Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir?

Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir? Pixabay
Günümüzde buzullar karaların yüzde 10'unu kaplamaktadır.
23 dakika
41,798
  • Jeomorfoloji
  • Buzul Bilimi

Devasa buzulların nasıl oluştuğunu ve nasıl hareket ettiğini hiç düşündünüz mü? Grönland'da, Antarktika'da veya yüksek bir dağın zirvesinde oluşan buzulların hareketlerini ve bu hareket sonucu oluşan şekillerin neler olduğunu hiç merak ettiniz mi? İşte bu yazımızda buzul topoğrafyasını anlatacağız.

Buzul topoğrafyası, diğer morfojenetik bölgelerde olduğu gibi, kendisine has yeryüzü şekilleri meydana getirir. (Morfojenetik veya morfoklimatik bölgeler, kendisine has iklim bölgelerine ve yer şekillerine ait alanlardır.) Çöller ve yeryüzü şekilleri ile ilgili yazımızda morfojenetik bölgelerin ne olduğu ile ilgili açıklama yapmıştık. Buradan okuyabilirsiniz.  

Tüm Reklamları Kapat

Yaklaşık 10.000 yıl önce sona eren buzul çağı boyunca dünyamızın %32 gibi devasa bir bölümü buzulların kontrolü altındaydı. Ancak son 10.000 yıldan itibaren dünyamızın günümüzdeki ikliminin hâkim olmasıyla şu anda buzullar, karalarımızın %10’unu kaplamış bulunuyor. Yine de bu oran küçük sayılmaz. Tam olarak bu oran, 15 milyon km2 gibi bir alana tekabül etmektedir. 

Buzullar ile ilgili yeryüzü şekillerini açıklamadan önce konunun daha iyi anlaşılması için, buzun nasıl oluştuğunu, özellikle de buzul (glasiyal) buzulunun diğerlerinden farkını anlatıp sonrada buzulların hareketi ve topoğrafyada meydana getirdiği şekiller açıklanacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

1. Buzullar Nasıl Oluşur?

Buzullar ile ilgilenen araştırmacılar için buz da bir kayaç türüdür. Hepimizin bildiği üzere su, katı, sıvı ve gaz halinde bulunabilir. Kimyasal formülü (H2O) yani 2 hidrojen ve 1 oksijen atomundan oluşur. Kar ve buzun oluşabilmesi için su vazgeçilmezdir. Buzun oluşabilmesi için oda koşullarında 0 (sıfır) santigrat derecede veya altında bulunması gerekir. Ancak buradaki buz ifadesi sizi yanıltmasın çünkü havanın 0 dereceye veya altına düşmesiyle buz hemen oluşmaz. Bunun belirli kriterleri vardır.

Buzul çeşitleri
Buzul çeşitleri
SlidePlayer

Yukarıdaki görselde de görüldüğü gibi kar (snow) içerisinde %90 oranında boşluk bulundurur. Buza göre hem hafiftir hem de sertliği çok düşüktür. Kar yere ilk düştüğünde ilk günkü durumu bu şekildedir. Ancak aradan yaklaşık 15 gün geçince karın içerisindeki boşluklar %50’ye düşmektedir. Peki bu durum nasıl olmaktadır? Bu durumun sebebi yeryüzündeki karın eriyip tekrar donmasıyla oluşur. Bu döngü sonucu karın içerisindeki boşluklar küçüldükçe buz oluşumu gerçekleşir. Bu olaya rekristalizasyon denmektedir. Yine sorulması gereken bir soru ise 0 (sıfır) santigrat derecede veya altındaki bir bölgede karın nasıl eridiğidir. Bu sorunun cevabı şöyledir: Karlar, yer çekiminin etkisiyle üst üste birikirler. Kar zaman içerisinde biriktikçe içerisinde sıkışma meydana gelir. Daha net bir ifadeyle her yeni gelen kar alttakini sıkıştırarak basıncı arttırır ve yoğunlaşmasını sağlar. Bunun sonucu basınçtan dolayı içeride eriyen karlar, tekrar eriyip donma (rekristalizasyon) sonucu çimento gibi sertleşirler. Her eriyip donma sonucu boşluklar azalır ve bunun sonucunda glasiyal (ya da buzul) buzu meydana gelir.

Örnek olaral, kar yağışından 2 gün sonra yollarda buzlanma meydana gelmektedir. Hava sıcaklığı 0 derecede veya altında olsa bile yollarda oluşan buzda bir miktar erime gözlenebilir. Bu durumun sebebi, araçların buza uyguladığı basınçtır. Bu sebeple buzda erime gerçekleşir. Tekrar donmasıyla birlikte boşluk azalır ve sertliği de artar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neve buzulunun ise glasyal buzulundan farkı gözeneklerin %20-30 civarında olmasıdır. Bu sebeple neve buzunun yoğunluğu 0,72- 0,81 civarındadır. 1 metreküp neve buzulunun ağırlığı, ortalama 800 kg civarındadır. Buzul (glasiyal) buzunda ise yoğunluk 0,9 ve üstündedir.

1.1. Glasiyal (buzul) Buzu

Glasiyal ya da buzul buzunun yoğunluğu 0,9 ve üstündedir. Neve buzulundan daha ağır ve serttir. Bu durumu örnekle açıklayalım. 5.000 m yüksekliğinde ve 60 km uzunluğunda bir glasyal buz kütlesi düşünelim. Bu kütlenin içerisinde meydana gelen sıkışma ve onun bulunduğu zemine yapacağı baskı muazzam derecededir. Öyle ki Antarktika büyüklüğünde indlansis (kıta buzulları) olarak bildiğimiz üstelik hareket eden bu buzulların ne kadar güçlü ve etkili olduğunu daha iyi kavrayabiliriz. Yukarıda buzulun bir kayaç olduğunu belirtmiştik. Doğada görmüş olduğumuz kayaçlarda çeşitli döngüler sonucu oluşurlar. Buzullar oluşum bakımdan metamorfizma (başkalaşım) kayaçlarına benzer. Genel olarak metamorfizma (başkalaşım), yoğun olarak üstte bulunan tabakanın altta bulunan kayacı sıkıştırması ve bunun yoğun olan sıcaklık sonucu volkanik (püskürük) kayaçlarda ve tortul kayaçlarda değişim meydana getirmesi olayıdır. Bunu bir örnekle açıklayalım: 

Tortul bir kayaç olan kalker, yüksek sıcaklık ve basınç sonucu metamorfik bir kayaç olan mermere dönüşür. Bu örneği vermemizin sebebi de buzulun, basınç sonucu değişimi yani tekrar kristalleşmesi, metamorfik bir kayaca benzemesidir. Tabakalar halinde birikmesini ise tortul kayaca benzetebiliriz.

