Çöpü Ev Haline Getiren Yengeçler: Yengeçler Kabuklarını Neye Göre Seçer?

İnsan nüfusunun ve faaliyetlerinin artması, üretimin hızla yükselmesine neden olmuş ve bu süreç, genellikle sonuçları tam olarak öngörülemeyen bazı problemleri beraberinde getirmiştir. Bu sorunların belki de en ciddisi, doğal ortamlara verilen zarardır. Özellikle artan atık miktarı, hayvanlar ve bitkiler üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır ve eğer gerekli önlemler alınmazsa bu etkilerin devam etmesi kaçınılmazdır.^{[1], [2]}

Bu artan atık sorunu, denizlerimizde ve okyanuslarımızda plastik adaların oluşmasına, kara habitatlarında toksik maddelerin birikmesine ve birçok canlının yaşam alanının daralmasına neden olmaktadır. Özellikle hermit yengeçleri (Paguroidea spp.) gibi kabuk değiştirme davranışına sahip canlılar, doğal kabuk bulmakta zorlanmakta ve bu durum onları çöp parçalarını barınak olarak kullanmaya itmektedir.

Phys.org

Hermit yengeçleri doğal kabuklar bulamadıklarında alternatif olarak şişe kapakları, eski ampullerin parçaları ve kırık cam şişeler gibi atık malzemeleri kabuk olarak kullanmaya başlamışlardır. Bu durum, Polonyalı araştırmacıların gerçekleştirdiği 2024 tarihli bir çalışmada detaylı bir şekilde incelenmiştir. Araştırmacılar, yengeçlerin bu yapay kabukları kullanırken çekilmiş 386 fotoğrafını analiz etmişlerdir.^[3] Bu fotoğraflar, çevrimiçi platformlara kullanıcılar tarafından yüklenmiş ve bilim insanları tarafından iEcology olarak adlandırılan, topluluk tabanlı veri toplama yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir.

iEcology kullanımı, bu noktada önemli bir role sahiptir çünkü toplumun bilime katkıda bulunmasına olanak tanır.^[4] Gönüllülerin doğadaki gözlemlerini paylaşmaları, bilim insanlarının daha geniş bir veri havuzundan yararlanmalarını ve bu sayede çevresel değişikliklerin nedenlerini ve etkilerini daha iyi anlamalarını sağlar. Bu süreç, toplumun bilimsel sürece aktif katılımını teşvik ederken aynı zamanda çevresel sorunlara dikkat çekmekte ve bilinç yaratmaktadır.

BBC

Nitekim araştırmada, analiz edilen fotoğrafların büyük bir bölümü, tam olarak 326'sı, yengeçlerin barınak olarak plastik malzemeleri tercih ettiğini göstermektedir. Bu durum, insan etkinliklerinin yaban hayatı üzerinde ne derece etkili olabileceğinin ve bu etkinliklerin ekosistemlerin ve popülasyonların işleyiş biçimlerini nasıl değiştirebileceğinin çarpıcı bir örneğini sunmaktadır. Ancak, bu gözlemlenen değişikliklerin arkasında birçok faktör bulunmaktadır ve basitçe sonuçlara atlamak yerine bu değişikliğe neyin sebep olduğunu derinlemesine düşünmek gereklidir.

Kabuk Seçimi

Hermit yengeçleri, farklı davranış biçimleri sergiledikleri ve bu farklılıklar kolayca ölçülebildiği için, çalışılması açısından iyi model organizmalardır. Diğer yengeçlerin veya örneğin bir ıstakozun yaptığı gibi kendi kabuklarını sürekli büyüterek vücutlarını korumak yerine, ölen deniz salyangozlarının bıraktıkları boş kabukları kullanırlar. Yani kabuklarını çevreden edinmeleri gerekir. Aksi taktirde az korunaklı bir durum içerisinde bulunurlar.

Etrafta dolaşırken kabukları yumuşak karınlarını korur, ancak tehdit altında olduklarında tüm vücutlarını kabuğun içine çekerler. Kabukları taşınabilir barınaklar olarak da işlev görür. Hermit yengeçlerin kabuk seçimi süreci, ilk olarak kabukların dış görünüşüne görsel bir ilgiyle başlar ve sonrasında kabuğun dokusu, formu ve büyüklüğü gibi detayların değerlendirilmesiyle devam eder.^[5] Hermit yengeçleri, kabuk seçimlerinde içgüdüsel bir süreci takip ederler. Bu süreç kabuğun boyutu, ağırlığı ve şekli gibi özelliklerin değerlendirilmesi gibi aşamalardan geçerek sonlanır. İlginçtir ki bu tercihler, yengeçlerin önceki deneyimlerinden bağımsız olarak gerçekleşir.

