Dünya Sağlık Örgütü'ne Çağrı: COVID-19'un Hava Yoluyla İletimini Konuşma Vakti Geldi!

Tıp cemiyetine ve ilgili ulusal ve uluslararası kuruluşlara COVID-19'un havadan yayılma potansiyelini tanıması için çağrıda bulunuyoruz: Kısa ve orta mesafelerde (birkaç metreye kadar veya oda ölçeğinde) virüs yüklü mikroskobik damlacıkların (mikro damlacıklar) solunması halinde enfeksiyon riski açısından önemli bir potansiyel söz konusudur ve bizler hava yoluyla bulaşmayı hafifletmek için önleyici tedbirlerin alınması gerekliliğini savunuyoruz.

Bu metni imzalayanlar ve diğer bilim insanları tarafından yapılan çalışmalar, enfekte olmuş bir kişiden, nefes alıp verme, konuşma ve öksürme sırasında salınan mikro damlacıklarda bulunabilecek kadar küçük virüslerin, havada asılı kalacağını ve 1 ila 2 metreden daha uzak mesafelerde de enfeksiyona maruz kalma riski oluşturacağına dair makul bir şüphenin ötesini göstermiştir. Örneğin, tipik iç mekan hava hızlarında, 5 μm'lık bir damlacık, tipik bir odanın ölçeğinden çok daha fazla, onlarca metrelik bir mesafeye kadar, 1.5 m yükseklikten gidebilecektir.

SARS-CoV-1 salgını sonrasında yapılan çeşitli retrospektif çalışmalar, havadan bulaşmanın, enfeksiyonun mekansal paternini açıklayan en olası mekanizma olduğunu göstermiştir. Retrospektif analiz SARS-CoV-2 için de aynı şeyi göstermiştir. Özellikle, bir Çin restoranında yapılan bir araştırmada, video kayıtları gözden geçirildiğinde üç grup arasında doğrudan veya dolaylı temas olduğuna dair hiçbir kanıt gözlemlenemedi.

RSV (Respiratuar Sinsityal Virüs), MERS-CoV (Orta Doğu Solunum Sendromu koronavirüsü) ve influenza da dahil olmak üzere diğer virüslerin yayılması üzerine yapılan birçok çalışma, enfekte olmuş hastaların bulunduğu iç ortamlarda, aktif virüslerin hava yolu ile yayılabildiğini ve/ veya tespit edilebildiğini göstermektedir. Bu, bu tür ortamları paylaşan kişilerin potansiyel olarak bu virüsleri soluması ile enfekte olarak hastalığa yakalanmasına neden olabilir.

SARS-CoV-2'nin benzer şekilde davranmasını ve havadaki mikro damlacıklar yoluyla iletimin önemli bir yol olmasını beklemek için her türlü neden söz konusu. Havada 5 um'den küçük damlacıklar ile ilişkili viral RNA tespit edildi ve virüsün, bu boyuttaki damlacıklarda enfektiviteyi koruduğu gösterildi. Diğer virüslerin aerosollerde, bir yüzeydeki damlacıklara kıyasla daha iyi olmasa da eşit derecede aktifliğini koruduğu da gösterildi.

Çok sayıda uluslararası ve ulusal kuruluşun mevcut durumdaki rehberleri; el yıkama, sosyal mesafeyi koruma ve damlacık önlemleri üzerine odaklanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) dahil olmak üzere çoğu halk sağlığı kuruluşu, sağlık kuruluşlarında gerçekleştirilen aerosol üreten prosedürler haricinde hava yoluyla bulaşmayı tanımamaktadır. El yıkama ve sosyal mesafe kuralları uygundur; ancak bizim görüşümüze göre, enfekte insanlar tarafından havaya salınan virüs taşıyan solunum mikro damlacıklarına karşı koruma sağlamak için yetersizdir. Bu problem, kişi sayısına ve uzun süreli maruz kalmaya bağlı olarak, kalabalık ve yetersiz havalandırmaya sahip olan özellikle iç ortam veya kapalı çevrelerde akut bir durumdur. Örneğin, doğrudan damlacık iletimiyle ilgili önerilen önlemlerin alınmasına karşın meydana gelen bir çok süper bulaşma olayının nedeni araştırıldığında havadaki iletim tek makul açıklama gibi görünmektedir.