Bir glasiyal buzulun oluşması için geçen süre bizim için çok uzun olsa da doğa için çok kısa bir süredir. Bu süre, 10 ila20 senedir. Yüzlerce veya binlerce metre uzunluğundaki buz kütlelerini düşündüğümüzde bu süre çok da uzun sayılmamalıdır. Ayrıca glasiyal buzulunun oluşabilmesi için belirli bir birikime ihtiyacı vardır.

1.2. Buzul Erime ve Birikme Oluşumu

Buzulların oluşabilmesi için birikmenin erimeden fazla olması gerekir. Akümülasyon terimi birikimi ifade ederken ablasyon erimeyi ifade eder. Süblimasyon ise buzun gaza dönüşmesidir. Buzul topoğrafyasında yukarıda açıklanan terimlerin büyük önemi olmaktadır. Çünkü erime ve birikme arasındaki oransal farklılık, buzun büyümesini ya da küçülmesini ifade etmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Erime ve birikme zonları
Erime ve birikme zonları
Department of Geography and Environmental Science, Hunter College

Görselin sol tarafında akümülasyon yani birikim hattı görülmektedir. Reference equilibrium (denge hattı) ise erime ve birikmenin olmadığı nötr alanı ifade eder. Ablasyon ise deniz seviyesine daha yakın olan bir alanda buzulun erimesini ifade eder. Erime akışı ise (meltwater stream) ise yukarıda ifade edilen basınç sonucu tabanda erime sonucu akış gerçekleşmesi demektir. Vadi buzulunun tabanında eriyen sular, aşağı çığıra akmaktadır. Bu sular, buzulaltı drenajını meydana getirirler.

1.3. Buzullar Nasıl Hareket Eder? 

İlk bakışta devasa buz kütlelerinin hareket etmediğini düşünebiliriz. Bir benzetme yapmak gerekirse buzullar, levha tektoniği sonucu kıtalar ve dağlar gibi hareket etmektedirler. Ancak bu hareket, levha tektoniğin de olduğu gibi enerjisini yerin içerisinden almayıp bizzat buzun kendisinden almaktadır.

Bir buzulun hareketine başlayabilmesi için yüzlerce metre kalınlığa ulaşması gerekir. Bu sayede buz, kendisine engel olan yer çekimini ve sürtünmeyi yenerek harekete geçer. Ancak bu hareket birkaç nedenle olmaktadır:

  • Buzulun kendi içerisinde oluşan hareket (plastik akış)
  • Buzulun zeminden kayması (temelden kayma)

Plastik Akış: Buzul kendi içerisinde var olan basınçtan dolayı, buz kristallerini harekete geçirir. Ancak bu hareketler çok küçük olup aynı zamanda bireyseldir. Her bir buz kristali bireysel olarak harekete geçerek, önemli bir oranda buzu hareket ettirirler. İşte bu akışa plastik akış (plastic flow) denmektedir. Kristallerin hızı milimetrenin on milyonda biri olduğu ifade edilse de burada unutulmaması gereken husus, farklı kriterlerin varlığıdır. Plastik akış için şiddetli soğumanın olması gerekir.

Tüm Reklamları Kapat

Buzullarda  plastik akış ve temelden kayma hareketi.
Buzullarda plastik akış ve temelden kayma hareketi.
Chegg Study

Yukarıdaki görselde, plastik akış hızının temelden daha fazla olduğu siyah oklarla gösterilmiştir. Üstteki siyah okun uzunluğu (distance of internal flow), temelden daha hızlı hareket ettiğini belirtir. (Melting: erime, refreezing: yeniden donma, distance of basal slip: kayma mesafesi, brittle zone: kırılgan bölge) 

Şekilde ifade edilen crevasses ya da krevas, buzul yarığıdır. Bu yarık, buzulun ilk 50 metresinde gerçekleşir çünkü buzul burada kırılgan özellik gösterir. Ayrıca buzulun farklı hızlardaki hareketi örneğin temelden kayma ve plastik akış arasındaki farklılık sonucu da oluşabilmektedir. 50 metreden sonra buzun kırılganlığı daha da azalır.

Temelden Kayma: Yukarıda daha önce belirttiğimiz gibi buzulun alt kısımlarında basınç çok fazla olduğu için buzulun tabanında erime meydana gelir. Ayrıca tabandaki sıcaklık, basınç sebebiyle 0 derecenin üstünde bile seyredebilir. Artan basınç sonucu tabanda eriyen bu buz kütlesi, temelden hareket eder. Bunu bir örnekle açıklayalım. Bu açıklayacağımız örnek hem plastik akış hem de temelden kayma için geçerlidir. Yukarıdaki görselde, melting (erime) bölgesi görülmektedir. 

Buzulların hareketi genel olarak, milimetrenin on milyonda biri olarak ifade edilse de buzulun toplam kütlesi, yatağın eğimi, zeminin özelliği, sıcaklık ve basınç gibi sebepler sonucu hızda farklılık olabilmektedir. İşte bu farklılık sonucu buzul türleri farklı hızlarda hareket eder. Örneğin, vadi buzulunun hareketi ile kıtasal buzulun hareketi farklı olmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
ENERJİ AYT FİZİK 20 DENEME SINAVI

(12.SINIF 1.DÖNEM KONULARINI İÇERİR.)

