Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?

5 dakika
1,644
Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?
Tarihi Geçmiş Haber

Bu haber 2 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Bilim insanları bir süredir jeolojik bir dönemde Dünya'daki yaşamı tekrar şekillendiren beş kitlesel yok oluş olayına neyin sebep olduğunu belirlemeye çalışıyor. Dinozorları, 66 milyon yıl önce Kretase Döneminin sonlarına doğru neyin öldürdüğünün tespiti ise uzun süredir bir tartışma konusu.

Bazı bilim insanları, Dünya'ya çarpan kuyrukluyıldızların ve asteroitlerin kitle imhasının en muhtemel faktörleri olduğunu düşünüyor. Bazıları ise büyük volkanik patlamaların etkili olduğunu savunuyor. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde Dartmouth tarafından yönetilen yeni bir çalışma, volkanik aktivitenin kitlesel yok oluşların baş etmeni olduğunu bildiriyor.[1]

Bulgular, bugüne kadarki en nicel kanıtları ortaya koyuyor. Majör volkanik patlamalar ile türlerin toptan yok oluşu arasındaki bağlantının şanstan ibaret olmadığını da öne sürüyor.

Tüm Reklamları Kapat

Araştırmacılar, beş kitlesel yok oluşun dördünün taşkın bazaltları denilen bir tip volkanik patlama ile eşzamanlı olduğunu söylüyor. Bu patlamalar, sadece bir milyon yıl gibi bir sürede, yani jeolojik ölçekte göz açıp kapayınca dek, geniş alanları hatta tüm bir kıtayı lavlarla kaplayabiliyor. Arkalarında kanıt olarak devasa izler bırakıyorlar: jeologların "büyük magmatik bölge" diye adlandırdıkları basamaklı magmatik kayaçlardan oluşan geniş bölgeler.

Bir magmatik bölgenin "büyük" sayılabilmesi için en az 100.000 kilometreküplük magmayı barındırması gerekiyor. Örneğin, St. Helens dağının 1980 patlaması, 1 kilometreküpten daha az magma içeriyordu. Araştırmacılar, çalışmada temsil edilen volkanların çoğunun bundan bir milyon kat daha fazla lav mertebesinde patladığını söylüyorlar.

Ekip, kitlesel yok oluş ile büyük magmatik bölgeler arasındaki geçiçi bağlantıyı incelemek için üç iyi bilinen veri kümesinden yararlandı. Bu veriler; jeolojik zaman cetveli, paleobiyoloji ve büyük magmatik bölgeler üzerineydi. Dartmouth'da son sınıf burs programı kapsamında bu çalışmayı gerçekleştiren ve şu anda Princeton'da yüksek lisans öğrencisi olan başyazar Theodore Green şöyle söylüyor:

Geniş basamaklı magmatik kayaç alanlarının bu büyük volkanik patlamalardan oluşması ile kitlesel yok oluşlar ve diğer önemli iklimsel ve çevresel olaylar birbirinin peşi sıra geliyormuş gibi.

Aslında şu anda Sibirya olan bölgedeki bir dizi patlama, yaklaşık 252 milyon yıl önce neredeyse tüm canlıları boğan büyük bir karbondioksit atımı saldı. Bu, en yıkıcı olan kitlesel yok oluşlardan birini tetikledi. Bu olay, ardında neredeyse Avustralya boyutundaki geniş bir volkanik kayaç bölgesi olan Sibirya Tuzakları'nı bıraktı.

Tüm Reklamları Kapat

Volkanik patlamalar, büyük dinozor tükenmesi zamanında Hindistan yarımadasını da sarstı ve bugün Deccan Yaylası olarak bilinen yeri ortaya çıkardı. Bu, asteroit çarpması gibi, iklimi uzun zaman ölçeklerinde değiştirmenin yanı sıra atmosferi toz ve zehirli dumanlarla kaplayarak, dinozorları ve diğer canları boğarak geniş kapsamlı küresel etkilere sahip olacaktı.

Diğer bir yandan araştırmacılar, asteroit etkisinden yana olan teorilerin Chicxulub meteoroitine dayandığını belirtiyor. Chicxulub, dinozorların yok olduğu zamanlarda Meksika'nın Yucatan Yarımadasına düşen bir göktaşıydı. Dartmouth'da dünya bilimleri yardımcı doçent doktoru ve yardımcı yazar Brenhin Keller şöyle söylüyor:

Dinozorları neyin öldürdüğünü açıklayan volkanizma de dâhil olmak üzere tüm diğer teoriler, Chicxulub çarpma krateri keşfedildiğinde bir kenara atıldı. Ancak on yıllardır yapılan keşif çalışmalarına rağmen diğer kitlesel yok oluşlarla aynı zaman denk gelen benzer çarpma olaylarına yönelik çok az kanıt var.

Dartmouth'da Green, patlamalar ve yok olmalar arasında görünür bağı ölçmek ve bu rastlantının sadece şans mı yoksa ikisi arasında nedensel bir bağ mı olduğunu test etmeyi amaçladı. Keller ve yardımcı yazar Paul Renne ile çalışarak, California Berkeley Üniversitesi dünya ve gezegen bilimi bölümünde misafir profesör ve Berkeley Jeokronoloji Merkezi yöneticisi, Green karmaşık hesapları yapmak için Dartmouth Keşif Grubundaki süper bilgisayarları kullandı.

