Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!

5 dakika
7,198
Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi! The Conversation
Tarihi Geçmiş Haber

Bu haber 2 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Din dendiğinde akla genellikle ahlaklı insanları ödüllendiren ve günahkarları cezalandıran bir tanrı gelir. Ancak dünya üzerindeki her dinde bu şekilde insanların ahlakıyla ilgilenen tanrıların olduğunu söylemek yanlış olur. Küçük çaplı geleneksel toplumların tasavvur ettiği manevi dünyalarda insanların ahlaki davranışlarının geri plana atıldığı, sosyal bilimciler tarafından uzun süredir bilinmektedir.[1] Bu toplumların mitlerinde manevi varlıklar insanların birbirine nasıl davrandığıyla değil, insanların bu varlıklara karşı yükümlülüklerini yerine getirip getirmemeleriyle ve uygun şekilde itaat edip etmedikleriyle ilgileniyor.

Bununla beraber, bugün dünya üzerinde bilinen dinlerde ve sayısız varyantlarında ya her şeyi gören cezalandırıcı tanrılara inanılmakta ya da ahlaklıları ödüllendirip günahkarları cezalandırmak için karma benzeri daha kapsamlı sistemlerin olduğu varsayılmaktadır.

Son yıllarda araştırmacılar arasında ahlaklı olmayı emreden bu dinlerin neden ve nasıl ortaya çıktığı tartışılmaktaydı. Seshat olarak bilinen geniş kapsamlı dünya tarihi veri tabanı sayesinde bu tartışmaların bazıları çözüme kavuşmaya başladı.[2]

Tüm Reklamları Kapat

Seshat, antik Mısır'da yazı ve bilgelik tanrıçasıydı.
Seshat, antik Mısır'da yazı ve bilgelik tanrıçasıydı.
Wikimedia Commons

Her Şeyi Gören Göz

Popüler bir teorinin öne sürdüğüne göre, geniş çaplı toplumların yükselişiyle insanların ahlakına yön veren tanrıların ortaya çıkması bir zorunluluk haline gelmişti.[3] Küçük çaplı toplumlarda insanların topluma zarar veren davranışlarda bulunup yakalanmaması; toplu şiddete, misillemeye veya itibarlarının zedelenmemesi hatta sürgün edilmemesi neredeyse imkansızdı. Ancak toplumlar büyüdükçe ve görece yabancı olan insanların birbiriyle etkileşime girmesi sıradanlaştıkça, toplumun huzurunu bozabilecek kişiler diğerleri tarafından tanınmayacaklarını bilerek yaptıklarının yanına kâr kalacağını düşünmeye başlamışlardı. Bu noktada, insanların bir arada uyum içinde yaşayabilmeleri için bir çeşit denetleme sistemi gerekli hale gelmişti.

Böylesine büyük bir denetleme sistemi düşünüldüğünde insanların akıllarını okuyabilen ve gereğince ödüllendirip cezalandıran doğaüstü bir "her şeyi gören göz"den daha iyi bir alternatif bulunabilir mi? Zira böyle bir tanrıya inanmak, bir kimsenin tanımadığı kişilerle olan etkileşimlerinde bile hırsızlık yapmadan veya anlaşmalarını bozmadan önce iki kez düşünmesini sağlayabilir; aynı varlığa duyulan inanç ticaret gibi eylemlerde insanlar arasında bir güven köprüsü oluşturabilirdi. Nihayetinde birinin dinini bilmediği bir başka kimseyle ticaret yapması yerine her şeyi bilen, insanlara ahlaklı olmasını emreden bir tanrıya inanan biri ile ticaret yapması daha mantıklı olurdu.

Bu fikirlerin yanı sıra ahlaki davranışlar ve din arasındaki bağlantıyı araştırmaya yönelik önceki çabaların karışık sonuçlar ortaya koymuş olması da göz ardı edilmemelidir.[4] Pasifik Adaları'ndaki topluluklarda doğaüstü cezalandırma, beyliklerin yayılmasından önce ortaya çıkmış gibi görünse de Avrasya'da yapılan araştırmalar ahlaklı olmayı emreden tanrıların toplumun yukarıda ifade edildiği surette karmaşıklaşmasından sonra ortaya çıktığını öne sürmektedir.[5], [6]

Ancak yapılan bu bölgesel çalışmalarda hem kapsam açısından kimi kısıtlamalara tabi olunmuş, hem de ahlakı önceleyen dinleri ve ilgili toplumların "karmaşıklığı" değerlendirilirken oldukça kaba ölçütler kullanılmıştır.

Tüm Reklamları Kapat

Tarihi İnce Eleyip Sık Dokumak

Seshat adlı veri tabanını kurmaya yönelik faaliyetler yaklaşık on yıl önce başlamış, bu veri tabanının kurulabilmesi için yüzden fazla akademisyen milyonlarca pound değerinde katkıda bulunmuştur.

Günümüzden 10 bin yıl önceye kadar uzanan bir tarih çizgisinden örnekler barındıran bu veri tabanında bugün toplumsal karmaşıklık, din, savaş, tarım ve insanların kültür ve toplumlarının zaman ve mekana göre çeşitlilik gösteren diğer özellikleriyle alakalı yüzlerce değişken analiz edilebilmektedir. Veritabanının bu denli büyük bir tarihi birikimi kullanıma ve analize açması, yıllardır sorgulanan tarih sorularının ve teorilerinin araştırılabilmesini mümkün kılmaktadır.

Bu bağlam kapsamında araştırılan en eski sorulardan birisi ahlaklı olmayı emreden tanrıların karmaşık yapıdaki toplumların yükselişine neden olup olmadığı sorusudur.

