Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?

Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?
6 dakika
50,279
Tüm Reklamları Kapat

Sıradan bir insanın göktaşının neye benzediğini hayal ettiğinde, aklına gelen ilk şeyin bir demir parçası olduğu söylenir. Bunun nedenini anlamak kolaydır.

Demirli göktaşları (İng: "Iron meteorite") yoğun ve oldukça ağırdır. Dünya'nın atmosferinde eriyip giderken sık sık olağandışı, hatta bazen ilgi çekici şekillere dönüşmüştür. Demir, çoğu insanın aklındaki tipik uzay kayası figürü olsa da; üç ana göktaşı türünden sadece biridir ve taşsı göktaşlarıyla (İng: "Stone meteorite"), özellikle de en sık görülen taşsı göktaşı grubu olan "kondrit"le karşılaştırıldığında oldukça nadirdir.

Tüm Reklamları Kapat

Asteroid, meteoroid, meteor, meteorit ve kuyruklu yıldız arasındaki farkları öğrenmek isterseniz bu yazımızı okuyabilirsiniz.

Üç Ana Göktaşı Türü

Çok sayıda alt sınıf bulunmasına rağmen, göktaşları üç ana gruba ayrılır: demirliler, taşsılar ve taşsı-demirliler.

Tüm Reklamları Kapat

Hemen hemen tüm göktaşları dünya dışı nikel ve demir içerir. Hiç demir içermeyenler o kadar nadirdir ki, olası uzay taşlarını belirleme söz konusu olunca önemli ölçüde metal içermeyen hiçbir yapı hesaba katılmaz. Göktaşı sınıflandırmalarının çoğu, bir numunenin ne kadar demir içerdiğine dayanır.

Demirli Göktaşları

Demirli Göktaşı
Demirli Göktaşı

Kaya ve mineral müzelerinde, okullarda, ilgili topluluklara ders anlatıp ve slayt gösterileri açtığımda, sunuma her zaman softbol (Ç.N: beyzbol benzeri bir top oyununda kullanılan, yaklaşık 30 santimetre çapa sahip bir top) büyüklüğünde bir demirli göktaşı göstererek başlarım. Çoğu hayatlarında hiç uzay kayası tutmamıştır. İçlerinden biri gelip de göktaşını eline aldığında direkt yüzü aydınlanır ve istisnasız hepsi aynı tepkiyi verir: "Vay canına! Ne kadar ağır!"

Demirli göktaşları bir zamanlar uzun süre önce yok olan bir gezegen veya büyük bir asteroid çekirdeğinin bir parçasıydı. Mars ve Jüpiter arasındaki Asteroid Kuşağı (İng: "Asteroid Belt")'nda ortaya çıktıklarına inanılır. Dünyanın en yoğun materyalleri arasındadır ve güçlü bir mıknatısa çok kuvvetli bir şekilde yapışır. Çoğu toprak kayalarından çok daha ağırdır. Eğer bir gülleyi, demir ya da çelik bir levhayı kaldırdıysanız, demek istenileni anlayacaksınız.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu grubun çoğu örneğinde, demir içeriği %90 ila %95 arasındadır. Kalan kısmı ise nikel ve diğer eser elementler oluşturur. Demirli göktaşları hem kimyasal bileşim hem de yapı itibarıyla çeşitli sınıflara ayrılır. Yapısal sınıflar, iki bileşenli demir-nikel alaşımları incelenerek belirlenir: kamasit ve taenit.

Bu alaşımlar, 19. yüzyılda bu fenomeni tanımlayan Kont Alois von Beckh Widmanstätten'in adını alan ve Widmanstätten Deseni (İng: "Widmanstätten Pattern") olarak bilinen karmaşık, birbirine kenetlenmiş kristal desenlere dönüşür. Bu kafes benzeri düzenek sahiden güzel bir görüntüye sahip olabilir.

