Hangi Sesleri Duyabiliriz? Duyabildiğimiz Ses Şiddeti ve Ses Yükseklik Aralıkları Nedir? Gürültü, İnsanları Neden Rahatsız Eder?

İnsanlar tüm sesleri duyamaz. Dahası, ses frekans aralığındaki büyük bir bölümü işitemezler. Görebildiğimiz dalga boyu aralığının, ışık tayfının çok dar bir kısmına karşılık gelmesi gibi, duymamızın mümkün oluğu dalga boyu aralığı da kısıtlıdır. Fizik derslerinden hatırlayabileceğiniz üzere, bir dalga grafiğinde önemli görev üstlenen iki adet ölçüm birimi vardır: Dalga boyu (İng: wave length) ve dalga şiddeti (genliği, büyüklüğü) (İng: wave intensity). 

Fen Ödevi

Dalga boyu (iki dalga tepesi arasındaki mesafe) ve genliği (denge poziyonu ile dalga tepesi arasındaki fark) birbirlerini tamamlarlar. Bu terimler önemli oldukları kadar, genel olarak pek de fazla bir şey anlatmazlar; çünkü hiçbir dalga yukarıdaki fotoğraftaki gibi işaretlenmiş bir şema gibi gelmez.

İnsanlar ses dalgalarının dalga boyu ve genliğini içgüdüsel bir kavrama yetisine sahiptirler. Dalga boyunu frekans/perde (İng: "pitch") olarak, ikincisini ise ses gürlüğü (İng: "loudness") diyebileceğimiz kavram olarak olarak algılarız. Aslında ses yüksekliğinin algısal bir ölçü olduğunu hatırlatalım; burada terimleri sadece temel düzeyde kullanmaktayız. Algılayabildiğimiz sesin perdesinin ne kadar yüksek veya ne kadar düşük olabileceğinin ve ses şiddetinin (gürlüğünün) ne kadar gür veya kısık olabileceğinin belirli sınırları vardır.

Ses Şiddetinin Sınırları

İlk olarak sesin gürlüğünden bahsetmek gerekirse... Ses şiddetini ölçmek için desibel kullanılır. Sıfır desibel tanım olarak, insanın duyabildiği limitin altında olduğundan, bunun çok az üst düzeylerinde bulunan 20 mikro-paskal civarında bir basınç insanlar tarafından duyulabilir. Bu genç ve sağlıklı bireyler için geçerlidir. Buna bağlı olarak yaşlandıkça, duyma aralığı azalır. Büyükannenizin sık sık söylediklerinizi tekrarlamanızı istemesi bu sebepledir.

İnsanın duyabileceği en yüksek ses şiddeti ise 160 desibelin altındadır; çünkü 160 desibellik bir şiddete maruz kalmak, kulak zarınızı işlevsiz bir hale getirir. Bir top ateşlendiğinde altında olmak, fırlatılan bir roketin yakınında bulunmak veya bir jetin kalkışı gibi durumlar kulak zarına ciddi zarar verirler. Bu tarz durumlarla karşılaşmamaya özen gösterilmelidir.

Ses Frekansının Sınırları

Frekans ise biraz daha kapsamlıdır. Normal bir birey 20 – 20.000 Hertz aralığını duyabilirken, bir yunus veya yarasa 15 – 200.000 Hertz aralığındaki sesleri duyabilirler! Buna sebep olan durum, bu canlıların avlanmada, yankı ile uzaklık belirleme sistemlerini kullanmalarıdır. Ses şiddetinin işitilme aralığının yaşlandıkça daralması gibi, frekans aralığı da daralır. Özellikle 20.000 Hertz’e yakın olan seslerde daha büyük bozulmalar gerçekleşir. Aşağıdaki videoda insanların duyduğu ses frekans aralığını dinleyebilirsiniz (Uyarı: Hoparlörünüzü kısmak isteyebilirsiniz).

Eğer 25 yaşın üzerindeyseniz (ki duyma problemleri genelde bu yaşlarda başlar), muhtemelen videodaki tüm sesleri duyamayacaksınız. Eğer duyabiliyorsanız, tebrikler! Sizin de genç bir birey gibi duyma probleminiz bulunmuyor. Siz de genç bir birey kadar sağlıklı bir işitme duyusuna sahipsiniz.

Şunu da belirtelim: Yukarıdaki testi mutlaka 0 ila 22.000 Hertz'ten geniş bir aralığı verebilen kulaklıklarla yapmanız gerekmektedir. Her kulaklık bunu veremez; ancak bazı kulaklıklar 5-33.000 Hertz aralığa kadar olan frekansları verebilmektedir.

Gürültü ve Rahatsızlık

Gürültünün bizi rahatsız ettiği kadar diğer canlıları da rahatsız edebildiğini biliyor muydunuz?

Az önce de izah ettiğimiz üzere, insanın duyma aralığı her insanda birebir aynı olmasa da aşağı yukarı 20 ile 20.000 Hz arasındadır. Ancak pek çok hayvan bu sınırın çok üstündeki sesleri de duyabilmektedir. Frekans olarak bu aralığın içinde kalan ve şiddeti yaklaşık 120 dB (desibel) üzeri olan sesler bizim duyabildiğimiz ve gürültü olarak tanımladığımız insana rahatsızlık ve acı veren ses sınıfına girmektedir.

Bu frekansın üzerine çıkan sesler biz duyamadığımız için şiddeti yüksek olsa bile rahatsız edici olma özelliğini yitirir. Bazen telefon uygulamaları arasında gördüğünüz sivrisinek ya da köpek kovucu olarak tabir edilen uygulamalar da bu açıktan yararlanmaya çalışır. Örneğin köpekler için rahatsız edici aralık 130 dB üstü 16.000 23.000 Hz arası olan seslerdir. Mobil cihazların desibel olarak bu aralığa çıkması zor olsa da sınırlı bir şekilde etkili olanları da vardır. Gene de bu işlevi en iyi yerine getiren güçlü hoparlörlere sahip cihazlardır. Özellikle hayvanları uzak tutmak için tasarlanış cihazlar piyasada mevcuttur. 

Şeref Efendiler

İşin daha ilginç tarafı ise bunun insanlar üzerinde de işe yaramasıdır. İstenmeyen çocuk ve genç gruplarının belli yerlerde toplanmasını önlemek için de bu gibi cihazlar kullanılabilmektedir. Çünkü erken yaşlarda duyma frekans aralığımız ileriki yaşlara göre çok daha geniştir ve çocuklar yetişkinlerin duyamadığı bazı sesleri duyabilmektedir. Bu durum kulağımızdaki sesi algılamak üzere evrimleşmiş hücrelerin zaman içinde ölmesi ile alakalıdır. Hayatımız boyunca maruz kaldığımız şiddetli sesler yavaş yavaş bu hücrelerin azalmasına sebep olmaktadır. Gene bu yüzden bazı yaşlıların işitme yetenekleri zayıftır.