Mitolojide Kadın Figürü: Pandora’nın Kutusunda Hapsolan Kadın İmgesi

Yunan mitolojisinin kadim öykülerinden Pandora miti, tanrıların insanlığa bir ceza olarak Pandora'yı yaratmasını konu alır. Yunan mitolojisine göre Zeus Pandora'ya bir kutu verir ve onu asla açmamasını söyler. Fakat merakı ve iradesi ile iç dünyasında bir çatışma yaşayan Pandora kutuyu açar ve böylece ölüm, hastalık, hüzün gibi insani sefaletleri dünyaya ulaşmak üzere serbest bırakır. Bu anlatı ilk olarak MÖ 17. yüzyıl civarında Hesiodos'un İşler ve Günler ile Theogonia adlı eserlerinde karşımıza çıkar.

"Pandora"nın Anlamı ve Kökeni

Yunanca Pandora "her şeye gücü yeten" ve "her türlü armağanı veren" anlamlarına gelir. Pandora'nın isminde Olimpus tanrıları tarafınd,an ona bahşedilen nimetlere vurgu yapılır. Örneğin Afrodit ona güzelliğinden, Athena zekasından Apollon ise melodik yeteneklerinden vermiş ve Yunan mitolojisinin ilk kadını tanrıların izlerini üzerinde taşımak üzere yaratılmıştır.

Pandora'nın Yaratılışı

Yunan mitolojisinde Pandora yalnızca ilk kadın değil dünyanın cennet atmosferini yok eden; insanları hastalığa, ölüme, türlü karışıklıklarla boğandır. Aslında Pandora "mükemmel kadın" varlığında insanlığa gönderilen bir cezayı da barındırır. O yaratılmadan evvel dünyada yalnızca erkek toplulukları mevcuttur ve bu insanlar her türlü olumsuzluktan uzak, hiçbir acı çekmedikleri bir dünyaya sahiptir ta ki ilk kadının yaratılana dek. Pandora'nın gelmesi ile bu altın çağın sona erdiğine ve kötülüklerin anasının doğduğuna inanmışlardır. Başta Pandora olmak üzere kadınlara yüklenen bu anlam, özünde Yunan toplumunun ataerkil düzeninin yansımalarını oldukça yoğun bir şekilde gözler önüne sermektedir.

Efsaneye göre zekası ile öne çıkan Prometheus tanrılardan çaldığı ateşi insanlarla paylaşır. Bu ateş bilimin ve aydınlanmanın sembolüdür. Prometheus'un bu meydan okumasından öfkelenen Zeus hem onu hem de insanlığı cezalandırmaya karar verir ve zanaatkarlık tanrısı Hephaestus'a emreder. Böylelikle ilk kadın -Pandora- yaratılacaktır. Prometheus, hırsızlığı üzerine cezalandırılırken kardeşi Epimetheus Zeus'un dikkatini çeker. Ardından Zeus, Pandora'yı Epimetheus'a eş olarak teklif eder.

Pandora'nın güzelliğinden adeta büyülenen Epimetheus, Zeus'un teklifini kabul eder. Tanrılar tarafından eşsiz güzellikler ve yetenekler ile donatılan Pandora dünyaya gönderilmeden önce Zeus ona bir kutu verir ve açmaması konusunda tembihler. İlk kadın olarak mükemmel görünen Pandora'nın yaratılışında kendisinin kontrol edemeyeceği bir merak duygusu da hakimdir ve bu merak karşı konulamadığında türlü tehlikeleri peşinden getirecektir. Pandora, Zeus'un sözünden her ne kadar çıkmak istemese de zihnini ele geçiren meraka yenik düşer ve kutuyu açar. Kutunun açılması ile birlikte 7 büyük kötülük (açgözlülük, kıskançlık, nefret, acı, hastalık, açlık ve ölüm) dünyaya yayılır. Pandora kutuyu kapatmaya çalışsa da buna engel olamaz ve kutuyu nihayet kapattığında içeride yalnızca "umut" kalır.

Pandora'nın Kutusu

Yunan kaynaklarına göre kutuda kalan tek ve son şey olan umut farklı bakış açıları ile yorumlanmıştır. Buna göre Hesiod'un anlatımına göre umut kutuda hapsolması ile insanlığa daha çok işkence çektirmiş ve acı getirmiştir. Ona göre umudun doğası içinde bulunduğumuz durumların iyileşebileceğine dair bir inanç katar ve sanki acımızı uzatır. Diğer bir görüşte ise umut kilitli kapılar ardındaki bir anahtarın varlığını aramak gibidir. İnsanoğlu içinde bulunduğu, varlığını rahatsız etmekte olan durumlarla umut ile başa çıkar, zihnindeki olumsuzluklar ile umut ile savaşır. Yani umut Hesiod'a göre 7 büyük kötülük dışındaki bir kötülük iken bir nimet olarak da görülebilir.

Hristiyan dininde Pandora, Yaratılış kitabındaki Havva'nın hikayesi ile paraleldir. Her iki kadın da ataerkil anlayışın getirdiği acının ve günahın doğuşu anlayışına mahkum kalmıştır. İkisi de yasaklanan üzerine yoğun bir merak ile gitmiş ve arzuları ile hareket etmiştir. Buna göre yine aynı ataerkil anlayışın getirdiği bir inanç ortaya çıkar ve kadın itaatsiz ve yıkıcı olarak tasvir edilir.

Rönesans döneminde Pandora sanat ve edebiyat camiasında oldukça rağbet görür. Baştan çıkarıcı ve cezbedici bir figür olarak kullanılmasının yanında Pandora'nın kutusu kadının tehlikeli güzelliğinin bir sembolü olur. Bu figür ve semboller Yunan mitolojisinin anlatılarından farklı olarak Rönesans döneminin kadın anlayışı ile örtüşüyordu.

Günümüzde ise feminist anlayışın getirdiği yeni perspektif ile kadının maruz kaldığı eleştirel ve acımasız inanca daha farklı bir şeklide bakma fırsatı buluyoruz. Buna göre Pandora'ya yüklenen olumsuzluklar ataerkil toplumun kadın üzerindeki korku ve bastırdıklarının bir yansımasından başka bir şey değildir. Aslında Pandora zorlukların ardından doğan bir umut, dayanıklılıktır. Kutudan çıkan tüm kötülüklerin ardından kalan "umut" kadının gücünün ve iyileştirici yanının bir simgesidir.

Günümüzde "Pandora'nın kutusu" deyimi tehlikeli ve düzeltmesi zor sonuçlar doğurabilecek süreçlerin başlangıcını anlatmak için veya gizli kalanın ortaya çıkmasını simgelemekte kullanılır. Ayrıca bir soruna müdahale edildiğinde devamında getireceği yeni karmaşalar için de bir uyarı niteliğindedir. Ancak bu deyimin kökenine indiğimizde Pandora'nın kadın kimliğiyle özdeşleştirilen "merak" ve "itatsizlik" nitelikleri yer alır. Tarih boyunca kadına biçilen "günah keçisi" rolünün somut örneklerindendir. Kadının sorgulamasının, fikirlerini dile getirmesinin "düzeni bozmak" olarak görülmesinin izini taşır. Pandora'nın kutusu yalnızca bir mit değil aynı zamanda tarih boyunca kadının bastırılmış sesi olarak da karşımıza çıkmaktadır.