bu ikisi arasından ise ön plana izlenimler çıkmaktadır. Bunu da Hume'un şu cümlelerinden çıkarabiliriz:[1]

Düşüncelerimizin bu sınırsız özgürlüğe sahip görünmesine karşın, daha yakından incelendiğinde, aslında çok dar sınırlara hapsolmuş olduğunu, zihnin tüm yaratıcı gücü, duyumların ve deneyimin bize sağladığı malzemeleri birleştirme, dönüştürme, artırma ya da azaltma yetisinden daha fazlası olmadığını görürüz.

Örneğin, "boynuzlu at", "altın dağ" gibi kavramları düşünmek mümkündür. Fakat bunlar, ayrı ayrı izlenimlerin, eski deneyimlerimizin birleştirilmesinden başka bir şey değildir. Yani “altın” ve “dağ” idelerini zihin birleştirerek, "altın dağ" kavramını elde etmektedir. Aynı şekilde "boynuz" ve "at" idelerini zihin birleştirerek "boynuzlu at" kavramını elde etmektedir. Kısacası tüm yaratıcı gücümüz, aslında "izlenim"lerimizin bize sağladığı tek tek deneyimler sayesinde gerçekleşmektedir.

Hume'a göre idealar izlenimlerin kopyalarıdır ve izlenimlere geri götürülebilirler. Eğer bir duyu organının eksikliğinden dolayı bir insan duyular dünyası ile ilgili izlenimlere sahip değilse, aynı konuda idealara da sahip değildir.[4] Örneğin tamamen renk körü olan biri, dünyayı grimsi bir tonda görmektedir ve bu yüzden diğer renklerin izlenimine sahip değildir. Bu sebeple bu renklerin idealarına da sahip olmayacaktır. Özetle; Hume’a göre tüm bilgilerimiz deneyimden gelmektedir. Aynı zamanda yaratıcı gücümüzün kaynağı da algılarımızdır. Hume’un ifadesiyle, tüm idelerimiz veya daha güçsüz algılarımız, izlenimlerimizin ya da daha canlı algılarımızın taklitleridir. Hume bu noktadan sonra insan aklını incelemeye tabi tutmuştur.

Tüm Reklamları Kapat

Hume, yukarıda adı geçen eserinin dördüncü bölümünde, insan aklının tüm nesnelerini "idea ilişkileri ve olgu durumları" olmak üzere ikiye ayırmıştır.[1] İdea ilişkileri alanına, geometri, aritmetik bilimleri ve bunlar gibi bilimlerin nesneleri girmektedir. Hume'un ifadesiyle, sezgiyle ya da tanıtlama yoluyla kesin olan her ifade ilk türe dâhildir.[1] Buna örnek olarak üçgenin üç kenarlı olması, "7+5=12" olması, karenin daire olmaması gibi örnekler verilebilmektedir. Bu türden olan önermeler, evrende var olan bir şeye bel bağlamadan kesinliğini ve apaçıklığını sonsuza dek koruyacaktır.[1]

Bu tür önermelerin yadsınması, kendisiyle çelişik önermeler ortaya çıkarmaktadır. Örneğin “Kare, üç kenarlı değildir” önermesinin değili, “Karenin üç kenarlı olmadığı doğru değildir” önermesini bize verir - ki bu da çelişik bir ifadedir*. Bu önermeler, modern felsefe terminolojisindeki "totoloji"lerdir ve totolojiler her ne kadar yüksek bir kesinlik derecesine sahip olsalar da, evrende gerçekten var olan şeylere bağlı değillerdir ve bize bunlar hakkında bilgi vermemektedirler**.[2]

Bu ayrımın diğer tarafında ise olgu durumları vardır. Olgu durumları, idea ilişkileri gibi değildir. Başka bir deyişle, olgu durumlarında herhangi bir zorunluluk yoktur. Olgu durumları, olduğundan başka türlü de olabilmektedir. Hume'un deyişiyle her olgusal durumun tersi yine mümkündür, çünkü olgusal durumlar hiçbir çelişki iması içermemektedirler ve onların tersini zihin aynı kolaylık ve açıklıkla kavramaktadır.[1] Örneğin "Yarın güneş doğmayacak" önermesi, "Yarın güneş doğacak" önermesi kadar açık ve anlaşılırdır. Başka bir örnek verecek olursak, ekmeğin bizi altı gün beslemesi, yedinci gün de besleyeceği anlamına gelmemektedir. İnsan yine de bu beklentide olmaktadır. Başka bir deyişle insan, olgusal olmasına rağmen yarın güneşin doğmasını bekler, altı gün besleyen ekmeğin, yedinci gün de beslemesini bekler. Peki insanı böyle bir beklenti içine sokan nedir? İnsanda neden böyle bir beklenti oluşur?