Normal şartlarda demirli göktaşları levhalar halinde kesildiğinde, cilalandığında ve ardından hafif nitrik asit çözeltisiyle kazındığında görülebilir. Bu işlem sonrası ortaya çıkan kamasit kristalleri ölçülür ve ortalama bant genişliği, demirli göktaşlarını bir dizi yapısal sınıfa ayırmak için kullanılır. 1 mm'den daha az bir oran gibi çok dar bantları olan demir, bir "ince oktahedrit" (İng: "fine octahedrite") olacaktır. Geniş bantları olan demir ise "kalın oktahedrit" (İng: "coarse octahedrite") olarak adlandırılır.

Widmanstätten Deseni
Widmanstätten Deseni

Taşsı Göktaşları

En büyük göktaşı grubu taşsılardır. Bir zamanlar bir gezegenin veya asteroidin dış kabuğunun bir parçasını oluşturmuşlardır. Birçok taşsı göktaşları - özellikle uzun süredir Dünya'nın yüzeyinde bulunanlar - sık sık karasal kayalarla karıştırılır. Taşsı göktaşını karasal kayadan ayırt etmek için alanında uzman bir kişi gerekir.

Yeni düşmüş taşsılar, siyah bir füzyon kabuğu sergiler. Bu kabuk, düşüş sırasında tam anlamıyla yanan yüzey sonucu oluşur. Bu taşsıların büyük çoğunluğu, güçlü bir mıknatısa kolayca yapışmalarını sağlayacak kadar yeterli demir içerir.

Tüm Reklamları Kapat

Bazı taşsı göktaşları, "kondrül" olarak bilinen küçük, renkli, tanecik benzeri oluşumlar içerir. Bu küçük tanecikler güneş bulutsusu (ING: solar nebula)'ndan meydana gelir, yani Dünya'dan ve güneş sisteminin geri kalanından önce oluşmuştur. Bu durum, onları mevcut bilinen en eski madde yapar. Bu kondrülleri içeren taşsı göktaşları "kondrit" olarak bilinir.

Kondrül
Kondrül

Kondritsiz uzay kayalarına ise "akondrit" denir. Akondritler, ana bedenler içindeki magmatik aktivite sonucu oluşan volkanik kayalardır. Bu ana bedenler içinde gerçekleşen erime ve yeniden kristalleşme kondrüllerden kalan tüm izleri silmiştir.

Akondritler çok az dünya dışı demir içerir, bazıları hiç içermez. Örnekler parlak bir füzyon kabuğuyla kaplı olsalar dahi bu, onları diğer göktaşlarından ayırt etmeyi zorlaştırır.

Ay ve Mars'tan Taşsı Göktaşları

Gezegenimizin yüzeyinde gerçekten Ay ve Mars kayaları var mı?

Tüm Reklamları Kapat

Sorunun cevabı evet, ancak bu kayalar son derece nadir bulunur.

Dünya üzerinde, hepsi akondrit grubuna dahil olmak üzere yaklaşık yüz farklı Ay göktaşı (ING: lunar meteorites ya da lunaites) ve yaklaşık otuz Mars göktaşı (ING: SNC) keşfedildi. Diğer göktaşlarının Ay ve Mars yüzeyleri üzerindeki hareketleri, parçaları uzaya ateşledi ve bu parçaların bir kısmı Dünya'ya düştü.

Mali açıdan Ay ve Mars örnekleri en değerli göktaşları arasındadır, koleksiyoncular camiasında genellikle gram başına bin dolara kadar satar. Bu fiyata birçok kez altın satın almak mümkündür.

Mars Göktaşı örneği
Mars Göktaşı örneği
Ay Göktaşı örneği
Ay Göktaşı örneği

Taşsı-Demirli Göktaşları

Üç ana türün en nadirleri olan taşsı demirliler, bilinen tüm göktaşlarının %2'sinden daha azını oluşturur. Hemen hemen eşit miktarda nikel-demir ve taştan oluşur. İki ayrı gruba ayrılır: pallasitler ve mesosideritler. Taşsı-demirlilerin, ana bedenlerinin (ING: parent body) çekirdek/manto sınırında oluştuğu düşünülmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Yemek Savaşları

“Ne yiyoruz? Yediğimiz yiyecekler nereden geliyor ya da nasıl üretiliyor?” gibi hayati sorulara yanıt veren Yemek Savaşları’nda tarım teknolojisinin vaatlerinden lezzet politikasına dek birçok konuda bilgi edineceksiniz.

