Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi?

Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi? Frontiers in Human Neuroscience
Lorena Kaz'ın kaleminden insan ve Afrika filinin beyinleri (aslı için bkz. www.brainmuseum.org)
8 dakika
1,370
  • Evrimsel Antropoloji
  • Bilişsel (Kognitif) Psikoloji

Türümüzün davranışsal nitelikleriyle diğer türlerinkiler karşılaştırıldığında, göze bir devamsızlık çarpar. Bu davranışsal devamsızlık, kendini başta teknoloji, kültür, dil ve sanat olmak üzere çeşitli bağlamlarında gösterir. Davranışsal ayrıksılığımızın kaynağı olan bilişsel altyapımız, zekasıyla en çok öne çıkan türler söz konusu olduğunda bile hayret vericidir. Buna rağmen primat akrabalarımızla morfolojik ve genetik ortaklığımız aşikardır.[1] Sinirsel evrimimizin davranışsal ayrıksılığımızı nasıl vücuda getirdiği sorunu işte bu tezatlıktan ileri gelir ve bilişsel bilimin temel temaları arasında yer alır.

Beyin ve bilişi birbirine bağlayan nedensellik ağı, henüz az anlaşılmış olsa da kendisini çeşitli türler arası olgularda dışavurur. Öyle ki, beyinlerin birtakım özellikleriyle türlerin çeşitli bilişsel yetkinlikleri karşılıklı ilişkiler içerisindedir. Ne var ki davranışlar ve yumuşak dokular fosilleşmez, dolayısıyla sinirsel evrimimizin izini sürmek oldukça zordur. Bu yüzden beynin evrimine ışık tutan araştırmaların önemli bir kısmı, günümüzde varlığını sürdüren türlerin sinirsel, morfolojik, kalıtımsal ve davranışsal özellikleri incelenerek varılan tahminlerden oluşur.[1] Bu noktada türler arası karşılaştırmalar, dolaylı deliller olarak devreye girer.

Tüm Reklamları Kapat

Beyinler Nasıl Karşılaştırılır?

Göresiz Beyin Boyutu

Beyin boyutu küçük yarasa ve böcekçil hayvanlarda 0.1 gramdan deniz memelilerinde 9000 grama kadar değişkenlik gösterir ve beyin için en gelenekselleşmiş karşılaştırma kıstasıdır.[2] Bu yaklaşım büyük beyinli canlıların küçük beyinli canlılardan daha yüksek bir bilişsel yetiye sahip olması gerektiğini öne sürer.

Ancak bu önermeyi yanlışlayan birçok tür vardır.[3] 52 gramlık bir beyne sahip olan Kapuçin maymunu (Cebus) 75 gramlık bir beyne sahip olan Kapibara'ya (Hydrochoerus hydrochaeris) göre daha geniş bir bilişsel repertuvara sahiptir.[4] Daha da önemlisi, ağırlığı 1,2 - 1,4 kg arası değişen insan beyni (Homo sapiens), 4,5 - 5 kg ağırlığa sahip fil (Loxodonta) beynine kıyasla çok daha geniş bir bilişsel repertuvar barındırır.[5]

Tüm Reklamları Kapat

Beyin boyutundaki çeşitliliğin evrimsel biyoloji için önemi yüksektir; fakat biliş için daha güvenilir kriterler gereklidir.[3], [6]

Göreli Beyin Boyutu

Bir diğer geleneksel yaklaşım, beyin ve beden boyutları arasındaki oransal ilişkiye dayanan göreli beyin boyutudur. Bu yaklaşımda göreli beyin boyutu daha fazla olan türlerin bilişsel yetilerinin daha yüksek olması gerektiği varsayılır. Fakat beynin bedene oranla boyutu yalnızca belirli memeli gruplarında bilişsel bağlamda yordama geçerliğine sahiptir. Türlerin genelinde beden boyutu arttıkça göresiz beyin boyutu da artar; ancak beynin bedene oranla boyutu azalır. İnsan beyni bedeninin %2'si kütledeyken, insandan daha az zeki olan sivri farenin beyninin bedeninin %10'u kütlesinde olması, bu yaklaşımı yanlışlayan çarpıcı bir örnektir.[2]

Göreli beyin boyutunun daha gelişkin bir versiyonu beyin kitle indeksidir. Bu indeks, gözlemlenen beyin boyutunun gözlemlenen beden boyutu için beklenilen beyin boyutundan ne kadar saptığını gösterir.[7] Bu yaklaşım, yüksek beyin kitle indeksine sahip küçük beyinli canlıların düşük beyin kitle indeksine sahip büyük beyinli canlılardan daha yüksek bir bilişsel yetiye sahip olması gerektiğini öngörür.[7] Bu öngörü ne kadar memeliler arasında insanı başa yerleştirse de yanlış tahminlerde bulunduğu türler de mevcuttur.[3] Örneğin Kapuçin maymunu (Cebus) gorilden (Gorilla) daha yüksek bir beyin kitle indeksine sahiptir, oysaki bilişsel repertuvarı gorilinki kadar geniş değildir.[8], [9] Üstelik primatlardaki diğer memelilere kıyasla yüksek beyin kitle indeksi muhtemelen beynin gelişimindeki bir farklılıktan ziyade gövde ve uzuvların gelişimindeki bir değişimden ileri gelmektedir.[10]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Birtakım memeli beyinleri
Birtakım memeli beyinleri
Trends in Cognitive Sciences