Bu soruyu cevaplamak için yapılan bir araştırmada dünyanın 30 bölgesinde toplam 414 toplumdan veri toplanmış, toplanan veriler 51 adet "toplumsal karmaşıklık" kriteri ve 4 adet "ahlaki kuralların doğaüstü yaptırımı" kriteri kullanılarak analiz edilmiştir. Yakın zaman önce Nature dergisinde yayımlanan bu çalışmada ahlaklı olmayı emreden tanrıların, birçok insanın sandığının aksine, dünya tarihindeki en keskin toplumsal karmaşıklık artışlarından epey sonra ortaya çıktığı bulgulanmaktadır.[7] Diğer bir deyişle, insanların iyi veya kötü olmalarıyla ilgilenen tanrılar, medeniyetlerin yükselişini başlatmadı; ancak takip etti.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Bu savın bir kanıtı olarak Maurya İmparatorluğu'nun İmparatoru Ashoka'nın, Budizm'e, 2300 yıl önce, yani İmparatorluğu halihazırda büyük ve karmaşık bir yapıdayken geçmesi gösterilebilir. Çalışma kapsamında yapılan istatistiksel analiz, doğaüstü cezalandırmaya olan inancın yalnızca toplumlar basit yapıdan karmaşık yapıya geçtiğinde ortaya çıkma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir.

Bunun yanında, ilk büyük medeniyetlerin yükselişini sağlamış olabilecek diğer unsurlar da araştırılmaktadır. Örneğin, Seshat'tan alınan veriler, günümüzdeki karşılığı cuma namazı ve pazar ayini olan günlük veya haftalık toplu ibadetlerin, toplumların karmaşıklığının yükselmekte olduğu erken dönemlerde ortaya çıktığını göstermektedir.

Sonuç

Dünya tarihinde ahlaklı olmayı emreden tanrıların asıl işlevinin hassas ve etnik açıdan çeşitli grupların bir arada kalmasını sağlamak olduğunu varsayarsak, bu tanrılara olan inancın azalması bugünkü medeniyetlerin geleceği için ne ifade ediyor olabilir? Örneğin günümüzdeki sekülerleşme Avrupa Birliği gibi bölgesel işbirliği çabalarını ne yönde etkilemektedir? Büyük tanrılara olan inancın azalması artan yabancı düşmanlığı, savaş ya da göç ile karşı karşıya olan etnik gruplar arasındaki iş birliği için ne anlama gelecektir? Başka denetim biçimleri işlevsel açıdan ahlaklı olmayı emreden tanrıların yerine geçebilir mi?

Seshat bu soruların hepsine kolay cevaplar sağlayamasa da gelecekte gerçekleşebilecek olan farklı olasılıkların tahmin edilmesi için daha güvenilir bir yol sunabilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
77
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 60
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 16
  • İnanılmaz 9
  • Merak Uyandırıcı! 9
  • Muhteşem! 5
  • Bilim Budur! 5
  • Umut Verici! 5
  • Korkutucu! 3
  • Güldürdü 2
  • Grrr... *@$# 2
  • İğrenç! 2
  • Üzücü! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: The Conversation | Arşiv Bağlantısı
  • ^ R. N. Bellah. (2011). Religion In Human Evolution: From The Paleolithic To The Axial Age. ISBN: 0674061438, 97806740. Yayınevi: Harvard University Press. sf: 746.
  • ^ Seshat. Seshat: Global History Databank. (1 Ocak 2011). Alındığı Tarih: 29 Mart 2022. Alındığı Yer: Seshat Data Bank | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. Norenzayan. (2013). Big Gods: How Religion Transformed Cooperation And Conflict. ISBN: 1400848326, 97814008. Yayınevi: Princeton University Press. sf: 264.
  • ^ R. McKay, et al. (2014). Religion And Morality. American Psychological Association, sf: 447-473. doi: 10.1037/a0038455. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. Watts, et al. (2015). Broad Supernatural Punishment But Not Moralizing High Gods Precede The Evolution Of Political Complexity In Austronesia. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. doi: 10.1098/rspb.2014.2556. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ N. Baumard, et al. (2015). Increased Affluence Explains The Emergence Of Ascetic Wisdoms And Moralizing Religions. Current Biology, sf: 10-15. doi: 10.1016/j.cub.2014.10.063. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ H. Whitehouse, et al. (2019). Complex Societies Precede Moralizing Gods Throughout World History. Nature, sf: 226-229. doi: 10.1038/s41586-019-1043-4. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/12/2024 05:20:41 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11605

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Sağlık Personeli
Kadın Doğum
Yapay Seçilim
Uzay
Sayı
Kütle
Oyun
Genom
Mitler
Kişilik
Bilim İnsanı
Biyografi
Hücreler
Pandemik
Uzaylı
Nanoteknoloji
Tercih
Ufo
Asteroid
Dna
Göğüs Hastalığı
Eşey
Yakınsak Evrim
Psikanaliz
Test
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Whitehouse, et al. Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!. (30 Mart 2022). Alındığı Tarih: 10 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11605
Whitehouse, H., Özyazgan, O., Karagözoğlu, M. (2022, March 30). Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!. Evrim Ağacı. Retrieved December 10, 2024. from https://evrimagaci.org/s/11605
H. Whitehouse, et al. “Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Translated by Okan Özyazgan, Evrim Ağacı, 30 Mar. 2022, https://evrimagaci.org/s/11605.
Whitehouse, Harvey. Özyazgan, Okan. Karagözoğlu, Mert. “Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Translated by Okan Özyazgan. Evrim Ağacı, March 30, 2022. https://evrimagaci.org/s/11605.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close