ZAMAN NEDİR?

Zaman günlük hayatta herkesin aşina olduğu bir kavramdır. Bir saat belirli sayıda dakikadan, bir gün saat ve bir yıl günden oluşur. Ancak zamanın temel doğası hakkında nadiren düşünürüz. Zaman durmaksızın geçer ve biz ise onu saatler ve takvimlerle takip ederiz. Yine de onu bir mikroskopla inceleyemeyiz veya onunla deney yapamayız. Ve zaman şu anda hala geçmeye devam ediyor. Zaman geçtiğinde ise tam olarak ne olduğunu söyleyemeyiz. Kısacası zamanın tanımlanması ve anlaması zordur.^[1]

Zaman Kelimesinin Kökeni

Süre, vakit. Akadca simānum (=zaman, süre, tarih, dönem, vakit, devir, çağ) sözünden kaynaklanmaktadır. Hindistan’ın en eski dili sayılan Sanskritçede samayaḥ (=zaman, dönem, mevsim; birleşme), İbranice sman, Pencapça samam sözleri İran coğrafyasında zeman veya zaman şekliyle yayılıyor. O nedenle, Pehlevice ve Partça zamanak, Kürtçe zeman, Farsça zaman veya zeman, Ermenice zamanag (jamanag) diye biliniyor. Sumercede ‘zaman, süre’ karşılığında en sözcüğü kullanılıyordu. Bugün, zamanın en küçük kısmı olan an şekliyle Türkçede telaffuz edilmektedir. Arapçada zaman veya zemān (=vakit, devir, çağ, ahit, mühlet, mehil, mevsim, hengâm) kelimesinin çoğulu ezmine’dir. Avestaca zurvan veya zrvan ‘zaman’ı ifade ediyordu. İbranice sman, Batı Dillerinde s/t dönüşümüyle İngilizcede time (=zaman) şekline bürünüyor. Bu açıdan bakılınca zaman kelimesi, İspanyolca tiempo, Fransızca temps, İtalyanca ve Portekizce tempo, Rumence timp şeklinde görülmektedir.^[2]

Felsefeye göre zaman

Oluş, gelip geçiş, değişme ve süreklilik biçimi; dönüşü olmayan bir doğrultuda birbiri ardından gitme. // Zaman, sürüp giden doğru bir çizgi olarak düşünülebilir; geriye doğru sonsuza değin uzanır (geçmiş), aynı zamanda ileriye doğru (geleceğe) akıp gider. Nesnel (objektif) zaman: Ölçülebilen zaman, ama kendi içinde değil, cisimlerin devinimiyle ölçülebilir. Uzaydaki devinimlerin sıralanması, zamanın da zaman kesimlerine bölünmesini sağlar. Modern fizik nesnel zamanın olmadığını ileri sürer. bak. görellik kuramı. Öznel zaman: Zaman bilincine dayanır, yaşantılara bağlıdır; nesnel olarak ölçülemez; duruma göre, yaşanılan zaman kısa ya da uzun görünebilir.

İki karşıt görüş filozofları böler. Bunlardan Isaac Newton ile bilinen görüş: zamanın evrenin kök yapısının bir parçası olduğunu söyler: Zaman olaylardan bağımsız bir boyuttur. Mutlak zaman ve mutlak mekan anlayışı vardır. Newton’un çağdaşı Gottfried Wilhelm Leibniz ise bu anlayışa karşı çıkmıştır. Metafizik ve teolojik açısından eleştirmiştir. Leibniz ve Kant ile anılan diğer görüş: zamanın olay ve olguları içeren ve hareket eden bir şey olmadığını söyler. Uzay ve sayı ile birlikte entellektüel bir yapı düşlerler. Zaman bir olay ya da bir nesne değildir, ölçülemez ve içinde yolculuk yapılmaz.

