Fritillaria delavayi: Kendini İnsanlardan Saklayacak Şekilde Evrimleşen Bitki!

Dünya üzerinde tüm canlı varlıklar, yaşamlarına devam etmek için, bulundukları coğrafyaya uyum sağlamak zorundadırlar. Bunu sağlayan şey, doğal seçilim yoluyla meydana gelen adaptif evrimsel değişimlerdir (bunlara "adaptasyon" deriz). Kamuflaj yeteneği, adaptif evrimin en güzel örneklerinden birisidir. Kamuflaj yeteneği, durup dururken, bireyin kendisinde ortaya çıkan bir özellik değildir; popülasyon içerisindeki belirli gen ve özellik kombinasyonlarının seçilmesiyle, nesiller boyunca, kademeli bir şekilde olur. Her nesilde ortama en uygun renklere ve desenlere sahip bireyler daha kolay hayatta kalıp, daha çok üredikçe, nesiller içerisinde gen ve özelliklerin frekansları değişmeye başlar ve bu sürece evrimsel adaptasyon deriz. Bunun sonucunda, atalarından oldukça farklı görünümlü ancak bulundukları çevreye son derece uyumlu olan torun türler evrimleşebilir.

Bu canlılardan biri olan Fritillaria delavayi çiçeği, kamufle olmak için yeşil ve parlak sarıdan taşların rengine uyum sağlayacak biçimde evrimleşmiştir. Ancak bu evrimi tetikleyen unsur taşların kendisi değildi.

Fritillaria delavayi, yüzyıllardır Çin'in Yulong yakınlarındaki Hengduan dağlarında yetişen ve her beş yılda bir haziran ayında çiçek açan, çok yıllık bir bitkidir. Zambakgillerden olan bu ve diğer Fritillaria bitkilerinin soğanlarının, geleneksel Çin tedavi yöntemlerinde öksürüğü tedavi etmek için kullanılabilecek yaygın bir bileşen olarak görülmeye başlaması sonucu, çiçeğin ticari değeri birdenbire artmıştı. İnsanlar, 2000 yılı aşkın bir süredir bu çiçeği hasat etmekteydi ve hasadı yoğunlaştıkça, Fritillaria delavayi ortadan yok olmaya başlamıştı. Current Biology dergisinde konuyla ilgili çalışmanın ortak yazarlarından olan, Kunming Botanik Enstitüsü'nden Dr. Yang Niu bu olayı şöyle açıklıyor:

Çalıştığımız diğer kamufle olan bitkiler gibi, bu Fritillaria'nın kamuflajının evriminin, otçul hayvanlar tarafından yönlendirildiğini düşünülmekteydi; ancak buna neden olacak bu tür hayvanlar bulunmamaktaydı. Sonra, bu evrimin sebebinin insanlar olabileceğini fark edildi.

Bunu test etmek için araştırmacılar, sekiz bitki popülasyonuna odaklandılar. Her bölgedeki hasat baskısını değerlendirmek için, bitki satıcılarından kayıtlar istediler ve bunları, her Fritillaria delavayi nüfusunun altı yıl boyunca, her yıl hangi oranda toplandığını bulmak için kullandılar. Ayrıca bitkileri farklı yerlerde toplamanın ne kadar zor olduğunu tahmin edilebilmekteydi. Bitkilerin arka planlarıyla ne kadar yakından eşleştiğini belirlemek için, her bölgeden kaya ve yaprak örnekleri alınmıştı ve yansıttıkları ışığın rengi ve yoğunluğunu karşılaştırdılar.

Yerel bitki toplayıcıları, bazı yerlerde bitkilerin gerçekten de daha iyi kamufle olduğunu söylemekteydiler. Bitkinin çevresiyle daha yakın bir şekilde eşleşmesinin, gerçekten de bitkileri görmeyi zorlaştırıp zorlaştırmadığını belirlemek için, oyunculara Fritillaria delavayi bitkilerinin fotoğraflarını farklı yerlerde gösteren ve mümkün olduğunca hızlı bir şekilde tıklamak için talimatlar veren “Bitkiyi Bul” adlı bir çevrimiçi oyun da oluşturdular.

Plant Molecular Phylogenetics and Evolutionary Genomics

Bilim insanları, tüm bu metrikleri bir araya getirdiklerinde, beklentileri ile eşleştiğini gözlediler. Büyük ölçüde yalnız kalan Fritillaria delavayi popülasyonları için yeşil olmak yeterince kolay av olmak anlamına geliyordu. Bitkinin yapraklarının renginin, insanlar tarafından daha fazla hasat edildikleri bölgelerde (yani seçilim baskısının daha yüksek olduğu yerlerde), tam da büyüdükleri çevrenin renkleriyle uyumlu olarak bronz, kırmızımsı kahverengi veya gri renklerden oluşan renklere sahip olacak biçimde evrimleştikleri keşfedildi.

Yapılan incelemelere göre; ağırlıklı olarak trikromatik (üç renkli) görüşe sahip olan insanlar, bitkilerin renk evrimi üzerinde, dikromatik (iki renkli) görüşe sahip diğer potansiyel memeli otçul adaylarından daha güçlü bir baskı uygulayabilmekteydi. Exeter Üniversitesi Ekoloji ve Koruma Merkezi'nden Profesör Martin Stevens ise bu durumu şöyle yorumluyor:

İnsanların sadece hayatta kalmak için değil, evrimin kendisi için de vahşi organizmaların renk değişimi üzerine nasıl doğrudan ve dramatik bir etkiye sahip olabileceğini görmek dikkat çekmektedir. Birçok bitki, onları yiyebilecek otçullardan saklanmak için kamuflaj kullanmaktadır. Ama burada kamuflajın insana tepki olarak geliştiğini gözlemleyebilmektedir.

Sonuç olarak burada insanların diğer türlerin savunma stratejilerindeki evrimini yönlendirdiği sonucuna ulaşılmıştır; ancak bu alanda yeterince araştırma yapılması gerekmektedir. İnsan türünün faaliyetleri, birçok canlının sadece evrimini tetiklemekle kalmamakta, aynı zamanda türlerin yok olmasına da sebep olabilmektedir.