Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!

Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi! The Conversation
5 dakika
6,331
Tarihi Geçmiş Haber

Bu haber 1 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Din dendiğinde akla genellikle ahlaklı insanları ödüllendiren ve günahkarları cezalandıran bir tanrı gelir. Ancak dünya üzerindeki her dinde bu şekilde insanların ahlakıyla ilgilenen tanrıların olduğunu söylemek yanlış olur. Küçük çaplı geleneksel toplumların tasavvur ettiği manevi dünyalarda insanların ahlaki davranışlarının geri plana atıldığı, sosyal bilimciler tarafından uzun süredir bilinmektedir.[1] Bu toplumların mitlerinde manevi varlıklar insanların birbirine nasıl davrandığıyla değil, insanların bu varlıklara karşı yükümlülüklerini yerine getirip getirmemeleriyle ve uygun şekilde itaat edip etmedikleriyle ilgileniyor.

Bununla beraber, bugün dünya üzerinde bilinen dinlerde ve sayısız varyantlarında ya her şeyi gören cezalandırıcı tanrılara inanılmakta ya da ahlaklıları ödüllendirip günahkarları cezalandırmak için karma benzeri daha kapsamlı sistemlerin olduğu varsayılmaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Son yıllarda araştırmacılar arasında ahlaklı olmayı emreden bu dinlerin neden ve nasıl ortaya çıktığı tartışılmaktaydı. Seshat olarak bilinen geniş kapsamlı dünya tarihi veri tabanı sayesinde bu tartışmaların bazıları çözüme kavuşmaya başladı.[2]

Seshat, antik Mısır'da yazı ve bilgelik tanrıçasıydı.
Seshat, antik Mısır'da yazı ve bilgelik tanrıçasıydı.
Wikimedia Commons

Her Şeyi Gören Göz

Popüler bir teorinin öne sürdüğüne göre, geniş çaplı toplumların yükselişiyle insanların ahlakına yön veren tanrıların ortaya çıkması bir zorunluluk haline gelmişti.[3] Küçük çaplı toplumlarda insanların topluma zarar veren davranışlarda bulunup yakalanmaması; toplu şiddete, misillemeye veya itibarlarının zedelenmemesi hatta sürgün edilmemesi neredeyse imkansızdı. Ancak toplumlar büyüdükçe ve görece yabancı olan insanların birbiriyle etkileşime girmesi sıradanlaştıkça, toplumun huzurunu bozabilecek kişiler diğerleri tarafından tanınmayacaklarını bilerek yaptıklarının yanına kâr kalacağını düşünmeye başlamışlardı. Bu noktada, insanların bir arada uyum içinde yaşayabilmeleri için bir çeşit denetleme sistemi gerekli hale gelmişti.

Tüm Reklamları Kapat

Böylesine büyük bir denetleme sistemi düşünüldüğünde insanların akıllarını okuyabilen ve gereğince ödüllendirip cezalandıran doğaüstü bir "her şeyi gören göz"den daha iyi bir alternatif bulunabilir mi? Zira böyle bir tanrıya inanmak, bir kimsenin tanımadığı kişilerle olan etkileşimlerinde bile hırsızlık yapmadan veya anlaşmalarını bozmadan önce iki kez düşünmesini sağlayabilir; aynı varlığa duyulan inanç ticaret gibi eylemlerde insanlar arasında bir güven köprüsü oluşturabilirdi. Nihayetinde birinin dinini bilmediği bir başka kimseyle ticaret yapması yerine her şeyi bilen, insanlara ahlaklı olmasını emreden bir tanrıya inanan biri ile ticaret yapması daha mantıklı olurdu.