COVID-19 mikro damlacık iletimindeki tüm adımlar için hiç kuşkusuz kanıt eksiktir, ancak büyük damlacık ve fomit [enfeksiyonla teması olan ve enfeksiyon nakletme özelliği gösteren herhangi bir cisim, organizma, yüzey] iletim modları için de benzer şekilde eksiklik söz konusudur. Havadaki iletim mekanizması da, şu anki önlemlerin belirlenmesinde temel alınan büyük damlacık ve fomit yollarla paralel olarak çalışır. Tedbir ilkesini takiben, COVID-19'un yayılmasını yavaşlatmak için potansiyel olarak önemli her yolu ele almalıyız. 

Ne Yapılmalı?

Hava yolu ile bulaşma riskini azaltmak için alınması gereken önlemler şunlardır:

• Özellikle halka açık binalarda, işyeri ortamlarında, okullarda, hastanelerde ve yaşlı bakım evlerinde yeterli ve etkili havalandırma sağlayın (temiz dış ortam havası getirin, sirkülasyon havasını en aza indirin).
• Lokal egzoz, yüksek verimli hava filtrasyonu ve antiseptik ultraviyole lambalar gibi havadan bulaşan enfeksiyon kontrol yöntemleri ile genel havalandırmayı destekleyin. 
• Özellikle toplu taşıma ve kamu binalarında aşırı kalabalıktan kaçının.

Bu tür önlemler pratiktir ve genellikle kolayca uygulanabilir; birçoğu pahalı değildir. Örneğin, hem kapıların hem de pencerelerin açılması gibi basit adımlar, birçok binadaki hava miktarını önemli ölçüde artırabilir. Mekanik sistemler için ASHRAE (Amerikan Isıtma, Havalandırma ve Klima Mühendisleri Derneği) ve REHVA (Avrupa Isıtma, Havalandırma ve Klima Dernekleri Federasyonu) gibi kuruluşlar halihazırda havadaki iletimin kanıtlarına dayanan kılavuzlar sağlamıştır. Önerdiğimiz önlemler, sadece kısmen uygulanabilse bile fayda sağlayacaktır.

SARS-CoV2'nin hava yoluyla iletiminin henüz evrensel olarak kabul edilmediği anlaşılmaktadır; ancak toplu değerlendirmemizde, ihtiyati ilke uygulanması açısından yeterli destekleyici kanıt bulunmaktadır. Salgının kontrolü için aşının bulunmasını beklerken tüm bulaşma yolları kesilmelidir.

COVID-19'un hava yoluyla bulaşma riskinin tanınmamasının ve havadaki virüse karşı kontrol önlemleri hakkında net tavsiyelerin bulunmamasının önemli sonuçlara yol açacağından endişe duyuyoruz: insanlar mevcut önerilere bağlı kaldıklarında tamamen korunduklarını düşünebilirler, ancak gerçekte, enfeksiyon riskinin daha da azaltılması için ek olarak, hava kaynaklı müdahalelere ihtiyaç vardır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Ülkeler, kapanmaları takiben yeniden açıldığında - insanlar işyerlerine ve öğrenciler okullara, ve üniversitelere geri döndüğünde bu konu daha da önem kazanıyor. Bu açıklamamızın, COVID-19'un hava yoluyla bulaşmasının gerçek bir risk olduğu konusunda farkındalık yaratacağını umuyoruz. Pandeminin şiddetini azaltmak ve hayatları kurtarmak için yukarıda özetlediğimiz kontrol önlemleri diğer önlemlere eklenmelidir. 

Bu belgenin Yazımına Katkıda Bulunan Bilim İnsanları: Linsey C. Marr, William Bahnfleth, Jose-Luis Jimenez, Yuguo Li, William W. Nazaroff, Catherine Noakes, Chandra Sekhar, Julian Wei-Tze Tang, Raymond Tellier, Philomena M. Bluyssen, Atze Boerstra, Giorgio Buonanno, Junji Cao, Stephanie J. Dancer, Francesco Franchimon, Charles Haworth, Jaap Hogeling, Christina Isaxon, Jarek Kurnitski, Marcel Loomans, Guy B. Marks, Livio Mazzarella, Arsen Krikor Melikov, Shelly Miller, Peter V. Nielsen, Jordan Peccia, Xavier Querol, Olli Seppänen, Shin-ichi Tanabe, Kwok Wai Tham, Pawel Wargocki, Aneta Wierzbicka, Maosheng Yao.

