Dinozorlarda Eşeysel Dimorfizm: Erkek ve Dişi Dinozorları Ayırt Edebilir miyiz?

Tüm dünyadan bilim insanları, uzun zamandır dinozorların cinsiyetlerini tanımlayabilme kabiliyetimizi tartışıyorlar.

Londra Queen Mary Üniversitesi tarafından yürütülen bir araştırma, geçmişteki ''başarı'' iddialarına rağmen, cinsiyetler arasındaki farkları saptamanın oldukça zor olduğunu gösteriyor. Araştırmacılar, yalnızca fosil kayıtlarını kullanarak cinsiyetleri ayırt etmenin kolay olup olmadığını görmek için çalışmada tehlike altındaki, iri timsah türlerinden olan günümüz gavyallerinin (İng: "gharial") kafataslarını analiz ettiler.^[1]

Erkek gavyaller dişilere kıyasla daha büyüktür ve burunlarının ucunda, "ghara" olarak bilinen etli bir irileşmeye sahiptir. Yumuşak dokudan oluşan ghara aynı zamanda kafatasından da tespit edilebilen, burun deliklerine yakın, "narial fossa" olarak adlandırılan kemikli bir oyukla desteklenir.

Kanada Doğa Müzesi'nden Jordan Mallon, Georgia Southern Üniversitesi'nden Patrick Hennessey ve Ohio Üniversitesi'nden Lawrence Witmer'in de bulunduğu araştırma ekibi; dünyanın dört bir yanındaki müzelerde 106 gavyal örneği üzerinde çalıştı. Erkek bireylerdeki narial fossa mevcudiyetini bir kenara bırakırsak, cinsiyetleri iskeletlerden ayırt etmenin oldukça zor olduğu sonucuna vardılar. Londra Queen Mary Üniversitesi Zooloji Bölümü Kıdemli Okutmanı ve çalışmanın da yazarı olan Dr. David Hone şöyle söylüyor:

Gavyaller de dinozorlar gibi iri, yavaş büyüyen ve yumurtlayan sürüngenlerdir. Bu da onları, nesli tükenmiş dinozor türlerini incelemek için iyi bir model kılar. Çalışmamız; numunenin cinsiyetiyle ilgili önceden bilgi sahibi olunsa bile, erkek ve dişi gavyalleri birbirinden ayırmanın zor olabileceğini gösteriyor. Çoğu dinozor için, bu çalışmada kullanılan veri kümesinin yanına dahi yaklaşamayacak derecede az veriye sahibiz ve dinozorların cinsiyetlerini de bilmiyoruz. Dolayısıyla, bu işin çok daha zor olmasını bekliyoruz.

Birçok türün dişisi ve erkeği birbirinden oldukça farklı görünebilir. Örneğin, çoğunlukla sadece erkek geyiklerin boynuzları vardır ya da bir başka örnek olarak; erkek tavus kuşlarının kuyruklarındaki tüyler, dişilerinkinin sönük renklerine karşın iri, yanardöner ve parlak renklidir. Eşeysel dimorfizm olarak adlandırılan bu durum hayvanlar aleminde oldukça yaygındır. Dinozorların da bu farklılıkları sergiledikleri düşünülüyor ancak yapılan bu çalışma, çoğu durumda bunun yalnızca iskeletten anlaşılmasının son derece zor olduğunu gösteriyor. Dr. Hone şunları diyor:

Bazı hayvanlarda, dişi ve erkek bireyler arasındaki devasa boyut farklılıkları gibi olağanüstü yüksek seviyede eşeysel diformizm görülür. Gavyalleri ise cinsiyetin belirlenmesinde yardımcı olan iri narial fossalara sahip oldukları için ortalara bir yere yerleştirebiliriz. Çalışmamız, dinozorlar arasındaki farklılıkların gerçekten dikkat çekici olmadığı sürece ya da bireyler narial fossa gibi belirgin bir özelliğe sahip olmadıkça; erkek ve dişi dinozorları, elimizdeki fosilleri kullanarak ayırt etmekte zorlanacağımızı gösteriyor.

Bu yeni çalışma, T. rex gibi bazı popüler dinozor türlerindeki cinsiyetler arası farklılıklara işaret eden ve halk arasında yanlış anlaşılmalara yol açan önceki çalışmaları da yanlışlıyor.

