Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Plastik Kirliliğine Bir Bakış!

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi siyasi bölgesinden biridir. Ocak 2023 itibariyle bölge, endüstriyel ve ekonomik olarak diğer bölgelerin gerisinde kalan 9 şehre ve bu şehirlerde 8 milyondan fazla insana ev sahipliği yapmaktadır.^[1] Bölgede fiili kutuplar Gaziantep ve Diyarbakır olarak kabul edilir.

Cicicee

Bölgede su kirliliğinin en büyük sorun olduğu Şanlıurfa ili dışında her belediyenin önceliği hava kirliliğidir.^[2] Bunun nedeni bölgenin Diyarbakır, Siirt, Batman ve Mardin dahil olmak üzere ülkenin en kirli havasına sahip şehirlerinden bazılarına sahip olmasıdır. Bölgedeki kirli havanın ölümcül hastalıklara yüksek oranda neden olduğu da bilinmektedir; örneğin Diyarbakır'da son 10 yılda akciğer kanseri teşhisi konan 20.000 kişinin hastalık nedenleri arasında baş şüpheli hava kirliliğidir.^[3]

Plastik ürünlerin aşırı üretimi ve tüketimi, Dünya çapında hava ve su kirliliğine büyük katkı sağlamaktadır. Örneğin, 2019 yılında plastik ürünler yüzünden atmosfere 850 milyon metrik ton sera gazı salınmıştır.^[4] Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde de durum aynıdır.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında 1977 yılından bu yana bölgede 22 baraj inşa edilmiştir.^[5] Yeni barajların inşa edilmesi ile plastik çöplerin %60 ila % 80'i yasa dışı olarak barajlara atılmaya başlanmış ve plastik ürünlerin negatif etkisi artmıştır.^[6] 9 ildeki 22 barajı ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi bu durumdan oldukça etkilenmiş, dolayısıyla su kirliliği belediyeler için önemli bir sorun haline gelmiştir.

Bölgenin karşı karşıya olduğu bir diğer sorun da petrol çıkarımıdır. Ülkedeki 1.226 petrol rafinerisinden 1.199'u (%97.79) Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır.^[7] Bu yoğun petrol çıkarımının sonuçları, daha büyük depolama alanları kullanılması ve artan kirliliktir.

Çöp Sahaları ve Etkileri

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, ülkenin geri kalanına kıyasla nispeten küçük nüfusuna ve az gelişmiş sanayisine rağmen Diyarbakır, Şırnak, Şanlıurfa ve Siirt gibi İstanbul ve İzmir'in ardından Türkiye'nin en büyük ve en kirli çöplüklerinden bazılarına sahiptir.^[8]

Bu çöplüklerin çoğunluğu dünyanın geri kalanına benzer bir şekilde plastik ürünlerden oluşmaktadır.^[9] 2020 yılında, Türkiye’de plastik ve diğer malzemeler de dahil olmak üzere 104,8 milyon ton atık üretilmiş ve bunların 77,7 milyon tonu çöp sahalarına ve diğer depolama tesislerine gönderilmiştir.^[10] Ayrıca, bu atıkların 30,9 milyon tonu da insan yaşamı ve çevre için tehlikeli olarak sınıflandırılmıştır.^[10]

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin çöp sahaları nedeniyle karşılaştığı bir diğer sorun da uygunsuz atık yönetimidir. Bu çöplüklerde atıklar uygun olmayan depolama yöntemleriyle boşaltıldığı ve bazı atıklar rastgele yakıldığı için sera gazları açığa çıkmaktadır.^[8] Ayrıca uygun olmayan atık yönetimi nedeniyle, atık içindeki sıvılar yağmur suları ile birleşerek ekosistemde istenmeyen yerlere taşınmaktadır.^[11]

Tüm bu faktörler; petrol çıkarma, atık üretimi ve uygun olmayan atık yönetimi ve diğer daha küçük çaplı sorunlarla birleştiğinde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin plastik sorununu ortaya çıkararak hava, su ve toprak kirliliği ile sonuçlanmaktadır.

Şehirlerde Plastik Sorunu

Söz konusu sorunlar nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki kentler için plastik kirliliği büyük önem taşımaktadır. Aşağıda, şehirler için plastik kirliliği önceliğinin bir haritası bulunmaktadır:

ISBS

Haritadan da görüleceği üzere plastik kirliliği en fazla olan iller Diyarbakır, Şanlıurfa, Siirt ve Şırnak'tır. Aynı zamanda 9 şehrin 8'inin plastik kirliliğini ilk 3 önceliklerinin içinde bulundurduğu görülmektedir. Buna rağmen bölgede sadece Gaziantep ve Şanlıurfa'da atıklar uygun bir şekilde depolanmaktadır.^[12]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sonuç

Yukarıda bahsedilen tüm sorunlar ve yanlış uygulanan yöntemler nedeniyle Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde plastik kirliliği büyük bir sorundur; öyle ki 8 şehir sorunu çözülmesi gereken bir öncelik olarak görmektedir. Ayrıca 9 ilden 8'inde bölgede plastik kirliliğinden kaynaklanan hava kirliliği birinci öncelik olarak belirlenmiştir. İklim değişikliği ve küresel ısınmanın da eklenmesiyle bölgeden göç son yıllarda hızlanarak az gelişmiş olan bölgeyi daha da geride bırakmıştır.^[13]