Belgeyi İnceleyen Bilim İnsanları: Jonathan Abbatt, John Adgate, Alireza Afshari, KangHo Ahn, Francis Allard, Joseph Allen, Celia Alves, Meinrat O. Andreae, Isabella Annesi-Maesano, Ahmet Arısoy, Andrew P. Ault, Gwi-Nam Bae, Gabriel Bekö, Scott C. Bell, Allan Bertram, Mahmood Bhutta, Seweryn Bialasiewicz, Merete Bilde, Tami Bond, Joseph Brain, Marianna Brodach, David M. Broday, Guangyu Cao, Christopher D. Cappa, Annmarie Carlton, Paul K. S. Chan, Christopher Chao, Kuan-Fu Chen, Qi Chen, Qingyan Chen, David Cheong, Per Axcel Clausen, Ross Crawford, Derek Clements-Croome, Geo Clausen, Ian Clifton, Richard L. Corsi, Benjamin J. Cowling, Francesca Romana d'Ambrosio, Ghassan Dbaibo, Richard de Dear, Gianluigi de Gennaro, Peter DeCarlo, Philip Demokritou, Hugo Destaillats, Joanna Domagala-Kulawik, Neil M. Donahue, Caroline Duchaine, Marzenna R. Dudzinska, Dominic E. Dwyer, Greg Evans, Delphine K. Farmer, Kevin P. Fennelly, Richard Flagan, Janine Fröhlich-Nowoisky, Manuel Gameiro da Silva, Christian George, Marianne Glasius, Allen H. Goldstein, João Gomes, Michael Gormley, Rafal Górny, David Grimsrud, Keith Grimwood, Charles N. Haas, Fariborz Haghighat, Michael Hannigan, Roy Harrison, Ulla Haverinen Shaughnessy, Philippa Howden-Chapman, Per Heiselberg, Daven K. Henze, Jean-Michel Heraud, Hartmut Herrmann, Philip K. Hopke, Ray Horstman, Wei Huang, Alex Huffman, David S. Hui, Tareq Hussein, Gabriel Isaacman-VanWertz, Jouni J.K. Jaakkola, Matti Jantunen, Lance Jennings, Dennis Johansson, Jan Kaczmarczyk, George Kallos, David Katoshevski, Frank Kelly, Søren Kjærgaard, Luke D. Knibbs, Henrik N. Knudsen, GwangPyo Ko, Evelyn S.C. Koay, Jen Kok, Nino Kuenzli, Markku Kulmala, Kazukiyo Kumagai, Prashant Kumar, Kazumichi Kuroda, Kiyoung Lee, Nelson Lee, Barry Lefer, Vincent Lemort, Xianting Li, Dusan Licina, Chao-Hsin Lin, Junjie Liu, Kam Lun E. Hon, John C. Little, Li Liu, Janet M. Macher, Ebba Malmqvist, Corinne Mandin, Ivo Martinac, Dainius Martuzevičius, Mark J. Mendell, David Miller, Claudia Mohr, Luisa T. Molina, Glenn Morrison, Roya Mortazavi, Edward Nardell, Athanasios Nenes, Mark Nicas, Zhi Ning, Jianlei Niu, Hidekazu Nishimura, Colin O'Dowd, Bjarne W. Olesen, Paula J. Olsiewski, Spyros Pandis, Daniel Peckham, Tuukka Petäjä, Zbigniew Popiolek, Ulrich Pöschl, Wayne R. Ott, Kimberly Prather, Andre S. H. Prevot, Hua Qian, Shanna Ratnesar-Shumate, James L. Repace, Tiina Reponen, Ilona Riipinen, Susan Roaf, Allen L. Robinson, Yinon Rudich, Manuel Ruiz de Adana, Masayuki Saijo, Reiko Saito, Paulo Saldiva, Tunga Salthammer, Joshua L. Santarpia, John H. Seinfeld, Gary S. Settles, Siegfried Schobesberger, Paul T. J. Scheepers, Max H. Sherman, Alan Shihadeh, Manabu Shiraiwa, Jeffrey Siegel, Torben Sigsgaard, Brett C. Singer, James N. Smith, Armin Sorooshian, Jerzy Sowa, Brent Stephens, Huey-Jen Jenny Su, Jordi Sunyer, Jason D. Surratt, Kazuo Takahashi, Nobuyuki Takegawa, Jørn Toftum, Margaret A. Tolbert, Euan Tovey, Barbara J. Turpin, Annele Virtanen, John Volckens, Claire Wainwright, Lance A. Wallace, Boguang Wang, Chia C. Wang, Michael Waring, John Wenger, Charles J. Weschler, Brent Williams, Mary E. Wilson, Armin Wisthaler, Kazimierz Wojtas, Douglas R. Worsnop, Ying Xu, Naomichi Yamamoto, Xudong Yang, Hui-Ling Yen, Hiroshi Yoshino, Hassan Zaraket, Zhiqiang (John) Zhai, Junfeng (Jim) Zhang, Qi Zhang, Jensen Zhang, Yinping Zhang, Bin Zhao, Tong Zhu.