Bu fikirlerin yanı sıra ahlaki davranışlar ve din arasındaki bağlantıyı araştırmaya yönelik önceki çabaların karışık sonuçlar ortaya koymuş olması da göz ardı edilmemelidir.[4] Pasifik Adaları'ndaki topluluklarda doğaüstü cezalandırma, beyliklerin yayılmasından önce ortaya çıkmış gibi görünse de Avrasya'da yapılan araştırmalar ahlaklı olmayı emreden tanrıların toplumun yukarıda ifade edildiği surette karmaşıklaşmasından sonra ortaya çıktığını öne sürmektedir.[5], [6]

Ancak yapılan bu bölgesel çalışmalarda hem kapsam açısından kimi kısıtlamalara tabi olunmuş, hem de ahlakı önceleyen dinleri ve ilgili toplumların "karmaşıklığı" değerlendirilirken oldukça kaba ölçütler kullanılmıştır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Tarihi İnce Eleyip Sık Dokumak

Seshat adlı veri tabanını kurmaya yönelik faaliyetler yaklaşık on yıl önce başlamış, bu veri tabanının kurulabilmesi için yüzden fazla akademisyen milyonlarca pound değerinde katkıda bulunmuştur.

Günümüzden 10 bin yıl önceye kadar uzanan bir tarih çizgisinden örnekler barındıran bu veri tabanında bugün toplumsal karmaşıklık, din, savaş, tarım ve insanların kültür ve toplumlarının zaman ve mekana göre çeşitlilik gösteren diğer özellikleriyle alakalı yüzlerce değişken analiz edilebilmektedir. Veritabanının bu denli büyük bir tarihi birikimi kullanıma ve analize açması, yıllardır sorgulanan tarih sorularının ve teorilerinin araştırılabilmesini mümkün kılmaktadır.

Bu bağlam kapsamında araştırılan en eski sorulardan birisi ahlaklı olmayı emreden tanrıların karmaşık yapıdaki toplumların yükselişine neden olup olmadığı sorusudur.

Bu soruyu cevaplamak için yapılan bir araştırmada dünyanın 30 bölgesinde toplam 414 toplumdan veri toplanmış, toplanan veriler 51 adet "toplumsal karmaşıklık" kriteri ve 4 adet "ahlaki kuralların doğaüstü yaptırımı" kriteri kullanılarak analiz edilmiştir. Yakın zaman önce Nature dergisinde yayımlanan bu çalışmada ahlaklı olmayı emreden tanrıların, birçok insanın sandığının aksine, dünya tarihindeki en keskin toplumsal karmaşıklık artışlarından epey sonra ortaya çıktığı bulgulanmaktadır.[7] Diğer bir deyişle, insanların iyi veya kötü olmalarıyla ilgilenen tanrılar, medeniyetlerin yükselişini başlatmadı; ancak takip etti.

Bu savın bir kanıtı olarak Maurya İmparatorluğu'nun İmparatoru Ashoka'nın, Budizm'e, 2300 yıl önce, yani İmparatorluğu halihazırda büyük ve karmaşık bir yapıdayken geçmesi gösterilebilir. Çalışma kapsamında yapılan istatistiksel analiz, doğaüstü cezalandırmaya olan inancın yalnızca toplumlar basit yapıdan karmaşık yapıya geçtiğinde ortaya çıkma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Bunun yanında, ilk büyük medeniyetlerin yükselişini sağlamış olabilecek diğer unsurlar da araştırılmaktadır. Örneğin, Seshat'tan alınan veriler, günümüzdeki karşılığı cuma namazı ve pazar ayini olan günlük veya haftalık toplu ibadetlerin, toplumların karmaşıklığının yükselmekte olduğu erken dönemlerde ortaya çıktığını göstermektedir.

Sonuç

Dünya tarihinde ahlaklı olmayı emreden tanrıların asıl işlevinin hassas ve etnik açıdan çeşitli grupların bir arada kalmasını sağlamak olduğunu varsayarsak, bu tanrılara olan inancın azalması bugünkü medeniyetlerin geleceği için ne ifade ediyor olabilir? Örneğin günümüzdeki sekülerleşme Avrupa Birliği gibi bölgesel işbirliği çabalarını ne yönde etkilemektedir? Büyük tanrılara olan inancın azalması artan yabancı düşmanlığı, savaş ya da göç ile karşı karşıya olan etnik gruplar arasındaki iş birliği için ne anlama gelecektir? Başka denetim biçimleri işlevsel açıdan ahlaklı olmayı emreden tanrıların yerine geçebilir mi?

