Doğu Akdeniz'den Avlanan 16 Balık Türünde Yüksek Düzeyde Arsenik Tespit Edildi!
Mersin ve Çukurova Üniversiteleri Tarafından Yapılan Araştırmada, Ülkemizde Tüketilen Balıkların Çoğu Kanser Riskini Arttıracak Düzeyde Ağır Metal İçeriyor!
WWF
Bu haber 5 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Balık, insan diyetinin en önemli parçalarından birisi olarak görülmektedir. İnsanların hayvanlardan aldıkları proteinlerin %17'si, toplam protein alımının ise %6'sı balıklardan karşılanmaktadır. Her ne kadar balık tüketiminin sağlıklı olduğunu gösteren çok sayıda araştırma olsa da, denizlerde giderek artan kirliliği insan vücuduna taşıyan en önemli araçlardan birisi de balıklardır. Hele ki insan vücudundaki kimyasal kirlenmenin %90'ının beslenme-kaynaklı olduğu düşünülecek olursa, Dünya denizlerinin ve okyanuslarının hızla kirlenmesinden ötürü balık-kaynaklı kimyasal madde aktarımının artması kaçınılmaz olacaktır.
İşte Akdeniz'in kuzeydoğusundan avlanan ve çoğunlukla Türkiye'de tüketilen balıklardaki zehirli kimyasalların miktarını ölçmek isteyen Mersin Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi'nden Cengiz Korkmaz, Özcan Ay, Yakup Ersoysal, Mehmet Ali Köroğlu ve Çukurova Üniversitesi'nden Cahit Erdem, başta Mersin ve Adana sahilleri olmak üzere toplamda 6 farklı istasyondan balık örnekleri alarak; hepsi ağır metaller olan krom, manganez, demir, nikel, bakır, çinko, arsenik, kadmiyum, kalay ve kurşun açısından bu balıkları analiz ettiler.
Örnek aldıkları balık türleri ise Mullus barbatus (barbunya), M. surmuletus (tekir), Solea solea (bayağı dil balığı), Diplodus sargus (karagöz), Scomber japonicus (kolyoz), Sarda sarda (palamut), Pagrus pagrus (mercan balığı), Saurida undosquamis (uskumru turnası), Trachurus mediterraneus (sarıkuyruk istavrit), Boops boops (kupes), Mugil cephalus (kefal), Lithognathus mormyrus (mırmır), Lich amia (akya), Oblada melanura (melanur), Sparus aurata (çipura) ve Sardina pilchardus (sardina) olarak seçildi.
Balıkların Hepsi Arsenik Açısından Tehlikeli Sınırda!
Mart ila Mayıs 2018 arasında toplanan balıkların kas dokusundan alınan örnekler kullanılarak yapılan analizde, incelenen balıkların tamamında, kanser riski oluşturacak düzeyde arsenik tespit edildi. Araştırmanın baş yazarı Korkmaz, şöyle söylüyor:
Bu çalışmaya göre bu bölgeden avlanılan tüm balık türlerinin kas dokularında inorganik arsenik miktarlarının insan tüketimi açısından kanser riski taşıdığı ilk kez tespit edildi.
ABD'nin Çevre Koruma Ajansı tarafından güvenilir arsenik seviyesi günde, kilogram başına 0.3 mikrogram (gramın 1000'de 1'i) düzeyindedir. Bu dozun üzerine çıkılması halinde dermatit, sinir hastalıkları ve karaciğer kanseri gibi hastalıklar görülebilmektedir. Örnek alınan balıklardaki arsenik düzeyi, kilogram başına 1.08 ila 15.06 miligram (gramın 100'de 1'i) arasında değişmektedir. En yüksek arsenik seviyelerine Mullus barbatus (barbunya) türünde rastlandı.
Bu seviyeler, daha önceden raporlanan arsenik seviyelerinin altında gözüküyor. Dolayısıyla daha geniş perspektiften bakılacak olursa, söz konusu balıklardaki arsenik seviyesi daha yüksek bile olabilir.
Tek Sorun Arsenik Değil; Çinko da Sorun!
Sadece arsenik de değil; çinko açısından da balıklarda sorun gözüküyor. Korkmaz şöyle diyor:
Erdemli istasyonundan avlanılan balık türlerinin %20.93'ünde çinko miktarlarının Türk Gıda Kodeksinin standarlarına uymadığını tespit ettik.
Çinko, birçok metaloenzim, DNA, protein sentezi ve hücre bölünmesi gibi fonksiyonlarda görev aldığı için önemli bir element; ancak ABD Çevre Koruma Ajansı tarafından verilen değerlere göre günde kilogram başına 300 mikrogramdan fazla çinko tüketmemek gerekiyor. Bunun ötesinde çinko alımında üreme sorunları ve gelişim problemleri görülebiliyor.
Yapılan araştırmada, balıkların çinko düzeyinin kilogram başına 3.83 ila 55.05 miligram arasında değiştiği gösterildi. Yine, en yüksek arsenik seviyelerine Mullus barbatus (barbunya) türünde rastlandı.
Bu sonuçlar, önceki araştırmaların sonuçlarıyla da örtüşüyor.
