Zeki Papağan Alex ve Dil Becerisi, İnsan Harici Hayvanların Zekasına Işık Tuttu!

1976 - 2007 yılları arasında yaşayan ve doğumundan sadece 1 sene sonra Arizona Üniversitesi, Harvard Üniversitesi ve Brandeis Üniversitesi tarafından üzerinde davranış, dil ve zeka araştırmaları başlatılan Alex isimli papağan, hayatı boyunca 100'den fazla kelime öğrenmiştir. Alex'in baş araştırmacısı olan hayvan psikologu Irene Pepperberg, Alex'in hiçbir zaman "dil kullandığını" iddia etmemiştir ve sadece iki yönlü iletişim kurabildiğini ileri sürmüştür.

1999 yılında yapılan bir analize göre Alex, 50'den fazla nesneyi ayırt edebiliyor, 6'ya kadar sayabiliyor, 5 farklı şekilde sunulan 7 ayrı rengin farkına varabiliyor; "daha büyük", "daha küçük", "aynı", "farklı", "üzerinde", "altında" gibi sözcüklerin anlamlarını biliyor, Piaget Dil Testi'ni geçebiliyor, deneyler sırasında kandırıldığında öfke ve şaşkınlık gösterebiliyordu. Örneğin Alex, kendisine bir anahtar gösterildiğinde hangi renk ve şekilde olursa olsun onu tanımlayıp tarif edebiliyor ve diğer anahtarlardan farklarını belirtebiliyordu. 

Dahası, kendisinin de farkında gibiydi: Aynaya kendisine baktığı ilk seferde "Ne renk?" diye sordu ve araştırmacılar 6 defa "gri" kelimesini tekrar ettiğinde, kendisinin "gri renkte olduğunu" öğrendi. Bu, insan-harici bir hayvanın var oluşuna dair sorduğu tek soru olarak tarihe geçtiği düşünülmektedir. Bunun ne kadar muazzam olduğunu şöyle anlayabilirsiniz: Bugüne kadar insanlarla iletişim kurmak için eğitilen ve belirli işaret dillerini öğrenen hiçbir insan-harici maymun, tek bir soru dahi sormamıştır!

Alex'in dil kullanma becerisinin en ilginç örneklerinden biri, yeni kelime üretebilme başarısıdır. Örneğin, adını bilmediği bir meyve olan "elma" (İng: "apple") ile karşılaştığında, onu "banerry" olarak tanımlamıştır. Önce ne dediğini anlamayan araştırmacılar, üzerinde biraz düşününce bunun "muz" (İng: "banana") ve "kiraz" (İng: "cherry") sözcüklerinin bileşimi olduğunu fark etmişlerdir. Alex, elmayı muz ve kirazın bir karışımı olarak görmüştür.

Alex, kısıtlı da olsa toplama işlemi yapabilmektedir. Örneğin kendisine sunulan bir tepsideki cisimlerin sayılarını toplayabilmektedir. Ancak onu çok fazla sıkmaya gelmez! Çünkü sıkıldığı veya zorlandığı zaman "Geri gitmek istiyorum." diyerek, kafese dönmek istediğini belirtebilmekte ve sıkıntısını dile getirebilmektedir. Eğer ki araştırmacı bıkkınlık emaresi gösterecek olursa, Alex hemen "Özür dilerim." demektedir.

Ancak ola ki kandırmaya çalışırsanız, öfkelenebilir: Örneğin, araştırmacılar Alex "Muz istiyorum." dediğinde ona bir fıstık vermişlerdir. Alex, sessizce fıstığa bakıp, tekrardan "Muz istiyorum." demiştir. Araştırmacılar isteğini yerine getirmeyince, fıstığı alıp araştırmacılara fırlatmıştır! 

Temmuz 2005'te, araştırmacılar Alex'in "sıfır" sayısının ne anlama geldiğini anladığını bildirmişlerdir. İki nesne arasındaki sayısal farkı sorduğunuzda, çıkarma işlemini yapabilmektedir; ancak eğer ki iki cisim de aynı sayıdaysa, "Hiç" diyerek cevap vermektedir. Bu durum, hiçlik veya sıfır kavramlarını anlayabileceğine işaret etmektedir.

Bu inanılmaz canlının ölümü, tüm insanlık ve bilim camiası adına üzücüdür. Ancak ondan öğrendiklerimiz, insan-harici hayvanların nasıl düşündüğüne ve zeka kapasitelerine açılan bir pencere gibidir. Onları anlayarak, kendimizi tanımamız mümkün olacaktır.