Devamını Göster
₺144.00
ENERJİ AYT FİZİK 20 DENEME SINAVI

Vadi ve Kıta buzulunun hareketi.
Vadi ve Kıta buzulunun hareketi.
SlidePlayer

Sol taraftaki vadi buzulunun hareketi ve hızı oklarla gösterilmiştir. Vadi buzulunda hareket görüldüğü gibi üst ve orta kısımda olmaktadır çünkü temeldeki ve yanlardaki sürtünmeden dolayı buzul, en yavaş hareketini bu kısımda yapmaktadır. Ancak orta ve üst kısımlarda bu etki azaldığı için hız artmaktadır. Sol görselde, Arrow length proportional to ice velocity (buzun hızıyla orantılı ok uzunluğu) yazısının olduğu yerde siyah oklar, buzulun ortalara geldikçe hızın arttığını, yan tarafta ise azaldığını gösterir.

Sağ tarafta ise bir kıtasal buzulun hareketi görülmektedir. Kubbe alanının merkezinde (center of ice dome) buzul, en kalın haldedir. Kıtasal buzulun hareketi, merkezden çevreye doğrudur. Oklar, buzulun hareketini göstermektedir. Eğim sebebiyle merkezden çevreye doğru hız artabilmektedir.

2. Buzulların Dünyada Yayılışı

Dünyamızın kutup ve yüksek dağlık bölgeleri, adeta donmuş bir su deposu gibidir. Sıcaklığın 0 derece ve altındaki yerlerde, suyun katı bir hali olan buz, donmuş halde bulunur. Dünya haritasında buzulların dağılışına baktığımızda buzulların, kutup bölgelerinde arttığını görürüz. Elbette bunun temel nedeni iklimdir. Kutuplardan ekvatora doğru ise kalıcı kar seviyesi yükselmektedir. Örneğin Tanzanya’nın kuzeydoğusunda yer alan Klimanjaro dağında kalıcı kar sınırı 5.500 metreden başlar. Ancak burada unutulmaması gereken husus, kalıcı kar ile asıl buzulların farkıdır. Klimanjaro dağında asıl buzullar, 5.500 metrenin de üzerindedir. Ancak kar sınırı, 5.500 metredir. Himalaya dağlarında ise kalıcı kar sınırı, 4.500 metreden başlamaktadır. 30 derece enlemi ve civarlarında ortalama 4.500 m ve üstü kalıcı karlar başlarken 50 derece enlem ve üstünde bu sınır, 2.500 metreye kadar düşmektedir. Ekvatordan kutuplara gittikçe enleme bağlı olarak kalıcı kar sınırı deniz seviyesine yaklaşır. 

Buzulların dağılış haritası.
Buzulların dağılış haritası.
ResearchGate

Yukarıdaki haritada buzulların dağılışına baktığımızda en fazla %84,16 oran ile Antarktika ilk sıradadır. Ardından Grönland, %13,9 ile ikinci sıradadır. Dünyanın en yüksek dağlarını oluşturan Himalayalar %0,77 oran ile kıtasal buzullara göre küçük olsa da üçüncü sırayı oluşturmaktadır. Avrupa’da bu oran, %0,62 civarındadır. 

3. Buzul Tipleri Nelerdir?

Sirk Buzulu: Yamaçların üstlerinde çukur kısımları dolduran kar, zamanla büyüyerek glasiye buzuna dönüşür. Buzul, belirli büyüklüğe ulaştıktan sonra yamaç aşağı hareket ederek ilerler. Bu ilerleme sonucu yamaçta çukur giderek büyür. Sirklerin, vadi buzullarında olduğu gibi dil kısımları belirli değildir. Ya da hiç yoktur. Sirk buzulunun çukurlarından taşması sonucu vadi buzulları meydana gelir.

Sirk buzulunun oluşum aşamaları.
Sirk buzulunun oluşum aşamaları.
Lithosphere Glaciation

Görselin en sol tarafında küçük çukurluğu dolduran karlar, zaman içerisinde çukuru büyüterek çukuru geliştirir. Ortadaki görsel ise bir sirk buzuludur. Ortadaki görselde en alt tabanında kayaçları kopararak yapmış olduğu hareket sonucu buzul, bu taşları yamacın sonuna doğru taşır. Bu sebeple moren birikimi gerçekleşir.

Sağdaki görsel ise buzulun çekildiği veya eridiği zamanda sirk gölü oluşumunun meydana gelmesini göstermektedir. Buzul kendi ağırlığı ve hareketi sonucu koparıp kendisine katmış olduğu kayaç parçalarını bir zımpara gibi kullanır. Buzulların tek başına zemini aşındırma gücü düşüktür, özellikle de zemin sert kayalardan oluşuyorsa. Ancak koparıp bünyesinde topladığı kayaçlar yardımıyla zemini daha iyi aşındırırlar.

Diğer bir ayrıntı ise ortadaki buzulun sol yamacından kopan kaya parçaları (freeze thaw above glacier) buzul tabanında birikir ve hareket sonucu buzul bunları yamaç önünde biriktirir. Bunlar da morenlerdir. Sağ görselin sol yamacında ise göl oluşumu sonucu ilerleyemeyen kaya parçaları, eğimden dolayı sol yamaçta toplanır. Görselde her ne kadar çizilmese de sirklerin kenarı veya ortadaki fotoğrafın en sol yamacında buzul ile yamaç arasında bir ayrım vardır. İşte bu ayrım veya yarığa rimaye ismi de verilir. Sirk buzulları, yamaçlara bitişik değildir. İşte rimaye denilen bu yarık, buzul ile yamacı ayırmaktadır.

