Hemofobi: İnsanları Neden Kan Tutar? Bazıları Kan Görünce Neden Bayılır?

Bugüne kadar yüzlerce fobi, yani herhangi bir unsura karşı mantıklı olmayan ve abartılı korku tipi tanımlandı. Ancak kan fobisi, yani hemofobi, bunlar arasından en ilginçlerinden birisi. Çünkü birçok fobi, daha makul olan korkularımız sırasında da olduğu gibi, kan basıncını ani olarak yükseltir ve salgılanan adrenalin nedeniyle kalbin sıkışması hissiyle sonuçlanır. Kan fobisinde ise hem kan basıncı, hem de kalp ritmi önce hızla yükselir, sonrasındaysa hızla çakılır. Bu da kişinin bayılmasıyla sonuçlanır. İyi ama neden?

Stanford Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden Jon Sanford, kan görmeye karşı gösterilen bu farklı tepkinin, türümüzün popülasyonunun sadece %3-4 arasında görüldüğünü belirtiyor. Kan görünce bayılma tepkisi, bir çeşit vazovagal tepki. Yani meşhur vagus sinirinin tetiklediği bir tepki. 12 kafatası sinirinden biri olan vagus siniri, beyin sapından çıkıp boyun ve göğüsten geçerek karna kadar uzanır. Aslında parasempatik sistemin, yani “ye” ve “dinlen” sisteminin bir parçası olan bu sinir; aç ve susuz kalma, uzun süre ayakta kalma, aşırı gülme, ani korkma veya kan görme gibi olağandışı bir durum karşısında, kan basıncının ve kalp atışının düşmesine neden olur.

Kan görünce bayılma tepksinini halen tam olarak anlaşılamamış olsa da, birkaç olası hipotezden söz etmek mümkün. Bunlardan en önde geleni, bu tepkinin hayvanların tehdit karşısında verdiği en temel tepkilerle ilgili olduğu yönünde: Yani "kaç", "savaş" veya "donakal". Kan gibi tehdit unsuru olabilecek bir vücut sıvısıyla karşılaştığımızda, bazılarımız donakalmaya meyilli olabilir.

İşte bayılma, bunu sağlayan bir tepkidir. Düşme fikri belki korkutucu gelebilir ancak vücudumuz bu şekilde kendini koruyarak yatay duruma geçer ve beynimize kan ve oksijen gitmesini sağlar. Hele ki vücudunuz kesildiğinde bayılıyorsanız, bunun evrimsel anlamı daha da büyük olabilir: Kanama sırasında kan basıncını olabildiğince düşürmek, kan kaybını azaltacak ve pıhtılaşma için zaman sağlayacak, dolayısıyla hayatta kalma olasılığını arttıracaktır. Bu nedenle popülasyonun en azından bir kısmında bu "kan görünce bayılma" çeşitliliğin bulunması, türümüzün geneline evrimsel bir avantaj sağlamış olabilir. Hele ki kan fobisinin bir miktar genetik altyapısı olduğunun da tespit edilmiş olması, bu evrimsel açıklamanın gerçeğe yakın olduğunu gösteriyor.

Aslında fobilerinize hükmetmeniz mümkün. Örneğin bazı psikologlar, kişilerin kendi fobilerini alaya alması yoluyla bunları yenebileceklerini gösterdiler. Bazı diğerleri ise, kişiyi, fobiyi tetikleyen unsurlara arka arkaya maruz bırakıp, dayanmaya zorlayarak fobilerini yenmelerine yardımcı olmaktadırlar. Birçok hekim, fobilere yavaş yavaş ama düzenli olarak artan miktarda maruz kalmanın, o fobiyi alt etmenin en iyi yolu olduğunda hemfikir. 

Dolayısıyla bu özelliğinizden hoşlanmıyorsanız, gerek kendi kendinizi zorlayarak, gerekse profesyonel destek alarak bundan kurtulmanız mümkün. Bu, birçok diğer fobi için de aynen geçerli.