Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar

5 dakika
18,640
Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar Pixabay
Tüm Reklamları Kapat

Kayaçlar her yerde karşımıza çıkar çünkü Dünya’nın en dış katmanı yani yerkabuğu (litosfer) kayaçlardan oluşmuştur. Kayaçlar o kadar çok hayatımızın içinde ve onlara o kadar çok aşinayız ki nasıl oluştuklarına veya ne içerdiklerine dair soruları çoğu zaman es geçeriz. Kayaçları oluşturan mineraller Dünya’nın oluşumuyla birlikte oluşmaya başlamıştır, çeşitliliği ve sayısı da jeolojik evrimle birlikte değişmiş ve artmıştır. Kayaçlar ve mineraller jeolojik tarihin belgeleridir. Kayaç ve minerallerin insan evriminin her sürecinde bir anlamı ve kullanımı olmuştur. Bazı minerallerin güzelliği insanları hayran bırakır; onları süs veya takı eşyası yapımında kullanırız. Kayaçları ise yol ve bina yapımında veya başka amaçlarla kullanırız. Peki, bu kadar çok gördüğümüz ve hayatımızın içinde olan kayaçlar hakkında ne kadar bilgiye sahibiz acaba?

Kayaçlar katı haldeki çeşitli minerallerin bir araya gelip farklı şekillere dönüşmesiyle oluşan yapılardır. Mineraller ise doğal şekilde oluşmuş, belirli bir kimyasal bileşime sahip inorganik kristalleşmiş katı maddelerdir. Dünya üzerinde yaklaşık 5000 mineral çeşidi bulunur. Minerallerin fiziksel ve kimyasal özellikleri birbirinden farklıdır. Dünya'nın oluşumu sırasında ortaya çıkan ilk mineraller silisyum, oksijen, magnezyum, azot, demir gibi en yaygın elementlerden oluşmuşlardır. Kayaçları oluşturan minerallere ve içerdiği bileşenlere bakılarak yerkabuğunun jeolojik tarihi daha iyi anlaşılır. Kayaçları oluşturan mineraller çok farklı ve çeşitliliktedir. Mineraller çok çeşitli olduğu için minerallerin oluşturduğu kayaçlar da çok çeşitlidir fakat biz oluşum süreçlerine ve büyüklüklerine göre ayrılan üç ana kayaç türünü inceleyeceğiz; magmatik kayaçlar, sedimanter kayaçlar ve metamorfik kayaçlar.

Magmatik kayaçlar (Püskürük kayaçlar)

Dünya yüzeyinde çok yaygın olan kayaç türüdür. İngilizcede igneous denilir ve bu kelime Latincede ateş anlamına gelen ignis kelimesinden türetilmiştir. Magmanın yani yer altında erimiş halde bulunan kayaçların yükselip yerkabuğunun içerisine girerek soğuması ve katılaşması sonucu oluşur. Magmatik kayaçları silikat mineraller oluşturur. Bunlardan biri de granittir. Granitler yeryüzünde çok yaygındır ve hatta yeryüzünün temelini oluşturduğu söylenebilir. Granitin insanlar için vazgeçilmez bir kaynak olduğu bilinmektedir; yolların ve binaların yapımında parke ve bordür taşı olarak kullanılmaktadır. Granit kayalar çok eski olabilir. Avustralya'daki bazı granitlerin dört milyar yıldan daha eski olduğu tahmin edilmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Magmatik kayaçların nasıl oluştuğuna dair bir görsel.
Magmatik kayaçların nasıl oluştuğuna dair bir görsel.
Wikipedia

Magmatik kayaçlar ikiye ayrılır:

1. Plütonik kayaçlar (İntruzif magmatik kayaçlar veya magmatik derinlik kayaçları)

Plütonik kayaçlar yerküre içerisinde önceden oluşmuş kayaçlar içinde magmanın soğuyarak katılaşması sonucunda oluşur. İyi kristalleşmiş minerallerden oluşurlar. Örnek olarak batolitler, stoklar, lakolitler, siller ve dayklar verilebilir.

ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki bir ulusal parkta bulunan bu batolit kayaçlar plütonik kayaçlara örnek verilebilir.
ABD'nin Kaliforniya eyaletindeki bir ulusal parkta bulunan bu batolit kayaçlar plütonik kayaçlara örnek verilebilir.
Wikipedia

2. Volkanik kayaçlar (Ekstruzif magmatik kayaçlar veya magmatik yüzey kayaçları)

Magmanın yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşan kayaçlardır. Bu kayaçlar yarı kristal ve porfirik yapılardır. Örnek olarak andezit, riyolit ve bazalt verilebilir.

Kuzey İrlanda'da bulunan ve kolonlar halinde oluşan bu bazalt kayaçlar volkanik kayaçlara örnek verilebilir.
Kuzey İrlanda'da bulunan ve kolonlar halinde oluşan bu bazalt kayaçlar volkanik kayaçlara örnek verilebilir.
Wikipedia

Sedimanter kayaçlar (Tortul kayaçlar)

En çok görülen kayaç türlerinden biridir. Dünya yüzeyinin yaklaşık % 75’ini ve yerkabuğunun yaklaşık % 8’ini kaplar. Sedimanter kelimesi Latincede çökmek anlamına gelen sedere kelimesinden türetilmiş bir sözcüktür. İngilizcede sedimantary denilmektedir. Sedimanter kayaçlar, okyanus veya diğer su kaynaklarının zeminindeki minerallerin veya organik parçacıkların (hayvan ve bitki kalıntıları da dahildir) akıntı, rüzgar, buzulların hareketi gibi etkilerle taşınarak uygun ortamlarda bir araya gelip yeniden şekillenmesiyle oluşur. Sedimanter kayaçları oluşturan parçacıklara tortu denir. Bu tortular göl, okyanus, çöl gibi alçak bölgelerde birikir ve üst üste gelen malzemelerin ağırlığı ile sıkışarak kayaya dönüşür. Bu dönüşüm binlerce ve hatta milyonlarca yıl sürer. Fosiller, en çok tortul kayaçların tabakalarında bulunur.