İsveç Abisko Ulusal Parkından, sirk buzulunun görünümü. Fotoğraftaki yazılar Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
İsveç Abisko Ulusal Parkından, sirk buzulunun görünümü. Fotoğraftaki yazılar Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Wikipedia

Vadi Buzulu: Bu buzul türü, tıpkı akarsu vadisinde olduğu gibi bir vadi içerisinde hareket etmektedir. Sirk buzulunun ilerlemiş hali de diyebiliriz. Şöyle ki sirk buzulun sürekli birikmesi (akümülasyon) sonucu yatağından taşan buzullar, eğimin aşağısına doğru hareket etmektedir. Aşağıdaki doğal yatağa hareket eden buzul, zamanla vadi buzulunu meydana getirir. Daha net bir ifade ile yüksek bir bölgeden aşağıya yani alçak bölgeye doğru hareket ederek vadi buzulu oluşur.

Sirk havzasından (cirgue basin) taşan buzulun aşağı çığırlara olan hareketi sonucu, gelişen ana vadi buzulu. Açıklamalar: Meltwater Streams(erime akışı). Terminal Moraine (cephe, ön moren). Ground Moraine (zemin, taban moren). Ablation Zone (erime zonu). Proglacial Lake (buzulatı drenajı sonucu oluşan göl). Medial Moraine (orta moren). Crevasses (buzul yarığı). Arete (aret). Cirque Basin (sirk havzası). Accumulation Zone (birikme zonu). Horn (premidal zirvede denir). Lateral Moraine (yan moren). U Shaped Valley (u şekilli vadi). Bedrock Drumlin (yerli kaya drumlin). Talus Slope (talus/kayşat yamacı). Drumlin Field (drumlin/balıksırtı alanı). Outwash Plain (sandur ovası).
Sirk havzasından (cirgue basin) taşan buzulun aşağı çığırlara olan hareketi sonucu, gelişen ana vadi buzulu. Açıklamalar: Meltwater Streams(erime akışı). Terminal Moraine (cephe, ön moren). Ground Moraine (zemin, taban moren). Ablation Zone (erime zonu). Proglacial Lake (buzulatı drenajı sonucu oluşan göl). Medial Moraine (orta moren). Crevasses (buzul yarığı). Arete (aret). Cirque Basin (sirk havzası). Accumulation Zone (birikme zonu). Horn (premidal zirvede denir). Lateral Moraine (yan moren). U Shaped Valley (u şekilli vadi). Bedrock Drumlin (yerli kaya drumlin). Talus Slope (talus/kayşat yamacı). Drumlin Field (drumlin/balıksırtı alanı). Outwash Plain (sandur ovası).
HD Wallpapers
Yatağından taşan sirk buzulu, zamanla yatağını kazarak vadi buzuluna dönüşür. Fotoğraf, 24 ağustos 1964 tarihinde çekilmiştir. Araştırmacılar, eski buzul fotoğrafları ile aynı bölgedeki günümüz buzullarını karşılaştırarak, buzulların erimesi hakkında fikirler edinmektedirler. Fotoğraftaki yazılar, Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Yatağından taşan sirk buzulu, zamanla yatağını kazarak vadi buzuluna dönüşür. Fotoğraf, 24 ağustos 1964 tarihinde çekilmiştir. Araştırmacılar, eski buzul fotoğrafları ile aynı bölgedeki günümüz buzullarını karşılaştırarak, buzulların erimesi hakkında fikirler edinmektedirler. Fotoğraftaki yazılar, Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Washington University
Eğim boyunca akan vadi buzulu. Yazılar, Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Eğim boyunca akan vadi buzulu. Yazılar, Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
MMN

Piedmont (Dağeteği): Piedmont, İtalyanca bir kelime olmakla birlikte ‘dağın ayağı’ anlamına da gelir. Vadi buzullarının, dağın yamacından aşağı çığıra inmesi sonucu ortaya çıkar. Dağın eteklerinde birleşen buzullar, buzul ovası meydana getirirler. Vadi buzulunun çeşitlerinden bir tanesini oluştururlar.

Tüm Reklamları Kapat

Dağın eteklerinden aşağıya hareket eden vadi buzulları, aşağı çığırda buluşarak birleşirler. Bu birleşme sonucu dağın eteğinde buzdan oluşan bir ova meydana gelir.
Dağın eteklerinden aşağıya hareket eden vadi buzulları, aşağı çığırda buluşarak birleşirler. Bu birleşme sonucu dağın eteğinde buzdan oluşan bir ova meydana gelir.
DK Findout
Dağların eteklerinde buzullar birleşiyor. Fotoğraf, Kanada’nın Axel Heiberg adasına ait. J. Alean tarafından 1977 yılında çekilmiştir.
Dağların eteklerinde buzullar birleşiyor. Fotoğraf, Kanada’nın Axel Heiberg adasına ait. J. Alean tarafından 1977 yılında çekilmiştir.
Swisseduc.ch

Zirve Buzulu: Tıpkı bir külaha konulan dondurmanın, külahının üst kısımlarını kaplamasını düşünebiliriz. Zirve buzulları da adından anlaşılacağı üzere kalıcı kar sınırının üstlerinde dağların zirvelerini kaplayan bir külaha benzer. 

Büyük Ağrı dağının zirvelerinden eteklerine doğru külah şeklinde zirve buzulu.
Büyük Ağrı dağının zirvelerinden eteklerine doğru külah şeklinde zirve buzulu.
Private Tour

İnlandsisler (Kıtasal Buzullar): Büyük alanları hatta kıta büyüklüğündeki yerleri de kapsayan buzullara verilen isimdir. Grönland ve Antarktika buna iyi bir örnektir. 

