Bir Evrimsel Takas Örneği: Güçlü Kükremeye Karşılık Küçük Testisler

Uluyan maymunlar, Yeni Dünya maymunları grubuna dahildirler ve bu grubun en büyük cüsseli üyelerini oluştururlar. Bu vokal primatlar ayrıca tutucu (kavrayıcı) kuyrukları ile bilinirler. Bu kuyruğu, ekstra bir kol gibi dallardan sarkmakta kullanırlar. Bu kuyruğun işlevi, uluyan maymunlar için oldukça önemlidir çünkü nadiren ağaçlardan yere indikleri görülür. Eski Dünya maymunlarında ise bu tipte bir kuyruk mevcut değildir. Uluyan maymunların siyah, kahverengi veya kırmızı olabilen uzun, kalın saç ve sakalları vardır. Kırmızı uluyan maymunlar doğada en sık görülen uluyan maymun türüdür. Çok sayıda uluyan maymunun sabaha karşı verdikleri koro üç kilometre uzaktan duyulabilecek kadar şiddetlidir.

Uluyan maymunların boyutları yaklaşık bir köpek kadardır. Buna rağmen yeryüzü üzerindeki karasal canlılar arasında en güçlü seslerden birine sahiptirler. Bu güçlü sesi çıkarabilmelerini sağlayan hiyoit (dil kemiği) denilen ve hava kesesi içeren, fincan şeklindeki bir kemiktir. Jacob C. Dunn ve ekibi çeşitli uluyan maymun türleri ile yaptıkları çalışmada bu yapının işlevini ortaya koyabilmek için 250'den fazla hiyoit kemiğini 3D lazer taramaları ile analiz ederek en küçüğünden en büyüğüne bu kemiklerdeki çeşitliliği incelediler.

Current Biology

Ekip ayrıca bir grup uluyan maymunun geniş çaplı bir akustik incelemesini yaptı. Yapılan analizler sonucunda uluyan maymunların kaplanlar ile aynı frekansta kükredikleri görüldü. Bu performans, uluyan maymunların vücut büyüklüğü ile kıyaslandığında beklenmedik bir sonuçtu. Ancak, uluyan maymunların insanınkinin üç katı uzunluğunda olan vokal kıvrımlarına (ses tellerine) ve sesinin çınlanımı (rezonans) için kullandığı benzersiz bir adaptasyona sahip hiyoit kemiğine bakacak olursanız, sonuç o kadar inanılmaz olmayacaktır. Bu kükreme davranışı çiftleşme için kritik rol oynadığından erkek maymunlar için oldukça önemlidir: Erkek maymunlar bu davranışı dişileri kendine çekmek ve rakip erkekleri korkutmak için kullanırlar.

Current Biology

Büyük Hiyoide Karşılık Küçük Testisler

Uluyan türler üzerinde yapılan çalışmada, büyük hiyoide sahip olmakla üreme organı olan testisler arasında bir çeşit evrimsel takas (trade-off) olduğu ortaya kondu. Çalışmanın detaylarına geçmeden önce evrimsel takasın ne olduğunu anlayabilmek için Charles Darwin'in "Türlerin Kökeni" adlı eserinde yazdığı şu cümleye bakabiliriz:

Tüm organizma o denli birbirine sıkıca bağlıdır ki, organizmanın bir parçasında küçük değişiklikler meydana geldiğinde ve bu değişiklikler doğal seçilim yoluyla biriktiğinde diğer parçalar buna göre modifiye edilir (uyarlanır).