Zaman felsefesinde bazı farklı görüşler mevcuttur. Felsefede fatalizm- kadercilik görüşüne sahip olanlarca zaman bir senaryodan ibarettir. Kaderci görüşler her olayı kaderin bir parçası olarak tanımlar. Özgürlük ve seçim onlara göre bir yanılgıdır. Şimdiciler ya da bugüncülük olarak adlandırılan görüşe göre: geçmiş ya da gelecek olaylar var değildir. Şimdi, bir bıçağın keskin tarafıdır. Sağında ya da solunda olanlar şimdide barınamaz. Sonsuzcular ya da ezelciler ise bunun tam tersidir. Zamanın ontolojik doğasını ele alır. Zamandaki her nokta sonsuzculara göre eşit olarak gerçektir. Uzay ve zaman felsefesi olarak anılan düşünce tarzının bazı önemli isimleri: Albert Einstein, Gottfried Leibniz, Immanuel Kant ve Ernst Mach sayılabilir.^[3]

Bilime göre zaman kavramı

Fizikçiler, zamanı geçmişten günümüze geleceğin ilerleyişi olarak tanımlarlar. Temel olarak, bir sistem değişme olmuyorsa, zamanda yoktur. Zaman, üç boyutlu uzayda olayları tanımlamak için kullanılan gerçekliğin dördüncü boyutu olarak düşünülebilir. Zaman görebileceğimiz, dokunabileceğimiz ya da tadabileceğimiz bir şey değil, ancak akışını ölçebiliriz.^[4]

Zamanın Genişlemesi

Klasik mekaniğe göre zaman her yerde aynıdır. Senkronize saatler sürekli aynı zamanı gösterir. Ancak, Einstein'ın özel ve genel göreliliğine göre, zamanın göreceli olduğunu biliyoruz. Einstein’ın teorisine göre zamanın akışı gözlemcilerin bulunduğu referans sistemine göre değişir ve zaman genişlemesi olarak adlandırılan durum ortaya çıkar. Burada olaylar arasındaki zaman, ışığın hızına yaklaştıkça, daha uzun (genişleme) hale gelir.

Hareketli saatler, sabit saatlerden daha yavaş çalışır, bu etki, hareketli saatin ışık hızına yaklaşmasıyla daha belirgin hale gelir. Çok hızlı giden Jetlerdeki veya dünya yörüngesine dönen uyduların kayıt süreleri Dünya'dakilere göre daha yavaşolduğu tespit edilmiştir. muon parçacıkları düşerken daha yavaş düşer ve Michelson-Morley deneyi, uzun daralma ve zaman genişlemesini doğruladı. Ayrıca Michelson-Morley deneyi rölativistik hzılarda (ışık hızına yakın hızlar) uzunluk kısalması ve zaman genişlemesi de ispatlanmıştır.^[5]

Zaman Yolculuğu

Zaman yolculuğu, uzayda farklı noktalar arasında hareket edebileceğiniz gibi, zaman içinde farklı noktalara doğru veya geriye doğru hareket etmek anlamına gelir. Einstein'ın özel ve genel göreliliğine göre zaman içinde ileri gitmek mümkündür. Uzay istasyonundaki astronotlar, Dünya'ya döndüklerinde ve istasyona göre daha yavaş hareket ettiklerinden zamanda ileriye doğru gitmiş olurlar.

Ancak, zamanda geriye gitmek sorunlara sebep olur. Bir sorun nedensellik ya da sebep ve sonuçtur. Zaman içinde geri dönüş, zamansal paradoksa neden olabilir. Büyükbaba paradoksu' klasik bir örnektir. Paradoksa göre, eğer anneniz veya babanızın henüz doğmadığı bir zamana seyahat edip kendi büyükbabanızı öldürürseniz, kendi doğumunuzu engelleyebilirsiniz. Birçok fizikçi, geçmişe zaman yolculuğunun imkansız olduğuna inanırlar, fakat paralel evrenler veya dallanma noktaları arasında gidip gelmek gibi geçici bir paradoksun çözümleri vardır.^[5]