Bir kıta buzulu olan Grönland’ın yüzölçümü, Türkiye’nin iki katından da fazladır. Yaklaşık 2 milyon km2 gibi bir yüzölçümüne sahiptir. Kıtanın %75 ve üstünde buzullar tek parçadan oluşur. Grönland, sadece kuzey ve kuzeydoğusundaki yerlerde örtülmemiştir. Hatırlarsanız yukarıdaki görselde kıta buzulunun hareketini göstermiştik. Grönland’da merkezi kısımlardan, yani dom adı verilen buzulun en kalın kısımlarından çevreye gidildikçe eğim azalmaktadır. Yine hareket, buzulun en kalın merkezi kısmından çevresine doğrudur. Grönland’da yükseklik değeri en fazla doğu kıyısında bulunur. 3.000 metre gibi muazzam bir yüksekliğe sahiptir. Özellikle 1940’lı yıllardan sonra burası ile ilgili daha fazla bilgi elde etme imkânı yakalanmıştır. Fransız ve İngiliz araştırmacılar, Grönland’ın zemininin veya temelinin iç bükey bir özellik gösterdiğini tespit etmişlerdir. Yine yapılan araştırmalara göre buzulun maksimum kalınlığı 3.000 metre, hacmi ise 2,6 milyon km2 kadardır. Yapılan tahminlere göre Grönland’ın %15 ve üstü ablasyon, yani erime sahasıdır. Ayrıca küresel ısınmanın da bu erimeyi artırmış olduğu üzerinde araştırmacıların çoğunluğu hemfikirdir. 

Gerek kıta buzulları gerekse plato buzulları topoğrafyanın sınırlandırmadığı buzul çeşitleridir. Genellikle 50.000 kmve üstünde alan kaplarlar. Yukarıda bahsetmiş olduğumuz vadi buzulu, piedmont (dağeteği) buzulu vb. hepsi, topoğrafya tarafından sınırlandırılmıştır. Ancak kıta, plato, takke ve dağlık alandaki buzulları sınırlandıracak bir engel yoktur. Bu sebeple bunlara topoğrafyanın sınırlandırmadığı buzullar da denir.

Tüm Reklamları Kapat

Grönland’ın örtü buzulundan bir görünüm. Buzulun tipik tortul kayaçlar gibi yatay tabakalar oluşturduğu görülmektedir. Buzul bilimciler, buzulun yaşını ölçebildiği gibi buzuldan karot örneği alarak geçmiş döneme ait atmosferin gaz oranları hakkında ölçüm yapabilir. Bu sayede geçmiş iklim hakkında en doğru tahminlere ulaşmaya çalışır.
Grönland’ın örtü buzulundan bir görünüm. Buzulun tipik tortul kayaçlar gibi yatay tabakalar oluşturduğu görülmektedir. Buzul bilimciler, buzulun yaşını ölçebildiği gibi buzuldan karot örneği alarak geçmiş döneme ait atmosferin gaz oranları hakkında ölçüm yapabilir. Bu sayede geçmiş iklim hakkında en doğru tahminlere ulaşmaya çalışır.
Dartmouth University

Buzdağı (Aysberg): Dağların yüksek kesimlerinden hareket eden buzullar, zamanla kıyıya ulaşırlar. Kıyı kesimindeki buzdağlarının uçları zamanla çatlama ve dalga aşındırması sonucu büyük bir gürültüyle kopup harekete geçer. Buzdağları muazzam büyüklüktedir. 200 metreden çok daha yüksek ve kilometrelerce uzunlukta olabilirler. Sadece Grönland’dan her yıl 10.000’den fazla buzdağı denize ulaşmaktadır. Titanik’in çarptığı buzdağı da Grönland’ın güneyinden kopup yüzlerce kilometre mesafe katederek gelmişti. Her ne kadar Titanik’in ağırlığı 60 bin ton olsa da buzdağlarının ağırlığı milyonlarca tonu bulabilmektedir.

Ayrıca su sıkıntısı çeken ülkelerin tatlı sudan oluşan buzdağlarını ülkelerine getirip, su elde etmek için çeşitli çalışmalar da yaptığı bilinmektedir. Buzdağları karasal kökenli olduklarından suları tatlıdır.

Buzulun denize doğru hareketi sonucu gerek sıcaklık gerekse çatlama ve dalga aşındırması sebebiyle buzulun kopuşu görülmektedir.
Buzulun denize doğru hareketi sonucu gerek sıcaklık gerekse çatlama ve dalga aşındırması sebebiyle buzulun kopuşu görülmektedir.
Antarctic Glaciers
Antarktika'da yer alan bir aysberg buzulu ve sualtı görünümü. Fotoğrafın sağ tarafındaki 3.000 tonluk geminin ne kadar küçük göründüğüne dikkat ediniz. Ancak bu fotoğraf sadece bir photoshop. Bir kimyager olan ve aynı zamanda fotoğrafçılık yapan Rick Do Boisson, gemi kameradan 600 metre uzaktayken, 6 metre uzunluğundaki buzdağını birleştirerek bu fotoğrafı elde etti. Fotoğraf gerçek olmasa da buzdağları, devasa büyüklüktedir.
Antarktika'da yer alan bir aysberg buzulu ve sualtı görünümü. Fotoğrafın sağ tarafındaki 3.000 tonluk geminin ne kadar küçük göründüğüne dikkat ediniz. Ancak bu fotoğraf sadece bir photoshop. Bir kimyager olan ve aynı zamanda fotoğrafçılık yapan Rick Do Boisson, gemi kameradan 600 metre uzaktayken, 6 metre uzunluğundaki buzdağını birleştirerek bu fotoğrafı elde etti. Fotoğraf gerçek olmasa da buzdağları, devasa büyüklüktedir.
Time

Buzdağının denizin içerisindeki kısmı, yüzeydekinden 10 kat ve daha fazla olabilir. Buzdağları, şelf buzulu ve denizde oluşan buz tabakaları gibi deniz buzullarıdır. Biz bu yazımızda şelf buzulu ve buz tabakalarını belirtmedik.