Bu durumda şöyle söyleyebiliriz ki organizmanın evrimsel değişimi sırasında bir özellik, bir başka özellikte azalma olduğu takdirde artış gösteriyorsa (ya da tam tersi) evrimsel takastan (trade-off) söz edebiliriz. (Bu durumu ikiden fazla özellik arasında da görebiliriz.) Çünkü evrimsel ekonomi açısından bir özelliğin gelişimi için harcadığınız enerji ve emeğin bir şekilde karşılanabiliyor olması gerekmektedir. Buna bir örnek verecek olursak; kemiğin incelmesi ve uzaması ile bacak uzvunuz daha fazla hız yapabilir hale gelebilir ancak bu değişim genellikle gücü azaltmaktadır ve böylece kullanım sırasında bacak kırılmalara daha açık hale gelmektedir. Bu nedenle hızlı koşucu olmaya evrimleşen yırtıcı bir hayvanın, büyük ve güçlü avları etkisiz hale getirme yeteneğini takas etmesi gerekebilir.

Uluyan maymunlara dönecek olursak vereceğimiz örnek üzerinden konuyu anlamanın kolaylaşacağını düşünüyoruz. Yapılan araştırmada görülmüştür ki bir erkek uluyan maymunun vokal (ses) organı ne kadar büyükse o kadar daha derin ve etkileyici bir kükremeye sahip olmaktadır. Ancak testisleri de bir o kadar küçük olup üretebildikleri sperm miktarı azalmaktadır. Yazının başında belirttiğimiz gibi erkek maymunların kükreme davranışını dişileri etkilemek ve erkek rakiplerini elemek için kullandıklarını biliyoruz. Öyleyse nasıl oluyor da dişiler tarafından üremek için seçilen erkek maymunların sperm miktarı az olmaktadır?

Pixabay

Araştırmacılar ayrıca bu evrimsel takas durumunun, uluyan maymunlarda çiftleşme stratejileri açısından farklılıklar ortaya koyduğunu buldular: Büyük hiyoitleri ancak küçük testisleri olan erkeklerin küçük sosyal gruplarda yaşadıklarını ve çoğu zaman grup içerisindeki baskın bir erkeğin çiftleşmek için dişileri seçtiğini gözlemlediler (harem modeli). Buna karşın küçük hiyoit sahibi büyük testisli erkeklerin daha kalabalık sosyal gruplarda yaşadığını ve dişilerin gruptaki tüm erkeklerle çiftleşebildiğini gözlemlediler. Bu gruptaki erkek bireyler, dişilere özel erişime sahip değildir ve üreme savaşı ''sperm yarışmasına'' yöneliktir. Yani sperm miktarı ve kalitesi yüksek olan erkeklerin üreme başarısı daha yüksek olacaktır. Cambridge Üniversitesi Biyolojik Antropoloji Anabilim Dalından Dr. Jacob Dunn'un söylediğine göre:

Evrimsel açıdan, tüm erkekler ellerinden geldiğince fazla sayıda çocuğa sahip olmak için çabalar. Ancak üreme söz konusu olduğunda bu isteğinizi her zaman elde edemeyebilirsiniz.

Doğaya bakacak olursanız erkeklerin büyük vücut, canlı renkler, uzun boynuzlar veya sivri köpek dişleri (silah olarak da kullanılabilir) gibi özelliklere yatırım yaparken üreme özelliklerine yatırım yapacak gelişimi gösteremediklerine dair örnekleri bulabilirsiniz. Örneğin, gösterişli ve büyük bir burna sahip erkek arap babunlarında daha küçük testisler görülmektedir. Ancak bu çalışmayı ilginç kılan bir başka unsur da elde edilen bulguların herhangi bir türdeki sese olan yatırım ve sperm üretimi arasındaki takasın ilk kanıtını oluşturuyor olması. Ancak Dr. Dunn erkek uluyan maymunlarındaki evrimsel takas ilişkisinin nasıl işlediğinin yeterince net anlaşılmadığını şu sözlerle ifade ediyor:

Büyük bir ses organı geliştirmek ve kükremek için yapılan yatırım o kadar maliyetli olabilir ki testislere yatırım yapmak için gerekli enerji kalmayabilir. Diğer taraftan, kükremek için büyük bir ses organı kullanmak rakip erkekleri caydırmakta etkili olacağından büyük testislere yatırım yapmaya gerek kalmayacaktır.