Dünyadaki Yoksulluk Verilerini Okumak: Veri Biliminde Hatalı Algı Yaratımı

Görseldeki veri, 1820 yılları ile 2015 yılları arasında Dünya'daki "yoksulluk sınırının altında yaşayan insan" sayısının değişimini göstermektedir. Kırmızı olan bölge bu sınırın altındaki insanları, yeşil olansa üstündeki insanları göstermektedir. Bu durumda, göreceğiniz üzere, Dünya'da yoksulluk hızla azalırken, yoksulluk sınırının üzerindeki insan sayısı giderek artmaktadır. 

Ama gerçek böyle mi? Bu görsele bakarak Dünya'nın daha iyi bir yer haline geldiğini söyleyebilir miyiz?

Cevap, ne yazık ki hayır. Ve bu gerçek, bize istatistiğin ne kadar kolay insanları yanıltmak için kullanılabileceğini göstermek için güzel bir ders niteliği taşıyor. 

Öncelikle, akla gelebilecek ilk şey "Belki de insan sayısı arttığı için yoksul insanların oranı göreli olarak azalıyordur; fakat sayı yıldan yıla pek de değişmemiştir?" gibi bir itiraz olabilir bu veriye. Bunun için, yoksulluğun Dünya nüfusu içerisindeki göreli değişimini gösteren şu grafik ileri sürülebilir:

Görüleceği gibi, yine kırmızı ile gösterilen yoksulluk sınırının altında yaşayan insanların toplam popülasyona oranı hızla azalıyor gibi gözükmektedir. Bu grafik, toplam popülasyonun değişimini de dikkate almakta, gerçekten sadece de yoksul oranına odaklanmaktadır. 

Peki bu grafik bizim için "mutlu olmak" için yeterli mi?

Malesef, cevap bir kez daha hayır!

Çünkü asıl kritik soruyu sormadık: "Yoksulluğu nasıl tanımlıyorsun?"

Bu grafiği aldığımız "Our World in Data" (Veri İçerisindeki Dünya'mız) sitesi bununla ilgili şu açıklamayı yapıyor:

Aşırı yoksulluk, günde 1.90 'uluslararası dolar'dan az kazanan veya harcayabilen insanlar için yapılan bir tanımdır. Uluslararası dolar kavramı, ülkeler arasındaki fiyat değişikliklerini ve zaman içerisinde fiyatların değişimini (enflasyonu) dikkate alan bir kavramdır.

Uluslararası dolar kavramı gerçekten de ülkelerin gelir düzeylerini, alım güçlerini, vs. kıyaslamakta kullanılan bir tanımdır ve ekonomik olarak anlamlıdır. Lakin, tanım içerisindeki bir nokta, hemen dikkatinizi çekmelidir: Günde 1.90 uluslararası dolar kazanma... Bu 1.90 sayısı neye göre belirlenmiştir?

Belirtmek gerekiyor ki yoksulluk sınırı Dünya Bankası tarafından 2016 yılı itibariyle günde 1.90$ olarak tanımlanmaktadır. Ancak bu sayı, ekonomistler tarafından etraflıca eleştirilmektedir. Bu eleştirilerin tüm detaylarına girmek fazlasıyal kafa karıştırıcı olacaktır; ancak en basit anlamıyla bu sayının Dünya'nın önemli bir bölümündeki yoksulluğu göz ardı etmemize neden olduğu belirtilmektedir. Dolayısıyla bu sayının seçim metodu, bizlerin konuya ve grafiklere bilimsel bir şüphecilikle yaklaşmasına neden olmalıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

İşte bu şüphecilik, bizi ikincil kaynaklar aramaya itmelidir. Bunu yaptığımızda, Dünya Bankası Gelişim Göstergeleri tarafından yayınlanan şu görsele ulaşmaktayız:

Bu görselde, kırmızı ile pembe arasındaki çizgi, "yoksulluk sınırı" olarak tanımlanmaktadır. Kırmızı alan, yoksulluk sınırının altındaki Dünya nüfusunun oranını, pembe alan ise bu sınırın üzerindeki nüfusun oranını göstermektedir. Dikkat edilebileceği gibi toplam, %100'e eşittir. 

Ayrıca, bir önceki görselde olduğunun aksine bu görselde bütün ülkelerin para birimleri Amerikan Doları'na göre ayarlanmış ve Alım Gücü Paritesi (PPP) denen bir ölçeğe dayandırılmıştır. PPP, birbirinden farklı ülkelerdeki ürünlerin fiyatlarının, kur değişimine tam olarak uyacak şekilde değiştiğini ve dolayısıyla, belli bir miktar paranın tüm ülkelerde kur değişimi sonrasında aynı alım gücüne sahip olacağını öngörmektedir. Bu durumda, 1 dolar para iki ayrı ülkede aynı miktarda "şey" almayı mümkün kılmaktadır.

Bu görsel 2005 yılını yansıttığı için, bir önceki görselin 2005 yılı değerlerine bakmamız mümkündür. Bu yapıldığında, 2005 yılında 1.90$'ın altında yaşayan popülasyonun, toplam popülasyona oranının %21 olduğu görülmektedir. Ne var ki bu 1.90 sayısını değiştirmeye başladığınız anda; işler de değişmeye başlayacaktır.

Dünya Bankası verilerine göre, eğer ki yoksulluk sınırını günde 1.90'dan günde 2 dolara çıkaracak olursanız, bir anda Dünya'nın %21'i değil, %40'ı yoksulluk sınırının altında kalmaktadır. Eğer ki sayıyı günde 2.50$'a çıkaracak olursanız, Dünya'nın %50'si yoksulluk sınırı altında kalmaktadır. Eğer ki sayıyı günde 10$'a çıkaracak olursanız, tüm Dünya'nın %80'inin bu sınır altında kaldığı görülecektir!

Bu sayıların ne demek olduğunu bir düşünün! Tüm Dünya'nın yarısı, günde 2.50$'dan (yani 2005 sayılarıyla kabaca 7.5TL'den) az para kazanmaktadır. Saatte değil, günde! Yani bu, aylık 75$ (kabaca 225 TL) gelir demektir! Dünya'nın yarısı! Günde 10$ bile, ayda 900 TL gelire denk gelmektedir ve Dünya'nın %80'i bu gelir düzeyinin altında yaşamaktadır! Buna bakarak "iyi durumda olduğumuzu" söylemek mümkün değildir.

Bu örnekten de görülebileceği gibi, veri gösterimine bağlı olarak insanların algılarını değiştirmek çok kolaydır. Veri bilimi içerisinde hangi veriyi, nasıl yansıttığınız büyük öneme sahiptir. Eldeki verilerden "bilgi" üretmek için gerçekten çok yönlü düşünmek ve etraflıca bir analiz yapmak, doğru bilgileri elde etmenizi mümkün kılacaktır.