Tüm Reklamları Kapat

Sedimanter kayaçlar genel olarak üç farklı çeşit içerir:

1. Fiziksel sedimanter (tortul) kayaçlar

Oluşturduğu parçaların büyüklüklerine, biçimlerine veya  homojen olup olmadıklarına göre yapılan sınıflandırmadır. Kumtaşı, kum, çakıl ve kil gibi küçük parçalar birleşerek büyük kayaçları meydana getirir.

Evrim Ağacı olarak Bileşik Krallık’ın Galler bölgesinde bulunan Southerndown kasabasında gözlemlediğimiz bu kayaç çeşidi fiziksel sedimanter kayaçtır. Küçük çakılların, kireç taşlarının ve kum taneciklerinin bir araya gelip uzun zaman içinde sıkışmasıyla oluşmuştur.
Evrim Ağacı olarak Bileşik Krallık’ın Galler bölgesinde bulunan Southerndown kasabasında gözlemlediğimiz bu kayaç çeşidi fiziksel sedimanter kayaçtır. Küçük çakılların, kireç taşlarının ve kum taneciklerinin bir araya gelip uzun zaman içinde sıkışmasıyla oluşmuştur.
Meltem Çetin Sever

2. Organik sedimanter (tortul) kayaçlar

Kabuklu organizmaların kalıntılarından oluşan kayaçlardır. Organizmalar katılaşarak fosil kayaç haline gelirler.

Organizmaların yoğun olduğu (yüzde 3 civarında) kumtaşı örneği bir organik sedimanter kayaç çeşididir.
Organizmaların yoğun olduğu (yüzde 3 civarında) kumtaşı örneği bir organik sedimanter kayaç çeşididir.
Wikipedia

3. Kimyasal sedimanter (tortul) kayaçlar

Doygun çözeltilerdeki fazla miktardaki çözünmemiş olan tortulların çökelmesi veya tuzlu sulardaki suyun buharlaşması sonucu meydana gelirler. Örnek olarak mağaralardaki dikit ve sarkıtlar, deniz kıyılarındaki kireçli ve demirli oolitler, travertenler verilebilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Oolit; taneli kireç taşı, kimyasal sedimanter kayaçlara örnek verilebilir.
Oolit; taneli kireç taşı, kimyasal sedimanter kayaçlara örnek verilebilir.
Wikipedia

Metamorfik kayaçlar (Başkalaşım kayaçları)

Magmatik ve tortul kayaçların sıcaklık ve basınç gibi çeşitli etkilerle değişikliğe uğraması sonucunda oluşur. Örnek olarak mermer (büyük oranda CaCO3 içerir), gnays (granitin başkalaşıma uğraması ile oluşur), elmas (karbon elementinden oluşur) ve şist (kil taşı) verilebilir. Minerallerin kendine özgü bir sıcaklık ve basıncı vardır. Sıcaklık ve basınç değerinde bir değişme olduğu zaman mineral de değişmeye başlar; kimyasal formülü değişmez ama yeni koşullara uygun başka bir biçime dönüşür. Bu yüzden bu kayaç türüne metamorfik kayaçlar denir.

İtalya'da çıkarılan Carrara mermeri, karbonat minerallerinden oluşan metamorfik bir kayaç çeşididir.
İtalya'da çıkarılan Carrara mermeri, karbonat minerallerinden oluşan metamorfik bir kayaç çeşididir.
Wikipedia
Kuvarsit, metamorfik bir kayaç çeşididir.
Kuvarsit, metamorfik bir kayaç çeşididir.
Wikipedia
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
41
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 6
  • Umut Verici! 2
  • Muhteşem! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 05/12/2024 19:59:10 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7537

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Işık
İspat Yükü
Olumsuz
Diyabet
Moleküler Biyoloji
Endokrin Sistemi
Nöron
Kurbağa
Fizyoloji
Dünya Dışı Yaşam
Uzay Aracı
Metal
Doğru
Kanser Tedavisi
Toprak
Coğrafya
Doku
Kahve
Doğum
Tehlike
Cinsellik Araştırmaları
Yatay Gen Transferi
Fobi
Odontoloji
Biyoteknoloji
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Ç. Sever, et al. Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar. (4 Ocak 2019). Alındığı Tarih: 5 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7537
Sever, M. Ç., Ölez, Ş. (2019, January 04). Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar. Evrim Ağacı. Retrieved December 05, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7537
M. Ç. Sever, et al. “Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, 04 Jan. 2019, https://evrimagaci.org/s/7537.
Sever, Meltem Çetin. Ölez, Şule. “Doğal Tarihin Belgeleri: Kayaçlar.” Edited by Şule Ölez. Evrim Ağacı, January 04, 2019. https://evrimagaci.org/s/7537.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close