İklim Değişikliği Sebebiyle Artan Sıcaklıklar, Hayvanların Şekil Değiştirmesine Yol Açıyor!

İklim değişikliği sebebiyle dünyanın ortalama yüzey sıcaklığı, 19. yüzyıldan bu yana her sene yaklaşık olarak 1.18 santigrat derece artmaktadır. Bu sıcaklık artışının başlıca sebepleri, atmosfere salınan karbondioksit miktarının artması ve diğer insan bazlı aktivitelerdir.^[1] Bu sıcaklık artışının çoğunun son 40 yılda ortaya çıkmasıyla birlikte; son yedi yıl dünya tarihinin en sıcak yılları olmuştur. 2016 ve 2020 seneleri de kayıtlara "en sıcak" yıllar olarak geçmiştir.^{[2], [3], [4]}

The National

İklim değişikliğinin meydana gelmesindeki ana nedenleri incelediğimiz zaman, karşımıza genellikle insani aktiviteler çıkacaktır. Ancak iklim değişikliğinin genel olarak etkilerini ele aldığımızda, çok daha geniş bir ölçekte inceleme yapmamız gerekmektedir. İklim değişikliği; ekosistemi doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği için, en az insanlar kadar diğer canlılar da bu olgunun sonuçlarından etkilenmektedir. Peki, iklim değişikliğinin hayvanlar üzerindeki gözle görülebilir etkileri nelerdir? İklim değişikliği etkisiyle meydana gelen sıcaklık artışları, hayvanların vücutlarında ne gibi değişimlere yol açar? Birlikte inceleyelim.

İklim Değişikliği ve Şekil Değiştirme

İklim değişikliğinin en çarpıcı etkilerinden olan sıcaklık artışı sebebiyle çevre koşulları gitgide değişmektedir. Değişen bu çevre koşullarına uyum sağlamak için de hayvanlar evrimleşmekte ve vücutlarında belirgin farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Örneğin; genellikle kuşlarda görülen "güçlü şekil değiştirme" (İng: "Strong shapeshifting"), sıcaklık artışlarıyla doğrudan ilgilidir diyebiliriz.

Güçlü şekil değiştirme, özellikle kuşlarda gözlendi. 1871 yılından bu yana; Avustralya papağanının çeşitli türlerinin gaga boyutlarında %4 ile %10 arası bir büyüme meydana geldi. Ve bu büyüme doğrudan her yıl yaz sıcaklıklarının artmasıyla ilişkilidir.^[5] Küçük bir ötücü bir kuş olan Kuzey Amerikan kara gözlü junkosunda da artan gaga boyutuyla soğuk yerlerde görülen kısa vadeli aşırı sıcaklık artışları arasında bir ilişki gözlemlendi. Ayrıca memeli türlerde de sıcaklık artışıyla alakalı olarak bazı değişimler görüldü. Araştırmacılar; dağ farelerinde kuyruk uzunluğunun arttığını, maskeli kır farelerinde ise kuyruk ve bacak uzunluklarının arttığını gözlemlediler.

The Spruce

Avusturalya Deakin Üniversitesi'nden kuş araştırmacısı Sara Ryding; canlıların uzuvları aracılığıyla ısıyı serbest bıraktıklarını açıklıyor. Fare gibi küçük hayvanlarda kuyruk bu iş için yeterli oluyor. Kuşlarda ise bu işi gagalar üstleniyor. Filler ise serin kalmak için devasa kulaklarına güveniyorlar. Afrika arazilerinde dolaşan fillerin videolarında, kulaklarını periyodik olarak ileri geri sallayarak soğuduklarını gözlemleyebiliyoruz.

Yine Ryding, iklim değişikliğinin aşamalı olarak meydana gelen oldukça kompleks ve çok yönlü bir olgu olduğunu ve bu yüzden şekil değişikliğinin yalnızca tek nedeni olarak saptanmasının zor olacağını söylüyor. Ancak; bu değişimlerin oldukça geniş coğrafi bölgeler boyunca çok çeşitli türler arasında gerçekleştiğini, bu nedenle de iklim değişikliği dışında çok az ortak noktanın olduğunu da eklemeden geçmiyor.

Konuyu daha iyi anlamak için bakabileceğimiz Bergmann yasası adı verilen kavram; daha soğuk iklimlerde yaşayan canlıların, ısıyı daha iyi korumak için ekvatora yakın olanlardan (sıcak bölgede yaşayanlardan) daha büyük ve daha kalın olma eğiliminde olduğunu belirtir. Kural adını, modeli ilk kez 1847'de tanımlayan on dokuzuncu yüzyıl biyoloğu Carl Bergmann'dan almıştır. Otuz yıl sonra, başka bir biyolog olan Joel Asaph Allen, soğuk iklimlere uyum sağlayan hayvanların ısıyı içeride tutmak için daha kısa uzuvlara ve vücut uzantılarına sahip olduğunu belirterek kavramı daha da genişletmiştir. Benzer termoregülasyon nedenlerinden dolayı, tersi de genellikle doğrudur. Daha sıcak iklimlerde sıcakkanlı hayvanların uzantıları, vücut boyutlarına göre büyür. Gaga, kulak, kuyruk ve hatta kanatlar gibi daha büyük uzuvlar, hayvanların çevredeki havaya daha fazla ısı yaymasına yardımcı olmaktadır. Biraz kaba bir karşılaştırmayla, bir radyatör de benzer şekilde çalışır. Geniş yüzey alanına sahip büyük bir radyatör, daha küçük olana kıyasla bir odaya daha fazla ısı salar. Papağanların termal fotoğraflarında parlak sarı renkte parıldayan gagalarından ve pençelerinden yayılan ısı görülebilir. Daha büyük uzuvlar ayrıca daha fazla kan getiren ve dolayısıyla daha fazla vücut ısısını dağıtan daha büyük damar sisteminin büyümesine izin verir. Ryding bu konuyu şöyle açıklıyor:

Allen kuralına göre uzvun yüzey alanı artar. Ve hayvanlar için bu, belirli bir uzva kan pompaladığınızda, ısının kaybolabileceği daha fazla yüzey alanı olduğu anlamına gelir.

