Hayvanlarda Ölü Taklidi: Bazı Sürüngenler Ölürken Neden Sırt Üstü Yatacak Şekilde Dönüyorlar?

Eğer sürüngenleri, özellikle de bazı kertenkele türlerini yakından inceleme ve yaşam döngülerini takip etme fırsatı bulduysanız, birçoklarının ölümden kısa bir süre önce sırt üstü yatarak, bu pozisyonda öldüğüne tanıklık etmiş olabilirsiniz. Bu her zaman ve her türde böyle değildir; ancak böyle olduğu durumlar oldukça ilginçtir çünkü canlı, sanki öleceğinin farkındaymışçasına, adeta bilinçli bir şekilde sırt üstü dönerler. Dolayısıyla bu durum, bir açıklamayı hak etmektedir.

Aslında bu, sürüngenlerdeki (ve az sonra söz edeceğimiz ve görsellerden de görebileceğiniz gibi birçok diğer hayvanda görülen) tanotoz ya da tonik hareketsizlik (immobilite) adı verilen bir savunma davranışından kaynaklanmaktadır. Yani ölü taklidi yapma! Sürüngenler, tehdit altında hissettikleri zaman sırt üstü dönüp ölü taklidi yaparlar. Böylece taze av peşindeki avcılarının, kendilerinin ölü olduğunu düşünmesini sağlarlar ve bir ihtimal, kurtulurlar.

Wikipedia

Tabii tamamen hareketsiz kalmanın, kaç ya da savaş tepkisinin genelde atlanan üçüncü seçeneği olan donma tepkisi açısından da katkısı vardır: Bazı avcılar, harekete fazlasıyla duyarlıdırlar ve donma tepkisi vermek, avların hayatta kalma ihtimalini arttırır. Benzer şekilde, kediler gibi avcılar bile avları birden hareketsizleşecek olursa onlara ilgilerini kaybedebilirler. Bu gibi durumlarda, avcı uzaklaştıktan sonra, ölü taklidi yapan sürüngenin hızlıca normale dönüp oradan uzaklaştığını görebilirsiniz.

Wikipedia

İşte ölümün gelme biçimine bağlı olarak, bazı sürüngenlerin sırt üstü yatarak ölmesi de bundandır. Kimi zaman sürüngenlerin ölümü, tıpkı diğer hayvanlarda olduğu gibi yavaş ve sancılı olabilir. Bu durumda sürüngen, kendini tehdit altında hissedecek ve içgüdüsel olarak savunma mekanizmaları devreye girecektir. Eğer bu şekilde ömrünün son anlarını yaşayan bir sürüngen, donakalacak olursa, kimi zaman dış kuvvetlerin etkisiyle, kimi zamansa donma davranışının (rutininin) bir parçası olarak sırt üstü dönebilirler.

Wikipedia

Ayrıca ölüm her zaman yaşlılık veya hastalık nedeniyle de gelmeyebilir: Kimi zaman, yedikleri besinler (örneğin zehirli örümcekler veya kurbağalar) dolayısıyla kısa bir süre içinde ölürler. Ancak ölme yolunda hızla ilerlerken kendilerini iyi hissetmedikleri için tehdit altında olduklarını düşürünürler ve aynı davranışı sergilerler. Sonunda, ölüm nedenleri her neyse, gerçekten de hayatlarını kaybettiklerinde, sanki bilerek sırt üstü dönüp öldüklerini düşünmemize neden olurlar.

Wikipedia

Aslında tonik immobilite sadece sürüngenlere özgü bir davranış değildir; birçok memelide, kuşta ve hatta insanlarda bile görülmektedir. Fakat sürüngenlerde bu durum daha sık görüldüğü için, sırt üstü dönerek ölme davranışı da sürüngenlere daha sık atfedilmektedir. Benzer bir durum, örümceklerin öldükten sonra top şeklini almasında da geçerlidir; bu konuda daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Tabii ki ölü taklidi yapmanın tek nedeni savunma değildir. Aynı zamanda Pisaura mirabilis gibi örümcek türlerinin erkekleri, dişileriyle çiftleşme sonrasında, onların kendilerini yemelerini önlemek için ölü taklidi yaparlar. İlginç bir şekilde dişiler, kendilerine ölü taklidi yapan erkeklerle çiftleşmeye daha meyillidirler! Bu durum, ölü taklidi davranışının aynı zamanda cinselliğin de bir parçası olabildiğini göstermektedir.

Ayrıca elbette avcılar da bu taktiği avlarına karşı kullanabilirler: Nimbochromis olarak bilinen "uyuyan sihlid balıkları", sanki ölüymüş gibi göl tabanına yan yatarlar ve beklerler. Sonrasında leşçiller üzerine üşüştüğünde birdenbire canlanarak saldırırlar ve onları avlarlar.

Uzun lafın kısası, hayvanların davranış repertuvarında son derece ilginç davranışlar bulmak mümkündür. Bunlar, milyonlarca yıldır süregelen evrimsel süreç boyunca, hayatta kalma ve üreme mücadelesi tarafından şekillendirilen davranışlardır. Kimi zaman bize komik veya şaşırtıcı gelen bu davranışlar, vahşi doğada bir türün (veya en azından bir bireyin) devamlılığının anahtarı olabilecek kadar önemli olabilmektedir.