Günümüzde gıda araştırmaları alanında erişebileceğimiz kitaplar sayıca fazla olsa da bu kaynaklar yemekle ilgili popüler tartışmaların tarihsel arka planını ve sürekliliğini yansıtmamaktadır. Yemek Savaşları ise yiyecek ve yemekle ilgili tartışmalara tarihsel bir mercekten bakmayı hedefleyerek bu konudaki boşluğu dolduruyor.

Bu tarihsel anlayış sayesinde günümüzdeki sorunların çoğunun geçmişte iyi niyetle alınmış kararlarla uygulanmış çözümlerden kaynaklandığını ve geçmişin farkındalığının gelecekte daha iyi bir dünya için hepimize yardımcı olacağını fark edeceksiniz.

“Yemek Savaşları tarihin mevcut gıda sistemimizi nasıl şekillendirdiğine dikkat çekerek gıda araştırmalarına tarihsel bir bağlam kazandırıyor… Ludington ve Booker’ın bu kitabında yer verilen bakış açılarının çeşitliliği mevcut gıda sistemini yorumlamamıza yardımcı oluyor.” –Nature Food

Devamını Göster
₺155.00
Yemek Savaşları
  • Dış Sitelerde Paylaş

Pallasitler tüm göktaşları içinde belki de en dikkat çekici olanı, aynı zamanda özel koleksiyoncular için büyük ilgi kaynağıdır. Pallasitler, olivin kristalleri ile dolu bir nikel-demir matrisinden oluşur. Olivin kristalleri yeterli saflıkta olduğunda ve zümrüt yeşili bir renge büründüğünde, "değerli taş peridot" olarak adlandırılır. Pallasitler, adını 18. yüzyılda aynı adı taşıyan Sibirya başkentinin yakınında bulunan Rus göktaşı Krasnojarsk'ı tanımlayan bir Alman zoolog ve kaşif Peter Pallas'tan alır. İnce levhalar halinde kesilip parlatıldığında, pallasitlerdeki kristaller yarı saydam hale gelir ve onlara olağanüstü bir güzellik verir.

Pallasit örneği
Pallasit örneği

Mesosideritler ise taşsı-demirli grubunun küçük üyesidir. Hem nikel-demir hem de silikat içerir. Kesilip parlatıldığında güzel, yüksek kontrastlı gümüş ve siyah bir matris gösterir. "Mesosiderit" kelimesi Yunanca "yarım" ve "demir"den gelir. Oldukça nadirdir. Resmi olarak kataloglanmış binlerce göktaşı arasında, yüzden azı mesosideritlerdir.

Göktaşlarının sınıflandırılması karmaşık ve oldukça teknik bir konudur. Sınıflandırma metodolojisi yıllar içinde birkaç kez değişti; yeni metodolojiye göre bilinen göktaşları bazen yeniden sınıflandırılır, bazen tamamen yeni alt sınıflar eklenir.

Yukarıdaki bilgiler ise konuya kısa bir genel bakış olarak hazırlanmıştır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
18
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 6
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Tebrikler! 3
  • Bilim Budur! 3
  • İnanılmaz 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Geology | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 12:22:48 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8399

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
. G. Notkin, et al. Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?. (26 Mart 2020). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8399
Notkin, . G., Bozkurt, K., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 26). Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?. Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8399
. G. Notkin, et al. “Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Kübra Bozkurt, Evrim Ağacı, 26 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8399.
Notkin, Geoffrey. Bozkurt, Kübra. Bakırcı, Çağrı Mert. “Göktaşı Türleri Nelerdir? Göktaşları Nasıl Sınıflandırılır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Translated by Kübra Bozkurt. Evrim Ağacı, March 26, 2020. https://evrimagaci.org/s/8399.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close