Hapşırık Hızı: Hapşırma Sırasında Ağızdan Çıkan Tükürük ve Diğer Parçacıkların Hızı Nedir?

İddia

Hapşırma sırasında ağızdan ve burundan çıkan parçacıkların hızı saatte 200 kilometreyi aşabilir ve 360 kilometreye varabilir.

Gerçek mi?

Sahte

Gerçek Ne?

Birçok durumda ortalama bir insanın hapşırık sırasında saçabildiği maddelerin hızı saniyede 4.5 metre, yani saatte 16 kilometre civarında bir hızla fırlamaktadır. Kişinin boyutuna, cinsiyetine, akciğer kapasitesine, hastalık/sağlık durumuna ve hapşırık gücüne bağlı olarak bu hız değişebilir.

İddianın Kökeni

Hapşırık hızının saatte yüzlerce kilometreye ulaşabildiği inancı, 19. ve 20. yüzyılda yapılan dolaylı hesaplamalara dayanmaktadır. Örneğin Amerikalı bilim insanı ve hijyen mühendisi William F. Wells'in 20. yüzyıl ortalarında yaptığı hesaplamalar, hapşırık hızının saatte 360 kilometreye (saniyede 100 metreye) ulaşabileceği sonucuna varmıştır. Ne var ki bunlar, bir sıvı yüzeyde hapşırıkla saçılan parçacıkların oluşturabileceği damlacıkların dolaylı ölçümüne dayanmaktadır. Bu sayı (ve saatte 120, 150, 200 kilometre hız gibi diğer değerler), bu gibi dolaylı ölçümlerin yaygın bir şekilde raporlanması nedeniyle popülerleşmiştir.^{[1], [2]} Modern tekniklerle yapılan ölçümlerde ise bu hızın çok daha altında hızlar hesaplanmaktadır.

Bilgiler

Bugüne kadar hapşırık hızına yönelik olarak doğrudan ve dolaylı yoldan bir grup ölçüm yapılmıştır. Bu ölçümlerin bir kısmının sonuçları aşağıda derlenmiştir.

• 2013 yılında 6 denek ve yüksek hızlı kameralarla yapılan bir çalışmada, içbükey bir ayna önünde hapşıran katılımcıların hapşırdıkları yere LED ışık yansıtarak ve bu ışığın kırınım miktarları ve mesafeleri ölçülerek hapşırığın ulaşabileceği mesafe ve süre ölçülmüş, bunun üzerinden hız hesabı yapılmıştır. Bu çalışmada hapşırma sırasında ağızdan çıkan parçaların en fazla 4.5 m/sn (16 km/h) hıza ulaşabildiği görülmüştür.^{[3], [4]}
• Yine 2013 yılında yapılan bir çalışmada, hapşırık hızının 6 m/s (21.6 km/h) olduğu ölçülmüştür.^[5]
• 2014 yılında hem insan katılımcılarla hem deney analogu olan makinalarla hem de teorik yöntemlerle yapılan ve birbiriyle örtüştüğü gösterilen hapşırma deneylerinde, ağızdan çıkan parçacıkların hızı saniyede 1 metre (3.6 km/h) civarında ölçülmüştür.^[6]
• 2015 yılında yapılan bir başka çalışmada, 3 santimetrelik atıkların saniyede 35 metre (126 km/h), 160 mikron ilâ 1 milimetre arası atıkların saniyede 14 metre (50 km/h) hızla saçıldığı gözlenmiştir.^[7]
• 2016 yılında yapılan bir ölçümde, hapşırık sırasında saçılan maddelerin saniyede 1-8 metre (3.6-28.8 km/h) hızla fırladığı ölçülmüştür.^[8]

Elbette hapşırık hızının, hapşırma yoluyla saçılan hastalık yapıcı olabilen parçacıkların ne kadar uzağa yayıldığıyla sadece dolaylı yoldan ilişkili olduğu unutulmamalıdır. Hapşırık hızı, sadece parçacıkların ortalama bir hızı olarak görülmelidir. Ayrıca farklı büyüklükteki parçacıkların farklı hızlara ulaşabildiği ve farklı mesafeler kat edebildiği unutulmamalıdır. Parçacıklar ağızdan ne hızla çıkarsa çıksın, aerosol gibi çok küçük parçacıklar havada asılı kalarak metrelerce uzağa taşınabilir.