Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır?

5 dakika
2,020
Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır? WikiArt
M. C. Escher, "Encounter"
Tüm Reklamları Kapat

Christiansen ve Kirby, dilin evrimini üç temel dinamik üzerinden modellerler. Birincisi biyolojik evrim, ikincisi kişisel edinim ve üçüncüsü kültürel aktarımdır.[1] Böylece dil onlarca, binlerce ve hatta yüzbinlerce yıllık değişimin ortaya koyduğu karmaşık ve çeşitli bir yapı olarak karşımıza çıkar. Bu yüzden dilin halen az anlaşılmış bir olgu olması şaşırtıcı değildir.

Yine de dilin doğası üzerine bilişsel bilimlerde fikir birliğine varılmış ya da yaklaşılmış konular da mevcuttur. Bunların başında bu karmaşık oluşumun gizemlerinin ancak dilbilim, antropoloji, psikoloji ve sinirbilim gibi birden çok disiplinin iş birliğiyle çözülebileceği gelir. Gizem perdesi aralanmakta olan bir başka mevzu da dilin kimlere özgü ve kimlere ortak olduğudur.

Genel ve Özel Dil Yetisi

"Dil" sözcüğü akademi dahilinde ve haricinde birçok farklı anlamda kullanılır. Chomsky ve meslektaşları bu çokanlamlılığa bir netlik kazandırmak adına bilimsel olarak önem içeren iki ayrı dil kavramının altını çizmişlerdir. Birincisi Türkçe, İngilizce ve Fransızca gibi herhangi bir kültüre has iletişim sistemi, ikincisiyse insan zihninin doğal bir yapılası olan dil mekanizmasıdır.[2] Böylelikle "diller"den bahsettiğimizde kültürel iletişim sistemlerini, "dil"den bahsettiğimizde de bilişsel dil mekanizmasını kastederiz.

Tüm Reklamları Kapat

Buna ek olarak Chomsky ve meslektaşları dil yetisini de ikiye ayırdılar:[2]

  • Genel dil yetisi algılayabilirlik, üretebilirlik, kavramsallık, niyetlilik ve özyineleme gibi özellikleri içerir.
  • Özel dil yetisiyse özyinelemeyle kısıtlıdır. Özyineleme (İng: "recursion") basit bir deyişle tümcelerin sınırsız sayıda başka tümcecikler içeren tümceciklerden oluşabilmesidir. Örneğin "Yıldız kaydı." tümcesini "Bir anda beliren yıldız kaydı.", "Daha önce görülmemiş bir şekilde bir anda beliren yıldız kaydı." tümcelerinde olduğu gibi istediğimiz kadar karmaşıklaştırabiliriz.

Genel dil yetisine giren özellikleri gösteren birçok insan harici tür vardır. Bunlara örnek olarak grivet maymunları (Cercopithecus aethiops) veya vervet maymunları (Chlorocebus pygerythrus) başka birçok omurgalı gibi, iletişim amaçlı olarak ses üretebilir ve bu iletişimsel sesleri algılayabilirler. Ayrıca türdeşleri tarafından üretilen bir uyarı sesini başka nedenle üretilmiş bir sesten ayırt edebilir ve uyarının hangi yırtıcı için verildiğini anlayabilirler.[3] Fakat bu uyarı sesleri bölüntüsüzdür, yani içsel bir yapıları yoktur. Bu diğer insan harici türler için de geçerlidir. Bir başka deyişle özel dil yetisi yalnızca insanlarda mevcuttur.

Bileşimsellik ve Oluşumsallık

Özel dil yetisinin insana özgülüğüne "Çeşitli insan harici türler ses veya işaretleri bir araya getirerek anlamlı dizgiler üretebiliyorlar!" şeklinde bir itiraz gelebilir. Ancak özyinelemeyle hayvanların ürettikleri dizgiler arasında çok önemli bir yapısal ayrım vardır. Şöyle ki, insanlar da dahil olmak üzere birçok tür anlamsız ses ve işaret birimlerini bir araya getirerek anlamlı dizgiler üretebilir. Bu işlem, bileşimsellik (İng. "combinatoriality") olarak adlandırılır. Örneğin Türkçe'de /s/ ve /u/ anlamsız birimlerdir ancak "su" anlamlıdır. Birçok hayvanın iletişimindeki biçim-anlam ilişkisi bununla sınırlıdır. İnsanlarsa, bileşimselliğe ek olarak zaten anlam içeren birimleri bir araya getirerek daha karmaşık anlamlar elde edebilirler, "üç su bardağı"nda olduğu gibi. Buna oluşumsallık (İng. "compositionality") denir.[4]

Özel dil yetisi oluşumsallığın mümkün kıldığı bir olgudur. Nitekim özyineleme zaten anlam içeren dizgilerden meydana gelir. Görüldüğü gibi dilin türler arasında bizim türümüze özel olduğunu düşünmek için sebeplerimiz vardır. Neticede özel dil yetisi ve dolayısıyla oluşumsallık insan harici türlerde gözlemlenebilmiş değildir. Demek oluyor ki bizim bilişsel altyapımızla diğer türlerin bilişsel altyapıları arasında bize özyineleme becerisini bahşeden farklı bir donanım söz konusudur.

Tüm Reklamları Kapat

Peki türümüze özel olan bu donanım farklı toplumlara genellenebilir mi? Bir başka deyişle, insan toplulukları ortak bir bilişsel dil mekanizmasına sahip midirler?

