Çamur Zıpzıpları Göz Kırpabiliyor ve Bu Karaya Geçişin Nasıl Yaşandığına Dair Önemli Bir İpucu!

Sıra dışı görünümlü çamur zıpzıpının şaşırtıcı bir yüzü ve büyüleyici bir geçmişi vardır. Bu balık aslında amfibiktir ve hem suda hem de karada hayatta kalmasını sağlayan özellikler geliştirmiştir.^[1] Daha iyi hava görüşü için başlarının üstünde gözleri vardır ve ayrıca karada nefes almak için solungaç odalarında depolanan sudaki oksijeni kullanırlar. Bununla birlikte, çamurda yaşayan bu balığın gözlerini kırpma yeteneği, atalarımızın suda yaşamaktan karada yürümeye nasıl evrimleştiğine ışık tutuyor.

Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde yayınlanan bir çalışma, göz kırpma davranışının bizim göz kırpmamızla aynı işlevleri gerçekleştirdiğini ve tetrapodların karada evrimleşmesini sağlayan özellikler kümesinin bir parçası olabileceğini ortaya koydu.^[2] Tetrapodlar; günümüzün amfibileri, kuşları, sürüngenleri ve memelileri de dahil olmak üzere yaklaşık 375 milyon yıl önce hızlı bir değişimle karaya adapte olmak üzere evrimleşen hayvan grubudur.

Hayvanlar gözlerini ıslak ve temiz tutmak ve yaralanmalardan korumak için kırparlar.^[3] Bazen göz kırpmak bir iletişim şekli bile olabilir. İnsanlar ve diğer tetrapodlar gün boyunca sürekli olarak göz kırparlar ve bu incelikli bir eylem olmasına rağmen oldukça karmaşıktır.^[4] Garip bir şekilde, çamur zıpzıpının göz kırpma süresi bir insanınkiyle aşağı yukarı aynı uzunluktadır.

Araştırmanın eş yazarı ve Penn State Üniversitesi biyoloğu Thomas Stewart yaptığı açıklamada, bu davranışın ilk olarak nasıl evrimleştiğini incelemenin zor olduğunu çünkü göz kırpmaya izin veren anatomik değişikliklerin çoğunlukla fosil kayıtlarında iyi korunmayan yumuşak dokularda olduğunu belirtiyor ve şöyle diyor:^[5]

Göz kırpma davranışını bağımsız olarak evrimleştiren çamur zıpzıpı, bize göz kırpmanın karada vakit geçirmek için düzenli olarak sudan ayrılan bir balıkta nasıl ve neden evrimleşmiş olabileceğini test etme fırsatı veriyor.

Çamur zıpzıplarının göz kırpma yeteneğini nasıl geliştirdiğini daha iyi anlamak için ekip, yüksek hızlı videolar kullanarak göz kırpmayı analiz etti. Çamur zıpzıplarının anatomisini, göz kırpmayan yakın akraba bir su balığı ile karşılaştırdılar.

Çamur zıpzıpları, kurbağaların gözlerine benzer şekilde kafalarının tepesinden dışarı doğru çıkıntı yapan gözleriyle göz kırparlar.^[6] Gözlerini anlık olarak yuvalarına doğru geri çekerler ve bu sırada derisel kapak (İng: "dermal cup") adı verilen zarsı bir yapıyla gözlerini kapatırlar.

Seton Hall Üniversitesi'nden biyolog Brett Aiello, yaptığı açıklamada şunları söylüyor:

Çamur zıpzıplarında göz kırpma, mevcut kasların yeniden düzenlenmesi ve yeni bir doku olan derisel kapağın evrimleşmesi yoluyla gelişmiş gibi görünüyor. Bu çok ilginç bir sonuç, çünkü çok ilkel ya da temel bir sistemin karmaşık bir davranışı gerçekleştirmek için kullanılabileceğini gösteriyor. Bu yeni davranışı geliştirmek için çok fazla yeni şey geliştirmenize gerek yok. Çamur zıpzıpları zaten sahip oldukları şeyi farklı bir şekilde kullanmaya başladılar.

Çamur zıpzıplarının karada neden göz kırptığını anlamak için ekip, göz kırpmanın diğer tetrapodlarda oynadığı rollere baktı. İnsanlarda gözyaşı, göz hücrelerinin oksijence zengin ve sağlıklı kalması için kritik öneme sahiptir; bu nedenle ekip, çamur zıpzıplarının havaya maruz kaldıklarında gözlerini ıslak tutmak için göz kırpıp kırpmadıklarını görmeye çalıştı. Aiello, tıpkı insanlar gibi çamur zıpzıplarının da gözleri kuruduğunda daha sık göz kırptıklarını gördüklerini belirtiyor ve şöyle diyor:

İnanılmaz olan, bu balıkların herhangi bir gözyaşı bezi veya kanalı geliştirmemiş olmalarına rağmen, göz kırpmalarını gözlerini ıslatmak için kullanabilmeleridir. Gözyaşlarımız gözlerimizin etrafındaki ve göz kapaklarımızdaki bezler tarafından üretilirken, çamur zıpzıpları bir gözyaşı katmanı üretmek için deriden gelen mukusu çevrelerinden gelen suyla karıştırıyor gibi görünüyor.

Araştırmacılar ayrıca çamur zıpzıplarında göz kırpmanın, gözü yaralanmalardan korumanın yanı sıra gözleri olası döküntülerden temizlemek için de tetiklendiğini tespit etti. Bu bulgu, çamur zıpzıplarının göz kırpmasının, göz kırpma eyleminin üç ana işlevini (koruma, temizleme ve nemi koruma) yerine getirdiğini gösteriyor. Stewart, balık atalarımızdan tamamen bağımsız olarak evrimleşen çamur zıpzıplarının göz kırpmasının, kendi soyumuzdaki göz kırpmayla aynı işlevlerin çoğuna hizmet ettiği gerçeğine dayandığını belirtiyor ve şöyle diyor:

Bunun muhtemelen tetrapodlar karada yaşamaya uyum sağlarken evrimleşen özellikler grubunun bir parçası olduğunu düşünüyoruz.