Uzayı Tanımak
Uzaydaki gök cisimlerini tanımak için rehber
Listelist
- Blog Yazısı
Giriş
Bu evreni uzun zamandır anlamlandırmaya çalışıyoruz. Özellikle son zamanlarda uzay alanında epey ilerleme katettik. Ve aslında tüm hayat ve canlılık sandığımız gezegenimiz Dünya'nın, okyanustaki bir damladan ibaret olduğunu farkettik. Fakat araştırmalarımız ve anlamlandırma çalışmalarımız devam etsede uzaydaki yapılar insanlığa hala tuhaf gelmeye devam ediyor. Bu yazıda uzaydaki belirli yapıları tanıyacağız.
Kara delikler
Kara delik, kütle çekiminin hiçbir madde veya elektromanyetik enerjinin kaçamayacağı kadar güçlü olan bir uzay-zaman bölgesidir.[1] Kara delikler 20-30 güneşin kütlesinden fazla olan yıldızların süpernova patlaması ile oluştuğu düşünülmektedir. Kaçışın olmadığı noktaya olay ufku denir. Kara delikler üzerine düşen ışınları yansıtmadıklarından dolayı bir kara cisim olarak davranırlar
Bilinen ilk kara delik 1971 yılında tanımlanan Cygnus X-1 dir.
a) Olay Ufku
Kara deliğe yaklaşan maddenin kara deliğin çekiminden kurtulamayacağı noktaya olay ufku denir. Olay ufkunun üzerinde kurtulma hızı, ışık hızına denk olduğundan dolayı ve hiçbir şeyin ışık hızından daha hızlı haraket etmesi mümkün olmadığından dolayı olay ufkundan çıkış olmayacaktır.[1]
Olay ufku hakkında herhangi bir fiziksel incelemede bulunamadık. Olay ufkunda ne olup bittiğini veyahut ötesinde ne olacağını bilmenin henüz bir yolu yoktur. Bir yıldızın olay ufku, yıldınız çökmeden önceki kütlesine bağlantılıdır.[1] Çöken yıldız, kara deliği meydana getirir ve kara delik madde yuttukça olay ufkunu genişletir. Olay ufku genişledikçe kütlesel çekimde orantılı şekilde artar. Olay ufkunda zamanın teorik olarak durmaktadır.[1]
b) Kara Delik Türleri
> Yıldızsal Kara Delikler
Birkaç güneş kütlesi kadar kütleye sahip olan yıldızların çökmesi ile oluşan kara delik türüdür.[6]
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
> Dev Kara Delikler
Birkaç milyon veya milyar kadar güneş kütlesi arasında değişen bir kütleye sahiptir. Galaksilerin merkezlerinde bulunabilirler. Galaksimiz Samanyolu da böyle bir kara delik içerir.[1]
> Orta Kara Delikler
Yakın zamanda keşfedilmiştir ve kütleleri 100 veya 10.000 güneş kütlesi oranında değişebilir.[6]
> İlksel Kara Delikler
İlksel kara delikler çok küçük boyutlarda olan kara deliklerdir. Büyük patlama sırasında oluştuklarına inanılmaktadır.
Galaksi ( Gökada )
Galaksiler, büyük miktarda gazın, tozun, gezegenlerin ve milyarlarca yıldızın büyük bir kütle çekimi ile bir arada kalması ile oluşur. Gezegenimizin bulunduğu galaksi Samanyolu galaksisidir.[4]
a) Galaksi Türleri
> Spiral ( Sarmal ) Galaksiler
Merkezinden dışarıya doğru spiral şekilde uzanan kolları olup yaygın olan gökada tiplerindendir. Genç ve yaşlı yıldızlar bakımından zengindir. Bu tip gökadalar, spiral kolların bulunduğu bir merkezi disk ve yoğunluktan dolayı şişkin olan merkezinde, çoğu ölmüş yıldızlardan oluşan halo bölgesi içerir.[7]
> Çubuklu Spiral Galaksiler
Spiral galaksi türünün başka bir versiyonudur. Bu galaksi tipinde kollar, merkezden değil çubuk görüntüsünün uç kısımlarından çıkar.
> Eliptik Galaksiler
Evrende en çok bulunan galaksi tiplerindendir. Ancak çoğu küçük ve sönük olduğundan dolayı kategorize edilmemiştir. Sönük olmasının nedenini içerdiği fazla miktardaki yaşlı yıldızlara bağlayabiliriz.
> Merceksi Galaksiler
Spiral ve eliptik galaksi türleri arasında geçiş türü olarak bilinir. Sarmal kolları olmayan spiral galaksiye benzer. Bir disk ve eliptik haleleri vardır.
> Düzensiz Galaksiler
Diğer gökada tiplerinde bahsettiğimiz disk, kol gibi yapıları olmayan düzensiz formdaki gökada tipidir. Düzensiz yapılarından dolayı diğer gökadaların çarpışması sonucu oluştukları düşünülmektedir.