4. Buzulların Aşındırma Şekilleri

Çizikler, Oluklar ve Çentikler: Bu şekiller küçük aşınım şekilleri grubundadır. Buzulların zeminde ilerlerken yaptığı hareketlere karşılık gelirler. Buzulun tabanına yapışan taneler, âdeta zımpara görevi görürler. Bu sayede buzulun hareket ettiği yöne doğru buzul çizgileri meydana gelir. Araştırmacılar bu çizgilere bakarak buzulun hangi yöne hareket ettiğini belirleyebilirler.

Tüm Reklamları Kapat

Oluklar, çiziklerin zamanla daha da büyümesini ifade eder. Çizikler büyüdükçe karşılıklı oluk şekillerini alırlar.

Çentikler, kayacın çatlaklarına giren buzulun ilerlemesi sonucu kayacı parçalarlar. Buzulun daha önceleri koparıp temelinde hapsettiği parçalar da koparmaya yardımcı olurlar. Örneğin, bir buldozerin çatlaklı yoldan geçerken paletinde olan tırtıkların, çatlakların arasına girerek parçalaması gibi buzullar da buna benzer bir koparma hareketi yapar.

Birbirine paralel olarak uzanan çizgiler, buzul çizgileridir. İlerlemesi, olukları meydana getirir. Daha derin yarıklar ise çentiklere karşılık gelirler. Buzulların oluşturduğu oluklar için hemen aşağıdaki görsele bakınız. Fotoğraf, Kelley Adası, Ohio'da çekilmiştir.
Birbirine paralel olarak uzanan çizgiler, buzul çizgileridir. İlerlemesi, olukları meydana getirir. Daha derin yarıklar ise çentiklere karşılık gelirler. Buzulların oluşturduğu oluklar için hemen aşağıdaki görsele bakınız. Fotoğraf, Kelley Adası, Ohio'da çekilmiştir.
Case Western Reserve University
Buzul olukları (Kelley Adası, Ohio)
Buzul olukları (Kelley Adası, Ohio)
Case Western Reserve University

Hörgüçkayalar: Adından da anlaşılacağı üzere hörgüce benzeyen şekli vardır. Buzul aşındırma şekillerinden bir tanesidir. Hareket eden buzulun önüne çıkan bir yerli kayanın, üzerinden geçmesi sonucu oluşur. Buzulun geldiği tarafa bakan yamacı az eğimlidir. Ayrıca buzulun geldiği tarafta çizikler buzulun yönünü belirtir. 

Oklar buzulun hareket yönünü göstermektedir. Buzulun geldiği yön daha az eğimli olup diğer (sol) tarafta eğim daha fazladır. Buzul hareket ettikçe, buzul tabanından koparıp taşıdığı kaya parçalarının da yardımıyla, sol tarafta görüldüğü gibi yerli kayadan koparmalar gerçekleştirir.
Oklar buzulun hareket yönünü göstermektedir. Buzulun geldiği yön daha az eğimli olup diğer (sol) tarafta eğim daha fazladır. Buzul hareket ettikçe, buzul tabanından koparıp taşıdığı kaya parçalarının da yardımıyla, sol tarafta görüldüğü gibi yerli kayadan koparmalar gerçekleştirir.
Quizlet
Fotoğraf,  David Baird tarafından çekilmiştir. İskoçya'nın Castle Loch yakınlarında çekilen bu fotoğraf, bu yerli kayadan daha önceleri buzul geçtiğinin kanıtlarından bir tanesidir. Ok, buzulun yönünü göstermektedir.
Fotoğraf, David Baird tarafından çekilmiştir. İskoçya'nın Castle Loch yakınlarında çekilen bu fotoğraf, bu yerli kayadan daha önceleri buzul geçtiğinin kanıtlarından bir tanesidir. Ok, buzulun yönünü göstermektedir.
Antarctic Glaciers

Asılı Vadiler: Ana vadideki buzulun zemin ya da taban kısmı, üst çığırlardaki vadilerin tabanından daha aşağıda kalır. Bunun sebebi ana vadideki aşındırma süreçlerinin daha güçlü olmasıdır. 

Tüm Reklamları Kapat

Asılı vadiler ve ana buzul vadisi
Asılı vadiler ve ana buzul vadisi
Plymouth State University

Üstteki görselde asılı vadi (hanging valley) üstte kalmıştır. Aynı şekilde görselin sol tarafındaki bölge de bir asılı vadidir. Ana vadinin aşındırma gücü fazla olduğundan dolayı yatağını daha çok kazmasıyla bu görüntüler oluşur. Asılı vadiler, akarsu topoğrafyasında görüldüğü gibi, kıyı topoğrafyasında falez gerilemesi sonucu oluşurlar. 

Fotoğrafın en sağ üst kısmında yazan Arete ya da Aret, Fransızca bir kelime olup keskin dişli anlamına gelmektedir. Özellikle komşu sirkleri birbirinden ayıran testere dişine benzer oluşumlardır. Aret de buzul aşınım şekillerindendir.

Yüksekte kalmış bir asılı vadi (hanging valley) ve şelale. Aşağı çığırda, ana buzul vadisi (main glacial valley) görülmektedir.
Yüksekte kalmış bir asılı vadi (hanging valley) ve şelale. Aşağı çığırda, ana buzul vadisi (main glacial valley) görülmektedir.
Officers IAS Academy

Fiyord: Daha önceki dönemlerde buzulun aşındırması sonucu oluşan vadiler, buzulun erimesiyle, deniz ilerlemesine (transgresyon) yol açar. Deniz suları bu sayede vadiyi suyla doldurduğu gibi karaların içine de girer. Kıyı şekillerinden bir tanesi olan fiyordların uzunlukları değişebilmektedir. Daha önceleri hâkim kuvvet buzulken, sonraları bu durum denizlere geçmiştir.