Journal of Food Composition and AnalysisYukarıdaki grafikte, hedef tehlike katsayısı (THQ) hesaplarının sonuçları gösterilmektedir. Tehlike katsayısı, bir kimyasal maddenin, bireye zarar vermeyen düzeyde maruziyet limitini belirlemeye yaramaktadır. Eğer sayı 1'den küçükse, maruziyetin zararı olmamaktadır. 1'den büyükse, sağlık konusunda sorunlar beklenmektedir.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Grafiğin en sağında yer alan Toplam hedef tehlike katsayısı (TTHQ) ise, bu maddelerin tümüne birden maruz kalmanın sonucunda sağlık riski oluşup oluşmayacağını belirlemektedir. Görülebileceği gibi, arsenik düzeyleri riskli olduğu gibi, bu yüksek düzeyden dolayı toplam hedef tehlike katsayısı da, hata payına bağlı olarak 1'i geçen değerlere ulaşabilmektedir. Araştırmacılar şöyle yazıyorlar:
Kuzeydoğu Akdeniz'de yakalanan balıkların tüketilen kas dokusunda yer alan arsenik seviyelerinin insanlarda bazı karsinojenik olan ve olmayan sağlık sorunlarına neden olabileceği sonucuna varıldı. (...) Her ne kadar denizel organizmaların akut etkileri henüz tespit edilmemiş olsa da, bunların besin zinciri boyunca aktarılması ve artması sonucunda insan sağlığına zarar verecek düzeylere erişmesi mümkündür.
Ne Yapmalı?
Her ne kadar balık önemli bir besin maddesi olsa da, Türkiye'deki balık tüketimi halen genel ortalamaya göre düşük seviyelerde. Dolayısıyla hemen paniğe kapılmaya gerek yok; çünkü riskli seviyelerin hastalığa dönüşebilmesi için belirli doz değerlerini aşması gerekiyor.
ABD Çevre Koruma Ajansı'na göre gıdalardaki kanser riski 1.000.000'da 1 ila 4 arası güvenli kabul ediliyor. Bunun üzeri oranlar gıda maddelerini "riskli" gruba sokuyor. Yapılan yeni çalışmada inorganik arsenik miktarlarının yaklaşık 1.000.000'da 5 civarında risk taşıdığı gösterildi. Korkmaz şöyle söylüyor:
T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık bakanlığının 2019 yılı verilerine Türkiye ortalama balık tüketimi haftada 105 gram civarında. Ortalama ortalamada 70 kilogramlık insanlar, haftada 105 gram balık etini ömürlerinin sonuna kadar, yani yaklaşık 70 yıl boyunca tüketirlerse, 200 kişiden 1'inde inorganik arsenik miktarına bağlı olarak kanser görülme riski ortaya çıkıyor.
Fakat unutmamak gerekiyor ki arsenik gibi maddelerin alındığı tek kaynak balık değil. Diğer ürünlerden de arsenik alımı yaşanabiliyor. Korkmaz şöyle anlatıyor:
Balık tüketiminde ağır metal kaynaklı kirleticiler daha çok karaciğer gibi metabolik bakımından aktif organlarda biriktiği için özellikle hamsi ve sardalya gibi küçük balıkların iç organları ile tüketimlerinden kaçınmak gerekiyor. Dip balıkları, pelajik (yüzey sularından yüzen) türlere göre daha fazla ağır metal içerebiliyor, bu yüzden dip balıklarını pelajik balıklara göre daha az tüketmek gerekiyor. Ek olarak deri yüzeyi sucul ortamlarda ağır metal toksikolojisinde hedef dokulardan olduğu için, balıkların derilerini tüketmemek önemli.
WikimediaGörev Sadece Vatandaşın Değil!
Elbette görev sadece vatandaşın değil. Devlete ve üniversitelere halkı doğru bilinçlendirmek ve korumak için büyük görevler düşüyor. En önemlisi, Su Ürünleri Fakülteleri'nin akademik kadrolarının bu çalışmalara her yıl devam etmesi, rutin gözlem çalışmalarını aksatmaması ve Akdeniz'de arsenik kirliliğine neden olan faktörleri belirleyip bunları engelleyecek önlemler üzerine çalışmalar yapmak gerekiyor. Korkmaz sözlerini şöyle bitiriyor:
Doğu Akdeniz bölgesinden avlanılan balıkların kanser riski taşıdığı bilimsel bir gerçek. Panik yapmamak gerekiyor; ancak gerekli önlemleri almamız da şart.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
17
-
7
-
6
-
4
-
3
-
3
-
2
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
- C. Korkmaz, et al. (2019). Heavy Metal Levels In Muscle Tissues Of Some Fish Species Caught From North-East Mediterranean: Evaluation Of Their Effects On Human Health. Journal of Food Composition and Analysis, sf: 1-9. | Arşiv Bağlantısı
- C. Copat, et al. (2013). Heavy Metals Concentrations In Fish And Shellfish From Eastern Mediterranean Sea: Consumption Advisories. Food and Chemical Toxicology, sf: 33-37. | Arşiv Bağlantısı
- Y. G. Zhao, et al. (2011). Risk Assessment For Human Consumption Of Perfluorinated Compound-Contaminated Freshwater And Marine Fish From Hong Kong And Xiamen. Chemosphere, sf: 277-283. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 08/05/2025 23:08:16 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8129
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