Yeterince iyi bir kabuğa sahip olmak, bir bireyin hayatta kalması için kritik öneme sahiptir. Bu sebeple büyüdükçe vücutlarına uygun yeni kabuklar edinirler, bir nevi kabuk seviyelerini yükseltirler. Diğer akrabalarıyla kabuklar için mücadele eder ve bulabilecekleri yeni kabukları uygunluk açısından değerlendirirler.^[6]

Kabuk seçimini sınırlayan bir diğer faktör uygun kabukların bulunabilirliğidir. Henüz tam olarak anlaşılamamış bir nedenle bazı kara hermit yengeçleri (Coenobitidae) doğal kabuklar yerine plastik parçaları tercih ediyor olabilir.

Science Direct

Plastik Kabuklardan Ötürü Endişelenmeli miyiz?

İnsanlar binlerce yıldır hayvanların davranışlarını evcilleştirme süreciyle kasıtlı olarak değiştirmiştir. Doğal hayvan popülasyonlarında istenmeyen davranış değişiklikleri potansiyel olarak endişe verici olabilir, ancak hermit yengeçlerinin barınak olarak plastik atıkları kullanması konusunda ne kadar endişelenmeliyiz?

Polonyalı araştırmacıların çalışmasına göre, 326 yengecin plastik kabuk kullandığı resimlenmiştir. Bu manzaraların insanların genellikle kolayca erişilebildiği yerlerde gözlemlemesi de göz önüne alındığında, bu durum aslında görebildiğimizden çok daha sık yaşanıyor olabilir. Bu da gözlemlenen plastik kabuk kullanımının aslında daha geniş bir sorunu yansıttığının bir işareti olarak yorumlanabilir.

Bununla birlikte, kullanıcıların dikkat çekici veya sıra dışı görüntüleri yükleme eğiliminde olabileceği, dolayısıyla iEkoloji yaklaşımının bir popülasyondaki bireylerin plastikle doğal kabukları tercih etme oranı konusunda abartılı bir izlenim yaratabileceği olasıdır. Bu durumu netleştirmek için yapılandırılmış saha araştırmalarına ihtiyaç vardır.

Bazı yengeçlerin neden plastik kullandıklarına dair bir olasılık, doğal kabukların yetersizliği nedeniyle mecbur kalmalarıdır. Fakat yerel salyangoz popülasyonlarının demografisi hakkında daha fazla bilgi olmadan bu hipotez test edilememektedir. Belki de yengeçler, gerçek kabuklara kıyasla plastikleri tercih ediyordur veya plastikleri bulmaları daha kolaydır. Öte yandan plastik, aynı korumayı sağlayan kabuklara göre daha hafif olabilir ve taşımanın enerji maliyetini azaltabilir. İlginç bir şekilde, plastikten sızan kimyasalların yengeçleri yiyecek kokularını taklit ederek kendine çektiği bilinmektedir.

Yapılan bir çalışma, deniz yaşamının plastik atıklara olan cazibesinin altında yatan mekanizmaları araştırmıştır. Son bulgular, biyolojik kaplama sonucu oluşan plastiklerin deniz canlılarının yiyecek olarak yanlış tanımladığı dimetil sülfid (DMS) salgıladığını göstermektedir. ^[7]

BBC

Plastik kullanmanın olası dezavantajları arasında, plastik atıkların gerçek kabuklara göre daha parlak olması ve bu nedenle yengeçleri avcılara karşı daha savunmasız hale getirebilmesi yer alır. Ayrıca mikroplastiklere ve plastikten sızan bileşenlere maruz kalmanın hermit yengeçlerinin davranışlarını etkileyebileceği, kabuk seçiminde daha az seçici olmalarına ve risk alma eğilimlerinin artmasına yol açabileceği bilinmektedir. Bu etkileri anlamak için laboratuvar deneyleri yoluyla yengeçlerin kabuk seçim davranışlarını daha detaylı incelememiz gerekmektedir.

Sonuç

Kirlilik, plastik atıklarla sınırlı olmayıp mikroplastikler, ilaçlar, ışık ve gürültü kirliliği, artan sıcaklıklar ve okyanus asidifikasyonu gibi diğer şekillerde de hayvan davranışlarını etkileyen bir unsurdur. Hermit yengeçlerinin plastik atık kullanımını araştırmak, insan etkilerinin bazı sonuçlarını anlamamıza yardımcı olabilir; ancak insan faaliyetlerinin gezegen üzerinde belirgin etkileri olduğu günümüzde hayvanların duruma nasıl uyum sağlayacağını tam olarak göstermez.

Plastik tüketimini azaltmak ve sürdürülebilir kaynaklara geçiş yapmak, ekosistemlerimizin sağlığını korumak için kritik öneme sahiptir. Bireysel ve toplumsal düzeyde alınacak önlemler, bu tehdidi hafifletmede büyük bir fark yaratabilir.

Bununla birlikte mikroplastiklerin insan vücudunda bile tespit edilmesi, plastik kirliliğinin sadece ekosistemler için değil, insan sağlığı için de ciddi bir tehdit oluşturduğunu gözler önüne serer. Mevcut durum, plastik tüketimini azaltmak ve sürdürülebilir kaynak kullanımına yönelmek için acil önlemler alınmasının önemini vurgular niteliktedir.