Ryding, vücut uzantılarında gözlemledikleri boyut artışının oldukça az olduğunu (%10'dan daha az) ve bu yüzden değişimlerin hemen gözle görülemeyebileceğini belirtiyor. Buna karşın Ryding, çok da uzak olmayan bir gelecekte kulak gibi daha belirgin vücut uzantılarında da boyut artışının gerçekleşeceği tahmininde bulunuyor. Yani, gelecekteki sıcaklık artışları daha fazla hayvanının şeklini değiştirecek ve bir seçilim baskısı oluşturacak.

Ekip ayrıca, doğal habitat sıcaklıklarından daha sıcak olan laboratuvar ortamlarında yetiştirilen Japon bıldırcınlarının; yalnızca bir nesilde çevresel değişikliklere uyum sağlayarak daha uzun gagalar geliştirdiğini gözlemledi. Benzer şekilde, laboratuvar fareleri ise daha uzun kuyruklar geliştirdiler. Ryding, bunun müze veya saha araştırmalarında gözlemlenenden çok daha kısa bir zaman diliminde gerçekleştiğini ve hayvanların çevrelerine gerçekten çok hızlı uyum sağlayabildiklerini gösterdiğini belirtiyor. Ancak araştırmacılar, bu şekil değiştirmenin iyi bir gelişme olup olmadığından emin değiller; daha büyük kulaklar veya gagalar, hayvanın aşırı ısınıp ölmek yerine serinlemesine yardımcı oluyorsa, bu tabii ki iyi bir şeydir. Ancak bazı değişiklikler, bazı canlıların yiyecek arama yeteneğini engelleyebilir. Örneğin sinek kuşları gibi çiçek nektarı ile beslenen kuşlar için küçük ve dar gagalara sahip olmak önemlidir.

Ancak bahsedilen değişiklikler bir dizi türde meydana gelse de dikkate alınan her hayvan için evrensel değildir. Bu adaptasyonlar kısa ve orta vadede faydalı olabilir, ancak iklim değişmeye devam ettikçe hayvanlar değişime sürekli olarak uyum sağlayamaz. Halihazırda habitat kaybı, kirlilik ve diğer insan kaynaklı faktörlerle mücadele eden türler, artan sıcaklıkların neden olduğu ek stresle baş edemeyebilir. Ayrıca evrim tipik olarak birçok nesil boyunca gerçekleştiğinden vücut şeklini değiştirmek, özellikle yavaş üreyen ve uzun ömürlü türler için her zaman geçerli bir adaptasyon stratejisi olmayabilir.

Bunlara ek olarak; iklim değişikliği hayvanların sadece fiziksel özelliklerini değil aynı zamanda davranışlarını, dağılımlarını ve diğer türlerle etkileşimlerini de etkiler. Örneğin üreme ve göç modellerindeki değişiklikler, üremenin zamanlamasını ve başarısını etkileyebilir ve sonuçta popülasyon büyüklüğünü ve genetik çeşitliliği etkileyebilir. Av ve avcıların dağılımındaki değişiklikler de besin ağlarını bozabilir ve ekosistem dinamiklerini değiştirerek potansiyel olarak besin zinciri boyunca ardışık etkilere yol açabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Örneğin gölgeden yararlanma ve yılın daha sıcak zamanlarında göç etme gibi davranış değişiklikleri gibi vücut sıcaklığını kontrol etmenin vücut şeklinde değişiklik gerektirmeyen çeşitli başka yolları da vardır. Bu etkilerle ilgili öne çıkan önemli sorulardan biri, değişikliklerin kalıcı olup olmadığıdır. Örneğin Galápagos'taki deniz iguanaları, sıcaklıklar dalgalanıp mevcut yiyecek miktarını değiştirdikçe vücut uzunluklarını %20'ye kadar küçültebilir ve uzatabilir.

Ryding, bir sonraki hedefinin 3D tarama teknolojisini kullanarak Avustralya kuşlarında şekil değiştirmeyi ilk elden araştırmak olduğunu söylüyor. Bu araştırmasında, kuş müzelerinde bulunan son 100 yıldaki kuş türlerini ele alacağını; kendisinin ve ekibinin bu araştırma sayesinde, iklim değişikliği sebebiyle hangi kuşların şekil değiştirdiğini ve neden şekil değiştirdiğini anlayacaklarını belirtiyor. Ryding son olarak iklim değişikliğinin hayvanlar üzerindeki etkilerine dair şunu söylüyor:

Şekil değiştirme, hayvanların iklim değişikliğiyle başa çıktığı ve her şeyin yolunda olduğu anlamına gelmiyor. Bu, hayatlarını devam ettirmek için evrimleşmek zorunda olduklarını gösteriyor. Ancak, bu değişimlerin diğer ekolojik sonuçlarının ne olduğundan veya diğer bütün türlerin gerçekten değişme ve hayatta kalma yeteneğine sahip olup olmadığından emin değiliz.