Zaman Algısı

İnsan beyni zamanı izlemek için donatılmıştır. Beyindeki suprakiyazmatik çekirdek bölgesi günlük sirkadiyen ritimden yani biyolojik saatimizden sorumludur. Nörotransmiterler ve ilaçlar zaman algılarını etkiler. Nöronları harekete geçiren kimyasallar, normal hızlanma süresinden daha hızlı atım yaptıkları zaman, nöron atımlarını azalması zaman algısını yavaşlatır. Zaman hızlandığında, beyin bir aralık içinde daha fazla olayı ayırt eder. Bu yüzden eğlencel zaman geçirdiğimizde zamanın çok hızlı geçtiğini hissederiz.

Zaman, acil durumlarda veya tehlikeli anlarda yavaşlar gibi görünür. Houston'daki Baylor College of Medicine'deki bilim adamları beynin gerçekten hızlanmadığını söylüyorlar, sadece amigdala daha aktif hale geliyor. Amigdala, anıları oluşturan beynin bölgesidir. Daha fazla anı ortaya çıktıkça, zamanda daha yavaş akıyormuş gibi hissedilir.

Benzer olgu, yaşlı insanların zamanlarını daha genç yaşlarda olduğundan daha hızlı hareket ettikleri gibi algıladıklarını açıklıyor. Psikologlar yeni deneyimlerin benzer deneyimlere göre daha fazla anı oluşturduğunu söylüyor. Daha sonraki yıllarda daha az yeni hatıra inşa edildiği için zaman daha çabuk geçiyor.^[5]

Zamanın Türleri

Psikolojik Zaman

Psikolojik zaman yönetiminde de asıl olan zamanın yönetilmesi değil insanların kendilerini yönetmesidir. Yani bu tür zaman yönetiminde de önemli olan ne kadar zamanın olduğu değil, sahip olunan zaman içinde nelerin yapılabileceğidir. Zira insanın hayatında bilinçli ya da bilinçsiz olarak kontrolün çok zayıf, hatta yok olduğu alanlarda, bazı amaçların başarılması, hayatı anlamlı hale getirebilmektedir. Zaman kaynağının verimli kullanılması yapılan aktivitelerde başarılı olunmasının yanı sıra bireylerin özel yaşamlarında da başarılı olmaları ve sağlıklı ilişkiler geliştirmelerini sağlamaktadır.

Psikolojik zaman yönetiminde amaç bireylerin zaman içerisinde kendilerini kontrol altına almalarıdır denilebilir. Psikolojik zaman temelinde, sahibi olduğumuz zaman içerisinde ne kadar iş yapabileceğimizi bilmek isteriz. Verimli kullanılan zaman başarılara yol açacağı gibi bireylerin sağlıklı iletişim kurmalarını da sağlayabilecektir.

Yöneticilerin belirlenen zaman içerisinde kendilerini ve işlerini kontrol altına alarak çalışmaları psikolojik zaman yönetimi olarak tanımlanabilir. Psikolojik zaman yönetimi başarılı ve verimli çalışmanın anahtarı olabileceği gibi yöneticilerin sosyal yaşamlarına da katkı sağlayabilir.

Zamanın etkin yönetildiği örgütlerde, bireylerin fazla stres yaşamadıkları söylenebilir. Bireyler zaman baskısı hissetmediklerinden daha verimli çalışmalar yapabilmektedirler. Böylece psikolojik zaman kavramı bireyler arasında farklılık gösterebilmektedir. Yapılan çalışmaların olumlu sonuçlar doğurması bireylerin kendilerine olan güvenlerini artırabilmektedir. Kendine güvenen bireyler zaman içerisinde kendilerini daha iyi kontrol edip, yönetebilmekte ve başarılı çalışmalar yapabilmektedirler. Psikolojik zaman yönetiminde başarılı olan bireyler, daha sağlıklı ilişkiler kurabilmektedirler.^[6]

Agora Bilim Pazarı

PALME 1.SINIF TEK İLKOKUL SETİ (2.DÖNEM)

Devamını Göster

₺737.00

Satın Al Tüm Ürünler

Objektif Zaman

Tüm bireyler için eşit ve sabit olan objektif zaman, saat ile ölçülebilen zamandır. Objektif zamanın ölçülmesinde dünyanın kendisi ve güneş etrafında dönmesi gibi düzenli hareketler esastır. Objektif zamana gerçek zaman da denilebilir.