Beyin Zarı Yoğunluğu

Günümüzde bilişsel yetkinlikle beyin boyutundansa sinir sayısının ilişki içinde olması daha muhtemel görünmektedir.[3], [11], [12], [13] Bu noktada iki önemli olgunun altını çizmek gerekir. Öncelikle, beynin boyutu, beyindeki sinir sayısının bir göstergesi değildir.[3] Örneğin kuşların beyinleri birçok memeli ve çoğu primatınkine kıyasla daha küçüktür, halbuki başta kargagiller (Corvidae) ve papağanlar (Psittaciformes) olmak üzere birtakım kuşların beyinlerinde primatlar dahil birçok memeliye kıyasla daha fazla sinir bulunur.[13] Kuşların bilişsel yetkinlikleri de birçok primatınkiyle yarışır düzeydedir.[13] Yani birine "kuş beyinli" demeden önce bir kere daha düşünün!

Buna ilaveten, beyindeki toplam sinir sayısı değil, beyin zarındaki (korteks) sinir sayısı bilişsel yetkinliğin bir göstergesidir. Örneğin Afrika filinin beyni (Loxodonta africana), koku soğancığı olmaksızın yaklaşık 257 milyar sinir barındırır.[11] Bu insan beynindeki yaklaşık 86 milyar sinirin üç katı kadardır.[12] İnsan beyninin bilişsel yetkinliğinin daha yüksek olduğu düşünülecek olursa, beyindeki toplam sinir sayısı bilişsel yetkinliğin ölçütü olamaz. Bununla birlikte, filin beyin zarında 5.6 milyar sinir bulunur.[11] Bunun insanın beyin zarındaki 16.3 milyar sinirin takriben üçte biri olduğudüşünülecek olursa, bilişsel yetkinlikle spesifik olarak beyin zarı yoğunluğunun ilişki içerisinde olması makuldür.[12] Üstelik türler arası araştırmalara ek olarak insan bireyleri arasında beyin zarındaki sinir sayısı ve zeka arasında pozitif korelasyon ortaya koyan araştırmalar da vardır.[14], [15], [16], [17]

Beyin Zarı Biçimi

Kortikal kıvrımlılık ve kalınlık yaşam süresince değişir ve bu değişimin bilişsel sonuçları olur.[18] Örneğin kortikal kıvrımlılığın veya kalınlığın yüksek değişim gösterdiği dönemlerde bireylerin bilişsel yetkinliklerinin de arttığı gözlemlenir.[18] Kortikal kıvrımlılık veya kalınlık bireyler arasında da bilişsel yetkinlikle ilişki içindedir.[19], [20], [21], [22] Eğer bu bireyler arası ilişki türler arasında da geçerliyse, kortikal biçim kullanışlı bir bilişsel yetkinlik ölçütü olabilir.

Ne var ki biliş ve kortikal biçim arasındaki ilişki kortikal yoğunlukla arasındaki kadar net değildir, çünkü kıvrımlaşma ve kalınlık kendi aralarında karşıt bir ilişki sergiler.[23] Bir başka deyişle kortikal kalınlık arttıkça kıvrımlaşma, kıvrımlılık arttıkça kalınlaşma azalır. Bu ödünleşim, kortikal biçimin bilişsel bağlamda bir bütün olarak incelenmesini güçleştirir. Örneğin insandan daha az zeki olan filin beyin zarı ne kadar insanınkine göre daha ince olsa da kıvrımlılığı daha fazladır.[12]

Beyin Kıvrımlılığı

Burada altını çizmek gerekir ki ne kadar filler ve insanlarınki gibi iri zarlı beyinler cevizi andırsa da, birçok türün beyni kıvrımlı değildir. Örneğin papağanın beyni cevizden ziyade fındığı andırır.[3] Hatta galagogillerin (Galagidae) bile bizim gibi primat olmalarına rağmen beyin zarları oldukça düz bir yüzeye sahiptir.[3] Böylelikle beyin zarlarını yüzeyleri kıvrımlı (jirensefalik) ve kıvrımsız (lizensefalik) olmak üzere ikiye ayrılır ve kıvrımlaşma indeksi cinsinden incelenir. İlginçtir ki türler arasında en yüksek kıvrımlaşma indeksi deniz memelileri ve fillere aittir.[24]

