Evcil Kedilerin Kökeni Tunus'a Dayanıyor!

Evcil kedilerin kökeni üzerinde çalışan araştırmacılar, uzun süredir kedilerin Neolitik dönemdeki ilk çiftçilere eşlik ederek tarımın yayılmasıyla birlikte Avrupa'ya dağılmış olabileceğini düşünüyordu.

Roma Tor Vergata Üniversitesi'nin 42 kurumla iş birliği içinde yürüttüğü bir araştırma ve Exeter Üniversitesi'nin 37 kurumdan katılımcılarla gerçekleştirdiği diğer bir araştırma, daha önce düşünülenden daha karmaşık bir tarih ortaya koyuyor. Her ikisi de evcil kedinin muhtemel kökeni olarak Tunus'u işaret ediyor.

Kapsamlı genetik verilerini arkeolojik kanıtlarla birleştiren her iki çalışma da Avrupa evcil kedilerinin zaman çizelgesine meydan okuyor ve kedilerin evcilleştirilmesinde kültürel ve dini faktörlerin kilit rol oynamış olabileceğini gösteriyor.

Kediler uzun zamandır arkeologlar için bir zorlu bilmecelerin kaynağı oluyor. İskelet özelliklerinin ve yaygın olarak kullanılan mitokondriyal DNA izleri, vahşi yakın akrabalarıyla önemli ölçüde örtüşmesi arkeologların işlerini zorlaştırabiliyor.

Roma Tor Vergata Üniversitesi'nden araştırmacıların liderliğindeki ekip, Avrupa ve Anadolu'daki 97 arkeolojik alanın yanı sıra İtalya, Bulgaristan ve Kuzey Afrika'daki müze örneklerinden elde edilen antik kedi örnekleri topladı. Araştırmacılar, ön baskı olarak bioRxiv'de yayınladıkları çalışmalarında 70 düşük kapsama antik genom, 17 ilave modern ve müze genomu ile 37 radyokarbon tarihlendirmeli kedi kalıntısını analiz etti.^[1]

Nükleer DNA analizlerinden elde edilen sonuçlar, evcil atalara sahip kedilerin Avrupa'da ancak M.S. 1. yüzyıl civarında, geleneksel anlatıların öne sürdüğünden binlerce yıl sonra ortaya çıktığını gösteriyor.

Tor Vergata ekibi ayrıca kedilerin Avrupa'ya iki farklı giriş dalgasıyla geldiğini belirtiyor. İlk dalga, M.Ö. 2. yüzyıla gelindiğinde Kuzeybatı Afrika'daki yaban kedilerini Sardinya'ya taşıyıp adanın günümüz vahşi popülasyonunun temellerini attı. Roma İmparatorluk Dönemi'ndeki ikinci dalga ise modern evcil ırklarla genetik olarak benzeyen kedilerin Avrupa'ya girmesiyle Tunus'u erken evcilleştirmenin kilit noktalarından biri haline getiriyor.

Exeter Üniversitesi işbirliğiyle gerçekleştirilen ve yine bioRxiv'de ön baskı olarak yayınlanan başka bir çalışmada ise ise biraz daha farklı bir zaman çizelgesi yer alıyor. Araştırmacılar, 206 alandan 2.416 arkeolojik kemiği analiz ederek ve morfolojik verileri genetik bulgularla karşılaştırarak evcil kedilerin Roma'nın büyümesinin zirve noktasına ulaşmasının öncesinde M.Ö. ilk bin yılın başlarında Avrupa'da zaten ortaya çıktığı sonucuna vardılar.^[2]

İngiltere'de M.Ö. 4. ila 2. yüzyıllar arasında belirgin mitokondriyal haplogruplar keşfedilmesi, Demir Çağı'nda gerçekleşen temasları gösteriyor. Ardından Roma, Geç Antik ve Viking dönemlerinde kedilerin Avrupa'ya yayılımını sağlayan birden fazla dalga yaşandı. Tunus, bu çalışmalarda yine evcil kedilerin köken noktası olarak öne çıkıyor.

Evcilleştirme sürecine dair önceki modeller, kedilerin insan popülasyonları ve tahıl depoları etrafında kemirgen kontrolü için insanlarla "ortakçı" bir ilişki kurduğunu varsayıyordu. Ancak her iki çalışma da dini ve kültürel faktörlerin öne çıktığını, insanların kedilere olan ilgisini tetiklediğini ortaya koyuyor.

Mısır'da kediler Bastet gibi tanrıçaların yanında kutsal kabul ediliyordu, bu da kedilerin mumyalanmasını ve dini ağlar aracılığıyla hareketliliğini desteklemiş olabilir. Yunan/Roma dini pratiklerinde ise kediler, Artemis ve Diana'nın sembolleri haline geldiğinden Mısır'a benzer bir durum söz konusu olabilir. Yine benzer şekilde, İskandinav mitolojisinde de tanrıça Freyja ile ilişkilendirilen kediler, ruhani ve ritüel inançların kedilerin daha geniş coğrafyalara yayılmasına katkı sağlamış olabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Her iki çalışma da Avrupa'ya gelen evcil kediler ile kıtanın yerli yaban kedileri arasındaki melezleşme ve rekabeti destekleyen bulgular sunuyor. Kanıtlar, yaban kedisi popülasyonlarının M.S. ilk bin yılda azalmaya başladığını gösteriyor. Bu durum, kaynak rekabeti, hastalık ve melezleşme ile ilgili olabilir.

İki araştırma, evcil kedilerin Avrupa'ya varış tarihleri ve yayılma rotaları konusunda farklılıklar gösterse de temel bir sonuçta birleşiyor. Kedilerin evcilleştirilmesi ve yayılımı, daha önce düşünülenden daha yakın bir tarihte ve kültürel dinamiklerin etkisiyle yaşandı.

Bulgular, kedilerin Neolitik yerleşimlerde yaygın olarak bununan bir tür olduğu yönündeki fikre meydan okumanın yanında. mitokondriyal izlere dayanan önceki çalışmaların evcilleştirme sürecini eksik bir şekilde anlattığını vurguluyor.

Tüm bu çalışmalar toplunca değerlendirildiğinde insanlığın en tanıdık dostlarından birinin tarihini yeniden yazdığı söylenebilir. Kediler, Neolitik çiftçilerin sessiz takipçileri olarak hayatımıza girmekten ziyade evcilleştirme sonrasında Kuzey Afrika'dan Avrupa'ya girdi. Bu sürece insanların kültürel pratikleri, ticaret ağları ve dinin de katkıda bulunduğu anlaşılıyor.