Seshat bu soruların hepsine kolay cevaplar sağlayamasa da gelecekte gerçekleşebilecek olan farklı olasılıkların tahmin edilmesi için daha güvenilir bir yol sunabilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
64
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 54
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 15
  • İnanılmaz 9
  • Merak Uyandırıcı! 8
  • Umut Verici! 5
  • Muhteşem! 4
  • Bilim Budur! 4
  • Grrr... *@$# 2
  • İğrenç! 2
  • Korkutucu! 2
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: The Conversation | Arşiv Bağlantısı
  • ^ R. N. Bellah. (2011). Religion In Human Evolution: From The Paleolithic To The Axial Age. ISBN: 0674061438, 97806740. Yayınevi: Harvard University Press. sf: 746.
  • ^ Seshat. Seshat: Global History Databank. (1 Ocak 2011). Alındığı Tarih: 29 Mart 2022. Alındığı Yer: Seshat Data Bank | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. Norenzayan. (2013). Big Gods: How Religion Transformed Cooperation And Conflict. ISBN: 1400848326, 97814008. Yayınevi: Princeton University Press. sf: 264.
  • ^ R. McKay, et al. (2014). Religion And Morality. American Psychological Association, sf: 447-473. doi: 10.1037/a0038455. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. Watts, et al. (2015). Broad Supernatural Punishment But Not Moralizing High Gods Precede The Evolution Of Political Complexity In Austronesia. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. doi: 10.1098/rspb.2014.2556. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ N. Baumard, et al. (2015). Increased Affluence Explains The Emergence Of Ascetic Wisdoms And Moralizing Religions. Current Biology, sf: 10-15. doi: 10.1016/j.cub.2014.10.063. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ H. Whitehouse, et al. (2019). Complex Societies Precede Moralizing Gods Throughout World History. Nature, sf: 226-229. doi: 10.1038/s41586-019-1043-4. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 01/12/2023 06:26:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/11605

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Anne
Epigenetik
Beslenme
Hastalık Kontrolü
Epistemik
Samanyolu Galaksisi
Kalıtım
Mutasyon
Astrobiyoloji
Gelişim
Irk
Diş Hekimliği
Balık Çeşitliliği
Abiyogenez
Sahte
Doğa Yasaları
Köpek
Zeka
Hız
Kitap
Wuhan Koronavirüsü
Koruma
Genler
Tıp
Egzersiz
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
"Güneş Tanrıçası": Var Olmaması Gereken Bir Parçacık Daha Keşfedildi!
Lisede Öğretilen
Lisede Öğretilen "Mendel Genetiği" TAMAMEN Hatalı mı?
Umut: Her Şey Çok Güzel Olacak mı?
Umut: Her Şey Çok Güzel Olacak mı?
Tek Eşli vs. Çok Eşli: İnsanlar Hangisi?
Tek Eşli vs. Çok Eşli: İnsanlar Hangisi?
"Marslı" Filmindeki Gerçek Gözyaşları!
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Whitehouse, et al. Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!. (30 Mart 2022). Alındığı Tarih: 1 Aralık 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/11605
Whitehouse, H., Özyazgan, O., Karagözoğlu, M. (2022, March 30). Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!. Evrim Ağacı. Retrieved December 01, 2023. from https://evrimagaci.org/s/11605
H. Whitehouse, et al. “Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Translated by Okan Özyazgan, Evrim Ağacı, 30 Mar. 2022, https://evrimagaci.org/s/11605.
Whitehouse, Harvey. Özyazgan, Okan. Karagözoğlu, Mert. “Büyük Dinler, Medeniyetlerin Yükselişinden Sonra Geldi!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Translated by Okan Özyazgan. Evrim Ağacı, March 30, 2022. https://evrimagaci.org/s/11605.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close