İnsan Evrimi'nde Bir Basamak Daha: Denisova İnsanı

Denisova İnsanı, Homo cinsine ait olduğu tespit edilmiş; ancak insan evriminde şimdiye kadar tanımlanmış tüm türlerden farklı olan yeni bir türdür. 2008'de, Siberya'nın Altay Dağları'nda bulunan Denisova Mağarası'nda çalışan Rus arkeologlar tarafından keşfedilmiştir. Kalıntılar, oldukça az olmasına rağmen, tür teşhisi için fazlasıyla yeterlidir. Mağaradan ergen bir insansıya ait küçük parmak kemiklerine rastlanmıştır. Araştırıcılar, kemiklerden bireyin cinsiyetinin kadın olduğunu keşfetmiş ve X-Kadını adını vermişlerdir. Daha sonradan ise yeni bir tür olduğu ayrıntılı mitokondriyel analizlerle ortaya çıkarılmış ve Denisova İnsanı olarak anılmaya başlanmıştır. Kalıntıyla birlikte bulunan bilezik ve kemikler üzerinde yapılan karbon testi, türün günümüzden 40.000 yıl önce yaşadığını ortaya çıkarmıştır. 

Araştırmacılar, buldukları kemiklerden mitokondriyal DNA (mtDNA) çıkarmayı başarmışlardır ve bunun üzerinde yaptıkları analizler sonucunda türün tanımlanmış herhangi bir Homo türünden farklı olduğunu keşfetmişlerdir. Ayrıca insanların en güncel kuzeni olarak bilinen Neandertaller ile yapılan mtDNA kıyaslamaları sonucunda, iki türün birbirinden 1 milyon yıl kadar önce ayrıldığı, bir kolun Denisova İnsanı'na evrimleştiği, diğerinin ise Neandertalleri oluşturduğu keşfedilmiştir. Günümüzde Homo sapiens'in Avrupa'da Neandertaller ile birlikte yaşadığını artık kesin olarak biliyoruz; Denisovalılarla da yaşamış olmamız çok büyük bir ihtimaldir. 

Yapılan DNA analizi sonucunda bu türün, insanları ve Neandertalleri oluşturacak çıkışlardan önceki bir çıkış sonucunda evrimleştiği keşfedilmiştir. Araştırmacıların belirttiğine göre Denisovalıların keşfi, insan türünün Asya'daki az bildiğimiz evrimine ışık tutacaktır. 

Daha sonra, 2010 yılında türün yetişkin bir üyesine ait üst azıdişleri keşfedilmiştir. Bu diş üzerinde yapılan araştırmalar da, önceki araştırmaları aynen desteklemiştir. Dişin yapısı, Homo erectus'un diş yapısının ilkel bir versiyonuna benzemektedir. 2010 yılında yayınlanan bir diğer makalede, 2 yıllık uğraşlar sonucunda 2008'de bulunan kemikten çıkarılması başarılan çekirdek DNA'sı üzerinde yapılan analizlere de yer verilmiştir. Çekirdek DNA'sı üzerinde yapılan araştırmalar, Neandertaller ile Denisovalıların en yakın iki kuzen tür olduğunu kesin olarak göstermiş ve ortak atalarından ayrılma tarihlerini netleştirmiş, 640.000 yıl önce olduğunu göstermiştir. Bu iki türün ortak atasının ise, modern Afrikalı insanlardan 804.000 yıl önce ayrıldığı keşfedilmiştir. Yani önce Neandertaller ve Denisovalılara gidecek olan kol ayrılarak evrimleşmiş, sonra bu kol içerisinde 640.000 yıl önce Neandertaller ve Denisovalılar birbilerinden ayrılarak farklı evrim patikaları izlemişlerdir. 

Denisovalılarla ilgili yapılan bir diğer ilgi çekici araştırma da, günümüz insanlarının genomu ile kıyaslanmasıdır. Çünkü kemiklerin içerisindeki çekirdek DNA'sı muhteşem bir şekilde korunmuş ve neredeyse hiç dış faktörlerden etkilenmemiştir. Bu sebeple Denisovalıların genomunun neredeyse tamamı çıkarılabilmiştir. Bu genom, 6 farklı modern insanın genomu ile kıyaslanmıştır. Bu 6 farklı insandan biri Güney Afrika'nın !Kung kabilesinden, biri Nijeryalı, biri Fransız, biri Papua Yeni Gineli, biri Bougainville Adalı, biri de Çinlidir.

Kıyaslamalar sonucunda Malenezyalıların (Papua Yeni Gine ve Bougainville Adası) genomunun %4-6 arası, Denisovalılardan evrimleşerek günümüze gelmiştir. Bu da, Denisovalıların, modern insanlardan daha önce Afrika'dan çıkış yaptığı, sonrasında ise Malenezya'ya doğru göçen insan dalgasıyla karıştıklarını doğrulamaktadır. Günümüzde, Afrikalı olmayan insanların tamamında %4 civarı Neandertal geni olduğu bilinmektedir. Afrikalılarda ise hiçbir gen bulunmaz. Bu, Afrika'dan çıkıştan sonra, türleşmenin tamamlanmadan türlerin birbiriyle çiftleşebildiğini ve karıştıklarını göstermektedir.

Günümüzde halen tür üzerindeki araştırmalar devam etmektedir. Ancak bu örnek, günümüzde bulunan tek bir kemik parçasından elde edilen DNA sayesinde ne kadar ayrıntılı, hassas ve doğru sonuçlar üretebileceğimizin güzel bir örneği, genetik biliminin Evrimsel Biyoloji'ye sağladığı kaynakların küçük bir göstergesidir. 

Teşekkür: Bu yazıyı hazırlayan Yusuf Emirhan Karaca'ya teşekkür ederiz.