Grönland’ın batısında Ilulissat buz fiyordunun evrimini gösteren bir görsel.
Grönland’ın batısında Ilulissat buz fiyordunun evrimini gösteren bir görsel.
Oocities

Yukarıdaki görsel, Grönland’ın batısında Ilulissat Icefjord adlı fiyord oluşumunu göstermektedir. En üst görselde bölgenin, 70 milyon yıl önceki durumu gösterilmiştir. Bu bölge, 70 milyon yıl önce yeşilliklerle kaplı ılıman bir iklime sahipti.

Tüm Reklamları Kapat

İkinci görselde, buz çağında buzullarla kaplanan bölgenin durumu görülmektedir. Bu süreçte tamamen buzul aşındırma süreçlerinin hâkim olduğu topoğrafyada buzul ağırlığı sebebiyle topoğrafyanın magmaya gömülmesi gerçekleşir. Tabakaların karşılıklı durumlarını bozmadan magmaya batıp yükselmesine epirojenik hareketler denmektedir. Bu durumu teknenin bir kısmı suya batınca diğer kısmının havaya doğru kalkmasına benzetebiliriz. Bu hareketler ritmik olarak gerçekleşmektedir. Bunun sonucunda topoğrafya deniz seviyesine daha da yaklaşır.

Üçüncü görsel ise yaklaşık 10.000 sene öncesinde iklimin günümüz iklimine benzer özellikte olması sebebiyle buzulların erime (ablasyon) sonucu geri çekilmesini göstermektedir.

Son görsel ise günümüz iklimsel özellikleri altında oluşan topoğrafyayı temsil etmektedir. Erime sonucu geri çekilen buzullar, deniz ilerlemesine sebep olurlar. Daha önceleri buzulun açmış olduğu vadileri denizin basmasıyla fiyordlu kıyılar meydana gelmiştir. (Not: Buzul aşındırma şekillerinden olan buzul vadisi ve areti yukarıda belirmiştik.)

5. Buzul Birikim Şekilleri

Morenler

Buzul birikim şekillerinden en önemlileri morenlerdir. Buzullar, hareket ederken zeminden kopardıkları kaya parçalarını sürükler ve birikim bu şekilde gerçekleşir. Ayrıca vadi yamaçlarından kopup buzulun üstüne düşen kayalar da zamanla kar yağması veya çığlarla sürüklenerek, buzulun içerisinde hapsolurlar. Morenler, 5 çeşit olarak sınıflandırılırlar:

Tüm Reklamları Kapat

Taban Morenleri: Buzulun zemininde bulunan kaya parçalarını uygun yerlere bırakmasıdır.

Yan Morenleri: Vadi yamaçlarından kopup düşen kaya parçalarının buzulun kenar kısımlarında birikmesiyle oluştuğu gibi buzulun yamaçlardan ve zeminden koparması sonucu da oluşurlar.

Orta Morenleri: İki buzulun tek bir noktada birleşmesi sonucu oluşurlar. Aslında her iki buzulun yan morenlerine karşılık gelmekle birlikte, birleşince orta kısma denk gelirler.

Cephe morenleri: Buzulların ön kısımlarında ya da dil kısımlarında oluşurlar. Aşağıdaki görselde görüldüğü gibi yan taraflardan yan morenleriyle, alt kısımlarından ise taban morenleriyle birleşirler.

Tüm Reklamları Kapat

Açıklamalar: Terminus of glacial (buzul sonu). Recessional moraines (gerileme morenleri). Ground moraines (zemin, taban morenleri). Terminal moraines (cephe, ön morenleri). Lateral moraine (yan moren). Medial moraines (orta moren). End moraines (buzulönü morenleri)
Açıklamalar: Terminus of glacial (buzul sonu). Recessional moraines (gerileme morenleri). Ground moraines (zemin, taban morenleri). Terminal moraines (cephe, ön morenleri). Lateral moraine (yan moren). Medial moraines (orta moren). End moraines (buzulönü morenleri)
All You Need To Know About Glaciers
Orta ve yan morenleri gösteren fotoğraf. Yazılar Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Orta ve yan morenleri gösteren fotoğraf. Yazılar Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Time For Geography

Drumlin: İrlandaca olan bu isim küçük tepelik anlamına gelir. Buzulun hareketi sonucu oluşurlar. Kaşığın ters şeklinde veya bir balina sırtına da benzetilebilirler. Uzun eksen kısımları, buzulun hareket ettiği yöne paralel bir halde bulunurlar. Bu şekiller sıklıkla yukarıda bahsettiğimiz örtü (indlansis) buzullarının hareketi sonucu oluşan taban morenlerinde gelişme gösterirler. Hörgüç kayalarda buzulun geldiği yer daha az eğimliyken, ön cepheler daha fazla eğime sahiptir. Ancak drumlinler’de bu durum tam tersidir. Buzulun geldiği yer daha fazla eğimli olabildiği gibi ön tarafı daha az eğimlidir. Ayrıca uzunlukları, genişliklerinin üç veya daha fazlası olabilirler. Yükseklikleri ise 50 metre ve üstü bir yüksekliğe de ulaşabilir.

Buzulun tabanında bırakmış olduğu malzemeleri biriktirmesi sonucu, ters kaşık veya balina sırtı şeklinde oluşurlar. Drumlinler de tıpkı tortul kayaçlarda olduğu gibi bulunan katmanlar, çekirdek olarak bulunan katmanların üstlerine art arda gelip biriktiğini ifade eder. Bu çekirdek olarak ifade edilen çıkıntı ise zeminde bulunan bir anakaya olabilir. Bu sayede buzul içindeki kırıntılar bu anakayanın üstlerinde aşama aşama birikirler. Görselde ki yazılar, Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Buzulun tabanında bırakmış olduğu malzemeleri biriktirmesi sonucu, ters kaşık veya balina sırtı şeklinde oluşurlar. Drumlinler de tıpkı tortul kayaçlarda olduğu gibi bulunan katmanlar, çekirdek olarak bulunan katmanların üstlerine art arda gelip biriktiğini ifade eder. Bu çekirdek olarak ifade edilen çıkıntı ise zeminde bulunan bir anakaya olabilir. Bu sayede buzul içindeki kırıntılar bu anakayanın üstlerinde aşama aşama birikirler. Görselde ki yazılar, Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Gill Education
Drumlin’ler, geçmiş dönemlerde yaşanan buzullaşma hakkında önemli bir kanıttır. Bu şekiller, topoğrafyada art arda bulunabilirler. Görseldeki yazı Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Drumlin’ler, geçmiş dönemlerde yaşanan buzullaşma hakkında önemli bir kanıttır. Bu şekiller, topoğrafyada art arda bulunabilirler. Görseldeki yazı Evrim Ağacı tarafından eklenmiştir.
Phys.org