Bütün bireyler için gün yirmi dört saattir. Bireylerin başarıları, kariyerleri, kendilerine ve ailelerine zaman ayırabilmeleri, dinlenme ve eğlenmeleri için zaman bulabilmeleri zamanı verimli kullanmaları ile gerçekleşebilir.

Sübjektif Zaman

Bireylerin zamanı algılama şekilleri veya olaylardan etkilenme durumları zamanı farklı olarak algılamalarına neden olmaktadır. Bu farklılık sübjektif zaman olarak tanımlanabilir. Bireylerin bir faaliyet için geçen süreyi uzun veya kısa olarak hissetmesidir.

Bireyler sevdikleri işleri yaparlarken zamanın hızlı geçtiğini, hoşlanmadıkları faaliyetlerde ise zamanın yavaş geçtiğini hissederler. Bireylerin zamanı bol veya kıt olarak hissetmeleri bireylerin içinde bulundukları psikolojik duruma göre farklılık gösterebilir.^[6]

Örgütsel Zaman

Örgütlerin hedeflerine ulaşma süreleri farklı farklıdır. Bu nedenle örgütsel zamanın bir standardı yoktur. Örgütsel zamanın kullanımı, örgütün verimliliğini doğrudan etkileyecektir.

Örgütler mal ve hizmet üretirken kullandıkları kaynaklardan en iyi sonucu almaya çalışırlar. Zaman kullanılan bu kaynakların en önemlisi olması sebebiyle en dikkatli ve verimli kullanılması gerekmektedir. Yöneticiler örgütsel zamanın etkin kullanılması için çaba harcamalıdırlar.^[6]

Yönetsel Zaman

Yönetici, bilgi ve tecrübesini kullanarak yönetsel zaman sürecinde zaman tuzaklarına yakalanmamaya çalışır. Sözgelimi; yönetici, yönetim fonksiyonlarından biri olan karar almada, en doğru kararı en kısa sürede almalıdır. Günümüzde doğru kararlar almak tek başına yeterli olmamakta ve sürecin hızlı çalışması da önem taşımaktadır

Yöneticilerin yönetsel zamanı etkin kullanabilmeleri, zaman tuzaklarına yakalanmadan, planlı yapacakları çalışmalarla mümkündür. Ayrıca yöneticilerin çalışanları iyi tanıması yönetsel fonksiyonlarını yerine getirmesine yardımcı olabilir. Bireysel olarak etkin ve verimli yöneticiler, yönetsel zamanın verimli kullanılmasına yardımcı olacaklardır.^[6]

Sosyolojik Zaman

Bireylerin kişisel takvimlerine göre gerçekleştirdikleri faaliyetler için bir araç olarak kullanılan zaman, sosyolojik zamanı ifade eder. Bireyler arasında birlik ve beraberlik duygusunu güçlendirdiği gibi bireylere birlikte yaşama, bir gruba ait olma üzüntü ve mutluğunu yaşatır. Örnek olarak, bireyleri bir araya getiren doğum günü, bayram ve törenler verilebilir.

Gün, ay, yıl gibi bireyleri bir araya getiren belirlenmiş zaman dilimleri sosyolojik açıdan önemli bir yer tutmaktadır. Bireylerin birlikte yaşama ve birlikte ortak duyguları paylaşmaları açısından bu zamanlar önemli rol oynamaktadır.^[6]

horobox Zaman Nedir | Biyolojik Zaman | Antik Çağlarda Zaman

^{[1], [4]}