Araştırmacılar, beş kitlesel yok oluş da dâhil olmak ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, jeolojik zaman ölçeğinde türlerin çok büyük ölçüde yok olduğu dönemler ile taşkın bazalt patlamalarının mevcut en iyi tahminlerini karşılaştırdılar. Zamanlamanın rastgele bir şanstan daha fazlası olduğunu kanıtlamak için, patlamaların rastgele oluşturulmuş modeller ile aynı zamana denk gelip gelmeyeceğini inceleyip bu egzersizi benzer 100 milyon model ile tekrarladılar. Araştırmacılar, yok oluş dönemleri ile denk düşmesinin rastgele şanstan çok daha fazlası olduğunu buldular. Keller şöyle söylüyor:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Belirli bir volkanik patlamanın belirli bir kitlesel yok oluşa yol açıp açmadığını tespit etmek oldukça zor. Bununla birlikte sonuçlarımız, volkanizmanın yok oluştaki rolünün yabana atılmaması gerektiğini gözler önüne seriyor. Eğer taşkın bazaltları ve kitlesel yok oluşlarda nedensel bir ilişki bulunuyorsa bilim insanları, büyük patlamaların daha büyük yok oluşlara neden olacağını bekliyor. Fakat böyle bir ilişki gözlemlenmedi.

Araştırma ekibi, patlamaların net büyüklüğünü göz önüne almak yerine volkanik olayları lavları püskürtme hızlarına göre sıraladı. En yüksek patlama oranlarına sahip volkanik olayların gerçekten de en fazla yıkıma neden olduğunu ve kitlesel yok oluşlara kadar daha ciddi yok oluşlara neden olduğunu buldular. Renne şöyle söylüyor:

Herhangi bir çarpma olup olmadığına bakılmaksızın sonuçlarımız, büyük ihtimalle Krease tersiyer sınırında önemli büyüklükte bir kitlesel yok oluşun gerçekleşebileceğini ortaya koyuyor ve bu şimdi daha nicel olarak gösteriliyor. Ortada bir çarpma olması gerçeği, her şeyi daha da kötüleştiriyor.

Araştırmacılar, asteroitler için de sayıları kullandı. Çarpmalar ile türlerin yok olduğu dönemlerin denk gelişi önemli ölçüde daha azdı ve Chicxulub meteoriti hesaba katılmadığında çarpıcı bir şekilde daha da geriledi. Bu, diğer bilinen küçük meteoritlerin önemli yok oluşlara yol açmadığını gösterdi. Green şöyle söylüyor:

Hindistan'daki Deccan Tuzaklarının patlama oranları, asteroit olmasa da geniş çaplı bir yok oluşa her şeyin hazır olduğunu gösteriyor. Çarpma, dinozorlar için yüksek sesle ölüm çanını çalan çifte darbeydi. Ayrıca jeolojik kayıtlarda taşkın bazalt patlamaları çok yaygın değil.

En sonuncusu 16 milyon yıl önce Kuzeybatı Pasifikte gerçekleşti ve karşılaştırılabilir ancak önemli bir ölçüde daha küçük ölçekliydi. Keller şöyle söylüyor:

Modern iklim değişikliğinde atmosfere salınan toplam karbon dioksit miktarı, büyük magmatik bölgelerde salınan miktardan çok daha az. Ancak bizde bu çok hızlı salınıyor ki endişelenmemiz gereken sebep de bu.

Green son olarak şunları ekliyor:

Karbondioksit emisyonları, araştırdığımız çevresel olarak etkili taşkın bazaltlarının oranına rahatsız edici derecede benzer. Bu, iklim değişikliğini tarihi çevresel facia dönemleri çerçevesine yerleştiriyor.
Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
30
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

Feragatname: Evrim Ağacı, doğrudan üniversiteler, akademik dergiler veya resmi bilim kurumları tarafından yayınlanan bu basın açıklamalarını temel editöryal düzenlemeden geçirmektedir; ancak açıklamaların isabetliliğinden sorumlu değildir. Basın açıklaması konusundaki sorularınızı aşağıdaki medya irtibat kişisine yöneltebilirsiniz.

Medya İrtibat

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 8
  • İnanılmaz 6
  • Muhteşem! 2
  • Bilim Budur! 2
  • Tebrikler! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 14/12/2024 00:55:38 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12528

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Dalga Boyu
Grup
Tutarlılık
İngiltere
Eşcinsellik
Embriyoloji
Biyolojik Antropoloji
Dağılım
Akademi
Hidrotermal Baca
Maske
Makina
Uzay Görevleri
Işık Hızı
Epistemoloji
Viroloji
Elektromanyetik
Önlem
Koronavirüs
Cinsellik
Teşhis
Kemik
Lipit
Alkol
Darwin
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
S. Küçükkıvanç, et al. Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?. (10 Kasım 2022). Alındığı Tarih: 14 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12528
Küçükkıvanç, S., Bakırcı, Ç. M. (2022, November 10). Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?. Evrim Ağacı. Retrieved December 14, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12528
S. Küçükkıvanç, et al. “Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 10 Nov. 2022, https://evrimagaci.org/s/12528.
Küçükkıvanç, Sena. Bakırcı, Çağrı Mert. “Dinozorları ve Dünya'daki Yaşamın Çoğunu Yok Eden Tam Olarak Neydi?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 10, 2022. https://evrimagaci.org/s/12528.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close