Nebula ( Bulutsu )
Uzayda bulunan dev toz ve gaz bulutudur. Bazı nebula yapıları, süpernova olarak ölen yıldızların açığa çıkardığı gaz ve toz tarafından meydana gelir. Diğer nebulalarsa yeni yıldızların oluştuğu bölgelerde meydana gelir. Bu sebepten dolayı bazı nebula yapılarına "yıldız oluşum yeri" adı verilir. Bulutsular, çoğunlukla hidrojen ve helyumdan oluşurlar. İçlerinde bulunan gaz ve toz seyrek haldedir. Fakat kütle çekimi bu parçaları birleştirdikçe oluşan büyük kütle en sonunda kütle çekimi sonucunda kendi içerisinden çöker ve çöken kısım git gide ısınır. Bu sıcak merkez ise bir yıldızın doğma safhasıdır.[9]
Yıldız
Yıldız ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdam oluşan, karanlık uzayda ışık yayan bir plazma küresidir.
Bir miktar hidrojen ve helyum, biraz ağır elementlerden oluşan madde bulutunun kütle çekimi ile kendi içerisine çökmesi sonucu oluşur. Çökmenin merkezindeki yıldız çekirdeği yeteri kadar yoğunlaştıktan sonra içerisinde bulunan hidrojenin bir kısmı sürekli olarak çekirdek tepkimesi ile helyuma çevirilir. Yıldızın geri kalan kısmı açığa çıkan enerjiyi konveksiyon ve ışınım birleşimiyle çekirdekten uzağa taşır. Çekirdekteki hidrojen yakıtı bittikten sonra, genişleyerek kırmızı bir dev haline gelir. Daha sonra içerisindeki maddelerin bir takımını uzaya salarak yeni yıldızları oluşturacak ortamı sağlar. Küçük yıldızlar, yaşamlarının sonuna geldiğinde sakin bir patlama ile ölürler. Fakat güneşten milyonlarca kat büyük olan yıldızların ömrü tükendiğinde büyük ve korkunç bir patlama yaşanır ve enerjilerini uzaya salarlar. Bu patlamaya süpernova patlaması denir. Güneşten en az 20 kat daha büyük olan yıldızlar süpernova patlaması ile kara deliğe dönüşebilirler.[11]
Sonuç
Uzayın belirsiz ve kaotik yapısı insanda merak ve gizem oluşturur. Fakat ilerleyen teknolojik gelişmeler sayesinde uzaydaki gizem perdesini aralamaya devam ediyoruz. Uzay hakkındaki anlamlandırma ve araştırma çalışmalarımız aslında evimiz olan Dünya'nın ve insan topluluğunun, kumsaldaki bir kum tanesi olduğunu bize gösteriyor.
-
2
-
2
-
2
-
2
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ a b c d e Wikipedia. Kara Delik Nedir. (17 Ağustos 2006). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- egegen. Kara Delik Nedir? - Uzay Kampı Türkiye. Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Uzay Kampı Türkiye - Çocuklar için Yaz ve Kış Kampları | Arşiv Bağlantısı
- Bilim Genc. Karadelik Nedir? | Tübitak Bilim Genç. Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Bilim Genc | Arşiv Bağlantısı
- ^ Wikipedia. Galaksi Nedir. (17 Mart 2006). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- P. W. Hodge. Galaxy | Definition, Formation, Types, Properties, & Facts | Britannica. (11 Ocak 2025). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b Astrapera. Galaksi Nedir? Galaksi (Gökada) Türleri Neye Göre Ayrılır? | Astrapera. (22 Haziran 2022). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Astrapera | Arşiv Bağlantısı
- ^ Türkiye Uzay Ajansı. Gökada (Galaksi) Tipleri - Türkiye Uzay Ajansı. Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Türkiye Uzay Ajansı | Arşiv Bağlantısı
- Türkiye Uzay Ajansı. Gökada Nedir? - Türkiye Uzay Ajansı. Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Türkiye Uzay Ajansı | Arşiv Bağlantısı
- ^ Astrapera. Bulutsu (Nebula) Nedir? Bulutsu Türleri | Astrapera. (21 Eylül 2022). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Astrapera | Arşiv Bağlantısı
- G. Gezgini. Gözüme Toz Kaçtı! Nebula Nedir Ve Nasıl Oluşur?. (20 Kasım 2023). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Galaksi Gezgini | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Alpar. Yıldız Nedir? - Sarkaç. (2 Nisan 2018). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Sarkaç | Arşiv Bağlantısı
- G. Gezgini. Yıldız Nedir Ve Yıldızlar Nasıl Oluşur? Evrenin En Güzel Döngüsü!. (16 Ekim 2023). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Galaksi Gezgini | Arşiv Bağlantısı
- Bilsen Besergil. Kara Deliklerin Özellikleri (Properties Of Black Holes). Alındığı Tarih: 15 Ocak 2025. Alındığı Yer: Bilsen Besergil | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 23/08/2025 00:41:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/19597
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
Çağdaş Meydan Okumalar Karşısında İnsan
Matematik Uygulamaları
Kuantum Fiziğini Anlamak
Matematik Çalışmak İçin Kapsamlı Bir Rehber
Pangolinlerin beslenme şekilleri ve aile ağacı
Altının Rengi Neden Sarıdır?