Tüm Reklamları Kapat

Peki niçin bazı beyinler kıvrımlıyken bazıları kıvrımsızdır? Kortikal kıvrımlaşmanın enerji ihtiyacını mümkün olduğunca düşük tutarak beyindeki bilişimsel birimleri artırmaya yaradığı düşünülür.[23] Nitekim pek kıvrımlı olmayan kemirgen beyin zarlarında oldukça kıvrımlı olan primat beyin zarlarında bulunan birçok fonksiyonel alan bulunmaz.[23] Dolayısıyla bilişsel repertuvarımızın genişliğini dikkate değer derecede beynimizin kıvrımlılığına da borçlu olabiliriz. Elbette ki beyin zarımız kıvrımlaşmadan, yalnızca bir balon gibi şişerek de yüzey alanını artırabilirdi. Ancak mevcut yüzey alanına kıvrımlaşmadan ulaşabilmesi için çok daha büyük bir kafatasımız olması gerekirdi.[25] Böylesi devasa bir kafatasıiki ayaklı iskelet yapımızla taşımak herhalde bir hayli zor olurdu!

Memeli beyinlerinin evrim ağacı
Memeli beyinlerinin evrim ağacı
Proceedings of the National Academy of Sciences

Sonuç: İnsan Beyni Ne Kadar Özeldir?

İnsan beyni türler arasında 16.3 milyar adet sinir hücresilye, zarında en yüksek sayıda sinir hücresi barındıran beyindir.[26] Ne var ki aslında bu gözlemlenen sayıya karşın 1.5 kg bir primat beyin zarında 25 milyar sinir hücresi beklenir, yani insanın beyin zarında primat ölçeğinde beklenilenden daha az sinir hücresi vardır.[26] Bu tür sapmalar normaldir, önemli olan insan beyninin yüksek bir sayıda sinir hücresi barındırsa bile sıradışı bir sayıda sinir hücresi barındırmamasıdır.[26]

Bununla beraber insan beyni 7.4 - 7.8 aralığıyla memeliler arasındaki en yüksek beyin kitle indeksine de sahiptir.[2] Ancak ele aldığımız gibi beyin kitle indeksi ne kadar türler arasında insanın bilişsel yetisinin en yüksek oluşuna izahat verebilse de başka türlerin bilişsel yetileriyle ilgili yanlış öngörülerde bulunur ve bu yüzden sinir sayısı kadar dikkate değer değildir.[3]

Bunların aksine insan beyni ne göresiz boyut ne de kortikal kıvrımlılık cinsinden birinci sırada yer alır.[27] İnsan beyninin organizasyonu da diğer primatlarınkiyle temelde aynıdır.[28] Dolayısıyla insan beynini evrimsel bir tekamül sürecinin son evresi olarak düşünmek oldukça yanlış olur. Evrim böylesi lineer ve progresif bir olgu olmadığı gibi insan beyninin diğer canlılara kıyasla pek etkileyici olmayan yönleri de vardır. Örneğin koku soğancığımızın beynimizin bütününe göreli boyutu diğer memelilerinkine kıyasla oldukça küçüktür. Bu primatlar genelinde gözlemlenen bir eğilimdir. Anlaşılan o ki, insan beyni artırılmış bir primat beynidir.

Bu noktada anafikir insan beyninin onu eşsiz kılan bir nitel özelliği olmadığıdır. Bizim beynimizde aşağı yukarı ne bulunuyorsa başka türlerde de mevcuttur. Beynimizin bizi diğer türlerden bilişsel olarak daha donanımlı kılan yönü, kortikal sinir sayısı gibi nicel özellikleridir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
26
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 11
  • Tebrikler! 9
  • İnanılmaz 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • Bilim Budur! 2
  • Muhteşem! 1
  • Umut Verici! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 23/03/2023 07:38:23 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14069

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Yağ
Görme
Hastalık Kataloğu
Evrimsel
Sağlık Bakanlığı
Mühendislik
Doğru
Karanlık Enerji
Tespit
Diş Hastalıkları
Paleontoloji
Etimoloji
İmmünoloji
Hastalık
Öne Çıkan
Hücre Biyolojisi
Zooloji
Kan
Yeni Koronavirüs
Bilimsel
İnfografik
Hava
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Çiftleşme
Dil
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. T. Kurşunlu, et al. Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi?. (23 Şubat 2023). Alındığı Tarih: 23 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/14069
Kurşunlu, Y. T., Bakırcı, Ç. M. (2023, February 23). Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi?. Evrim Ağacı. Retrieved March 23, 2023. from https://evrimagaci.org/s/14069
Y. T. Kurşunlu, et al. “Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 23 Feb. 2023, https://evrimagaci.org/s/14069.
Kurşunlu, Yasin Tuna. Bakırcı, Çağrı Mert. “Hayvanlarda Zeka Kıyaslaması: Zeka Farkını Anlamak İçin Beyin Büyüklüğü Kullanılabilir mi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, February 23, 2023. https://evrimagaci.org/s/14069.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.