Esker (Osar): Yılan gibi kıvrımlı bir şekilde uzanan buzul birikim şeklidir. Uzunluğu değişmekle birlikte, birkaç kilometrenin üzerinde olabilir. Yerden yükseklikleri ise 10 metrenin ve üzerindedir. Uzanış yönü buzulun hareket yönüne paralel bir şekildedir. Buzulun altında eriyen suların, buzulaltı drenajını meydana getirdiğinden bahsettiğimizi hatırlayınız. Böylece eriyen sular, buzulun altında yılan gibi kıvrık bir tünel oluşturur ve çeşitli boyutlardaki kaya parçalarını biriktirirler.

Buzulaltı drenajı ve esker oluşumu. Görseldeki yazılar Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Buzulaltı drenajı ve esker oluşumu. Görseldeki yazılar Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Geocachıng
Eskerler.
Eskerler.
4bp.blogspot.com

Sandur: Buzulaltı drenajı sebebiyle oluşan akarsular, kum, kilt, silt vb. malzemeleri biriktirirler. Bu sebeple, önce birikinti konileri oluşur. Daha ileri aşamalarda birikinti konilerinin birleşmesi sonucu geniş ovalar meydana gelir. Bu tür oluşumlar, sıklıkla örtü buzulu (inlandsis) önlerinde gelişim gösterirler. Büyük buzul kütlelerinin taşıdığı malzeme ve oluşan akarsu ağı çok daha güçlü ve etkilidir.

Sandurların yan taraflarından birleşmesi sonucu dalgalı görünen bir ova meydana gelir. Görselde görülen kamesler, masa şekline benzer buzul birikim şeklidir. Buzulun içerisinde var olan çatlaklarda bulunan malzeme, daha sonra buzulun erimesiyle ortaya çıkarak masa veya tepe şeklinde görünür. Kettle veya söl ise daire veya ona benzer çanaklardır. Buzulun erimesi sonucu küçük göller meydana gelir. Görseldeki yazılar Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Sandurların yan taraflarından birleşmesi sonucu dalgalı görünen bir ova meydana gelir. Görselde görülen kamesler, masa şekline benzer buzul birikim şeklidir. Buzulun içerisinde var olan çatlaklarda bulunan malzeme, daha sonra buzulun erimesiyle ortaya çıkarak masa veya tepe şeklinde görünür. Kettle veya söl ise daire veya ona benzer çanaklardır. Buzulun erimesi sonucu küçük göller meydana gelir. Görseldeki yazılar Evrim Ağacı tarafından Türkçeye çevrilmiştir.
Cramahe Township Public Library

Sonuç

Bu yazımızda buzul topoğrafyası ile ilgili temel bilgiler vermeye gayret ettik.

Tüm Reklamları Kapat

Buzul topoğrafyası ile ilgili son 50 yılda önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu sebeple sadece buzul ile ilgili uzmanlıklar ortaya çıkmıştır. Elbette buzullar ile ilgili her şey gün yüzüne çıkmamıştır. Bazı konularda buzul bilimciler arasında tartışmalar devam etmekle birlikte teknolojinin de yardımıyla her geçen gün buzullar ile ilgili bilgimiz daha da artmaktadır.

Küresel iklim değişmesi sonucu bilim insanları, buzulların hızla eridiğini belirtmektedir. Bu durum insanlar için tehdit olduğu gibi o bölgeye has evrimleşen canlılar içinde büyük sorun teşkil etmektedir. Buzulların tamamı erirse dünyada ne kadar su seviyesinin yükseleceği ile ilgili çeşitli bilgisayar modellemeleri yapılmıştır. Ortalama 65 metre olarak ifade edilen bu rakam sonucunda birçok kıyı şehrinin sular altında kalacağı anlaşılmaktadır. Buzulların tamamının ne zaman eriyeceği ile ilgili olarak buzul bilimciler, yaklaşık 5.000 yıl içerisinde eriyeceğini söylemektedirler. 

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
18
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 7
  • Muhteşem! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 01/04/2023 21:10:27 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7888

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Dünya
Gıda Güvenliği
Böcek
Coronavirus
Charles Darwin
Hamile
Gün
Amerika Birleşik Devletleri
Evrim Teorisi
Evrim
Su Ayısı
Mistik
Hareket
Akciğer
Koruma
Sars
Yavru
İnsan Evrimi
Eşeyli Üreme
Hematoloji
Taksonomi
Doğal Seçilim
Kimyasal
Diş Hastalıkları
Periyodik Tablo
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Size Özel
Güncel
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Özkaya, et al. Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir?. (1 Ağustos 2019). Alındığı Tarih: 1 Nisan 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7888
Özkaya, A., Özdil, A. Ş. (2019, August 01). Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir?. Evrim Ağacı. Retrieved April 01, 2023. from https://evrimagaci.org/s/7888
A. Özkaya, et al. “Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, 01 Aug. 2019, https://evrimagaci.org/s/7888.
Özkaya, Ahmet. Özdil, Ayşegül Şenyiğit. “Buzul Nedir? Buzulların Oluşturduğu Yeryüzü Şekilleri Nelerdir?.” Edited by Ayşegül Şenyiğit Özdil. Evrim Ağacı, August 01, 2019. https://evrimagaci.org/s/7888.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.