BrokenMachine86

Dr. Hone, son olarak şunları ekliyor:

Yıllar önce, bilimsel bir makalede dişi T. rex'lerin erkek bireylerden büyük olduğu öne sürülmüştü. Ancak bu, kırılmış ve parçalanmış 25 örnekten alınan kayıtlara dayanıyordu ve bizim sonuçlarımız gösteriyor ki; böylesine bir veri düzeyi, bu sonuca varmak için yeterince iyi değil.

Peki ya kuyruk uzunluğu ve kemik sayısı gibi özellikler bize dinozorların cinsiyetini söyleyebilir mi?

Dinozor Cinsiyetini Belirlemede Yeni Yöntem: Kuyruk Uzunluğu ve Kemik Sayısı

Paleontologlar, lakapları "Romeo" ve "Juliet" olan, iç içe geçmiş, hindi büyüklüğündeki iki dinozor türünü incelerken cinsiyetleri ayırt etmek için bir yöntem keşfettiler! İşin sırrı, kuyruğun bazal kısmındaki iki kemiğin şekli ve boyutunda yatıyor.

Yukarıda da anlattığımız gibi, dinozorların cinsiyetlerini tespit etmek çok zor bir işlem. Cinsiyet farkı normalde yumuşak dokudan anlaşılabiliyor ve bu sayede günümüzde yaşayan hayvanların (ve hatta yakın zamanda ölmüş, dokuları çürümemiş canlıların) cinsiyetini tespit edebiliyoruz. Ne yazık ki yumuşak doku, canlı fosilleştikten sonra karbon döngüsüne karışıyor. Geriye sadece kemikleri ve bazen de tüyleri kalıyor. 

Tüm bu kısıtlamalara rağmen, Kanada'daki Alberta Üniversitesi'nde Omurgalı Paleontologu olan Scott Persons, Romeo ve Juliet lakabındaki iki erişkin oviraptorosaurus cinsinin kemiklerini karşılaştırdı. Aradaki farklardan yola çıkarak ayırt edici özelliklerden hipotez üretmeyi başardı.^[2] Nature haberlerindeki röportajda şu şekilde konuştu:

Bir türdeki 'şevron' adı verilen zikzak şeklindeki kemik sayısı ve bunların genişliği, diğer türe göre daha fazlaydı. Bu farklılığın hem herhangi bir travma, yaralanma ya da genetik bozukluktan kaynaklandığını, hem de fosilleşme sırasında oluşan bir farklılık olduğunu düşünmüyorum.

Araştırmacılar bu varyasyonun cinsiyet farkına dayanabileceğini ileri sürdüler. Dişiler daha kolay yumurtlayabilmek için kemiklerinin daha kısa olduğunu, erkeklerde ise cinsel bağlanma ve varsayılan penis geri çekme kasını daha iyi desteklemesi açısından daha geniş ve uzun chevronlarının olduğunu düşünüyorlar.

Ama en kışkırtıcı açıklama, erkeklerin kas esnekliğini ve tüylü kuyruklarının rotasyonunu dengelemek için daha fazla şevrona ihtiyaç duyması olabilir. Çünkü günümüz tavus kuşları gibi erkek oviraptorosauruslar da potansiyel eş seçme ve kur yapmak için kuyruklarını salladıkları ön görülüyor.'

Diğer paleontologların dikkatle yaklaşarak eleştirdiği nokta; bu çalışmanın sadece iki fosil üzerinde yapılmış olması. Belki de farklılıklar tür içi varyasyonu örnekliyor? Tıpkı günümüzde iki aynı tür içerisindeki iki farklı organizmanın anatomisi arasındaki farklılıklar gibi. Ayrıca aynı tekniğin sauropodlar gibi büyük cinslerde uygulanabileceğini de bilmiyoruz. Unutmayın bunlar sadece hindi boyutundaydı.

Eğer bu yöntem diğer dinozorlarda da işe yararsa, sadece iki kemiği analiz ederek dinozorun cinsiyetini, bilinmeyen potansiyel davranışlarını ve populasyon modelleri ile ilgili birçok önemli bilgi edinebiliriz. Tarih öncesi dünya anlayışımızı baştan aşağı değiştirebilir.