İnsanı böyle bir beklenti içine sokan, "neden-etki" ilişkisidir. Daha genel anlamda söyleyecek olursak, olgusal durumlara ilişkin tüm akıl yürütmelerimiz "neden-etki" ilişkisine dayanmaktadır.[1] Bu neden – etki zincirinin kaynağını sorguladığımızda ise karşımıza "deneyim" çıkmaktadır.[1] İnsan, bugüne kadar güneşin doğuşunu deneyimlemiştir; bu sebepten dolayı yarın da doğacağı gibi bir beklenti içine girmektedir. Aynı zamanda ekmeğin bu zamana kadar beslemesi, bundan sonra besleyeceği beklentisini beraberinde getirmektedir. Bu beklentiler insanda deneyim ve alışkanlık sonucu oluşmaktadır. Fakat bu ve bunun gibi olgu durumlarının hiçbirinde zorunluluk yoktur. "Nedensel zorunluluk" fikri, dünyada var olan herhangi bir şeye karşılık gelmemektedir, yalnızca geçmiş gözlemlerimizin yinelemelerine dayanan alışkanlıkla ilgili beklentilerimizin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.[2]

Tüm Reklamları Kapat

Hume, bu söyledikleriyle aynı zamanda tümevarım eleştirisi de yapmaktadır. Hume'a göre, herhangi iki şeyin her zaman bir arada ortaya çıktığını öğrendikten sonra, bunun tekrar edeceğine ilişkin olarak alışkanlık zihni bir inanmaya götürmektedir. İnanç, var olan bir izlenimle bir ilişki tarafından üretilen canlı bir ideadır. İnanç, nesne ile duyulara ya da belleğe gelen bir şeyin alışılmış sürekli birlikteliğinden doğmaktadır.

Hume'un skeptik olarak nitelendirilmesinde en büyük etken içinde bulunduğu çağda nedenselliğe dayanan bilimler hızlı bir biçimde ilerlediği halde, neden ve etki arasındaki ilişkideki zorunluluğu alışkanlık sonucu oluşan bir inanca dönüştürmesi, yani nedenselliği subjektif zihni bir alışkanlığa dönüştürmesidir.[4]

NOTLAR

* İki tür değilleme vardır; bir önermede ya yüklem değillenir ya da önermenin tamamı değillenir. Burada önermeler üstüne konuştuğumuz için, önermenin değillenmesi alınmıştır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

** Hume ve Cottingham’dan alıntılanan bu cümlelere baktığımızda, Hume’a göre matematik ve geometri gibi bilimler, evren hakkında bir şey söylememektedir. Aynı zamanda Cottingham, bu bilimlerin önermeleri için totoloji denilebileceğini söylemiştir. Buradan yola çıkarak 20.yüzyılın en önemli filozofu diyebileceğimiz Wittgenstein’da, bunun yansıması net bir biçimde görülmektedir. Wittgenstein, matematiğin mantıksal bir yöntem olduğunu[3] ve matematik tümcelerinin hiçbir şey dile getirmediğini ifade etmiştir. Başka bir deyişle, matematiğin tümceleri bize hiçbir şey söylememektedir. Wittgenstein, aynı zamanda mantığın tümcelerinin totolojiler (yinelemeler) olduğunu söylemiştir (TLP, ö. 6.1)[3] . Matematik, mantıksal bir yöntem olduğu için, onun önermeleri de totolojidir. Totoloji ise Wittgenstein’a göre anlamdan yoksundur TLP ö 4.461)[3] , aynı zamanda totolojiler gerçekliğin tasarımı değildir, yani dünya hakkında bir şey dile getirmemektedir TLP ö 4.462).[3]

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
79
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 24
  • Merak Uyandırıcı! 10
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • İnanılmaz 4
  • Muhteşem! 2
  • Bilim Budur! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ a b c d e f g h D. Hume. (2018). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. Yayınevi: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
  • ^ a b J. Cottingham. (2003). Akılcılık. Yayınevi: Doruk Yayıncılık.
  • ^ a b c d L. Wittgenstein. (2016). Tractatus Logico Philosophicus. Yayınevi: Metis Yayınları.
  • ^ a b M. Kaya Keha. Hume'un Nedensellik Eleştirisi Ve Şüpheciliği. (31 Ekim 2008). Alındığı Tarih: 17 Ekim 2020. Alındığı Yer: | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:19:08 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9450

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
K. Maral, et al. İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume. (17 Ekim 2020). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/9450
Maral, K., Bakırcı, Ç. M. (2020, October 17). İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/9450
K. Maral, et al. “İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 17 Oct. 2020, https://evrimagaci.org/s/9450.
Maral, Kürşat. Bakırcı, Çağrı Mert. “İnsanın Anlama Yetisine Yönelik Bir Soruşturma: David Hume.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 17, 2020. https://evrimagaci.org/s/9450.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close