Özne, nesne ve yüklem sıralamalarının dünya dillerindeki dağılımı. Aslı için bkz. "WALS Online"
Özne, nesne ve yüklem sıralamalarının dünya dillerindeki dağılımı. Aslı için bkz. "WALS Online"
The World Atlas of Language Structures (WALS)

Sözdizimi ve Bilişsel Öntanımlılık

Dillerin özne, nesne ve yüklem dizilimleri dünya üzerinde çeşitli ve düzensiz bir dağılım gösterir. Fakat diller ağırlıkla (tahminen %80'inden fazlası) özne-nesne-yüklem (ÖNY) ya da özne-yüklem-nesne (ÖYN) dizilimindedirler. Bir ÖNY dili olan Türkçe ve ÖYN dili olan İngilizce, bu çoğunluğun arasında yer alır. Örnek vermek gerekirse Türkçede "Taha (Ö) yıldızı (N) gördü (Y)." denirken İngilizce'de "Taha (Ö) saw (Y) the star (N)." denir. Klasik Arapça (YÖN), Maya dilleri (YNÖ) ve başka birçok dil de geriye kalan azınlık içerisindedir.[5]

Goldin-Meadow ve meslektaşları İngilizce, Türkçe, İspanyolca ve Çince kullanıcıları üzerine bir deney yaptılar: Katılımcılara iki sözel olmayan görev verildi. Birincisi bir olayı sadece işaretlerle anlatmak, ikincisi de bir olayı sadece görseller kullanarak canlandırmaktı. Dört dilin de konuşmacıları olayları ÖNY sıralamasına muadil bir şekilde ifade ettiler. Bundan ÖNY sözdiziminin öntanımlı sözcük sıralaması olabileceği sonucuna varıldı. Yani kişiler farklı toplumlardan olsalar bile olayların içerenlerini dile dökmeden önce zihinlerinde ÖNY şeklinde dizgiliyorlar.[6]

"Uğultulu Kanal" Hipotezi

ÖNY sözdiziminin öntanımlı olduğu fikrine karşı delil olarak dünya genelinde ÖNY dilleri gibi ÖYN dillerinin de yaygın oluşu gösterilebilir. Bu noktada birçok dilde Türkçedeki hâl ekleri gibi sözcüklerin cümledeki dilbilgisel işlevini gösteren belirticilerin olmadığını hatırlamak gerekir. Örneğin Türkçede belirtili nesneler /-i/ belirtme hal ekini alırken, İngilizcede hangi isimlerin özne hangilerinin nesne olduğu sözdiziminden anlaşılır. Bu durum, hal belirticileri olmayan dillerde ÖNY sözdizimini anlamsal olarak belirsiz kılar. Gibson ve meslektaşlarına göre sözdiziminden doğan bu anlamsal belirsizlik dillerin evrimsel sürecinde farklı sözdizimlerinin tercih edilmesine yol açmış olabilir. Buna Uğultulu Kanal Hipotezi (İng. "Noisy-Channel Hypothesis") deniyor.[7]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Bu tercihe bir örnek olarak isim hal ekleri bulunan Türkçe ile genel olarak ismin hallerinin belirtilmediği İngilizceyi ele alalım. "Mary John'u öptü." cümlesini hem ÖNY hem de ÖYN sözdiziminde İngilizceye çevirdiğimizde sırasıyla "Mary John kissed." ve "Mary kissed John." cümlelerini elde ederiz. Fark edileceği üzere ilk cümlede öpen ve öpülenin John mu yoksa Mary mi olduğu net değil. Oysaki Türkçede ÖNY sözdiziminde "John"un öpme eyleminin nesnesi olduğunu, belirtme hal eki "-u" sayesinde anlıyoruz. Ancak ikinci cümlede bir belirsizlik bulunmuyor; çünkü yüklem özneyle nesnenin arasına geçerek bir ayırt edici görevi görüyor. Dolayısıyla ÖNY yönündeki bilişsel eğilime rağmen İngilizce gibi birçok dilde ÖNY harici sözdizimler geçerlidir.

Sonuç

Ele aldığımız üzere, türümüzde, başka türlerde mevcut olmayan bir özyineleme yeteneği vardır. Bu sayede başka türlerin üretemediği derecede karmaşık ifadeler üretebiliyoruz. Bununla birlikte türümüzün toplumlar genelinde ÖNY sözdizimine bilişsel bir eğilimi de söz konusudur. Ancak iletişimsel baskılar, dillerin evriminde ÖYN gibi farklı sözdizimlerinin seçilmesine yol açabiliyor. Türler arası ve diller arası karşılaştırmalar bilişsel dil mekanizmamızın hem türümüz özelinde hem de türümüz genelinde mevcut olduğuna işaret ediyor.[2], [4], [5], [6]

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
42
1
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 19
  • Muhteşem! 7
  • İnanılmaz 5
  • Umut Verici! 4
  • Merak Uyandırıcı! 4
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:21:34 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/13746

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Y. T. Kurşunlu, et al. Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır?. (7 Ocak 2023). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/13746
Kurşunlu, Y. T., Bakırcı, Ç. M. (2023, January 07). Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/13746
Y. T. Kurşunlu, et al. “Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 07 Jan. 2023, https://evrimagaci.org/s/13746.
Kurşunlu, Yasin Tuna. Bakırcı, Çağrı Mert. “Dil Altyapısı Hangi Türlerde Mevcuttur? Toplumların Ortak Bir Dil Altyapısı Var mıdır?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 07, 2023. https://evrimagaci.org/s/13746.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close