Hz.Ali Cenknameleri
20 Cenknamenin Özeti, İlk Kısım

- Blog Yazısı
İlk Olarak…
Cenknameler Nelerdir?
Genellikle askeri operasyonlardan önce orduya moral olması için okutulan kahramanlık hikayeleridir. Bir başka örnekleri ise halkın kuşaktan kuşağa aktardığı hikayelerdir. Ayrıca çoğu yazarı belli olan Cenkname’ nin halk tarafından önemsiz olduğu gerekçesiyle yazarı anonimleşmiştir. Edebiyatımızda bu hikayelerin başında Hz. Ali Cenknameleri gelir. Bu tarz Cenknameler Türklere Arap ve Fars kültüründen geçip, Türk yazarları kendi özgün eserlerini oluşturmuşlardır. Cenknameler, Türk destan geleneğinin önemli mahsüllerindendir.
Şunu da belirtmek gerekir ki bir dönem Osmanlı ordusu birçok Bektaşi’ den oluşuyordu. Bunun sebebi ise devşirmelerin Hz. Ali’ yi İsa’ ya benzetmeleri olarak görülebilir.
Cenkname geleneği mezheplere indirgenemez ve bütün mezheplerin ortak kültürüdür. Zaten Cenknamelerin geçtiği dönem de mezhep ayrılıklarının çıkmadığı dönemler yani Hz. Muhammed’ in hayatta olduğu dönemlerdir. Sünni yazarlar Alevi yazarların yazı stillerini örnek almaktan çekinmemiş, tersi olarak Alevi yazarlar da Sünni yazarların yazı stillerini kendilerine örnek almışlardır.
Cenkname Yazarlarına Birkaç Örnek
1.Dursun Fakih
Eserleri: Dasıtan- ı Muhammed Hanefi ve Sandık hikayesi adlı Cenknameler.
Yazmış olduğu Cenknameler Türk Edebiyatı’ nın ilk Cenkname örnekleridir. Kendisi Sünni kökenli olup edebi eserlerinde Alevi-İran geleneklerini benimsemekten çekinmemiştir. Eserleri orduya moral amacıyla okutulmuştur.
2.İzzeddin Abd-el-Hami İbni Ebu’ l-Hacid
Eseri: Es- Sab El- Akviyyat
Bu geleneğin önemli eserlerindendir.
3.İbni Hüsam
Eseri: Havername
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Havername, bu hikayeleri konu edinen önemli eserlerdendir. Hz. Ali’ nin devler ve ejderhalarla nasıl savaştığını anlatır.
4.Kirdeci Ali
Eserleri: Destan-I Hamame ( Güvercin Destanı ), Destan-ı Kesik Baş, Destan-ı Ejderha, Hikaye-i Delletü’l Muhtel, Geyik Hikayesi, Destan-ı İsmail
İlk Türk Cenknamecilerden biridir. Birçok dini hikayede adı geçmektedir ve doğruluğu şüpheli olsada birçok hikaye ona atfedilmektedir. Mesleği ve hangi sınıftan olduğu tahminden ibarettir.
5.Beypazarlı Maazoğlu Hasan
Eserleri: Selasil Kalesi ve Cenadil Kalesi
Selçukluların kale fetihlerinden etkilenmiş ve Cenknamelerinde kale mücadelelerini işlemiştir.

Cenkname Özetleri
1.Kesik Baş
Hz. Muhammed 33 bin sahabe ile mescidde oturuyordur. Bu sırada mekana Kesik Baş gelir. Kesik Baş iyi bir Müslümandır ve kolları, bacakları ve gövdesini kaybetmiş, kesik başıyla kalakalmıştır. Hz. Muhammed Kesik Baş’ ın bu durumunu görünce hüngür hüngür ağlamaya başlar. Bu sıra da içeri Hz. Ali girer. Kesik Baş başlar hikayesini anlatmaya. Vücudunu ve oğlunu zalim bir dev yemiştir ve karısını da bu dev cehennem kuyusuna kaçırmıştır. Hz. Ali ile Kesik Baş cehennem kuyusuna giderler ve Hz. Ali Kesik Baş’ ın karısıyla karşılaşır. Hz. Ali ondan bir yol tarifi öğrenir ve saraya gider. Sarayda birden fazla Müslüman ile karşılaşır ve onları kurtarır. Buradayken dev ile karşılaşır ve Hz. Ali devi alt edip öldürür. Müslümanları ve Kesik Baş’ ın karısını kurtaran Hz. Ali, Hz. Muhammed’ in duaları ile kuyudan kurtulur. Kesik Baş ise vücuduna kavuşur ve Tanrı ona oğlunu bağışlar. Böylece hikaye son bulur.
İlk olarak bu hikaye 122 beyitliktir.
Bu hikayenin diğer bir varyantı olan Nurullah Hoca’ nın Kesik Baş’ ına baktığımız zaman küçük farklar görüyoruz. Örneğin Nurullah Hoca’ nın hikayesinde Dev daha zor bir mücadelenin ardından mağlup olmaktadır. Hatta bu varlığın ejderha mı yoksa dev mi olduğu bile anlaşılamamaktadır. Metnin bir kısmında ejderha olarak betimlenirken bazı kısımlarında dev olarak betimleniyordu. Bunlarda akıllara bu varlığın bir div ( Cin ) olduğu sonucunu getiriyordu.
2.Dasıdan-ı Kahkaha
Hz. Muhammed’ in mesciddeki sohbeti sırasında mescide bir adam girer. Bu adam Beni Alke Kal’ ası’ ndan birisidir ve kalenin meliki Kahkaha’ yı etraftaki Müslümanlara zulmetmekle suçluyordur. Hz. Muhammed bunun üzerine kaleye Halid b. Velid, S’ ad b. Vakkas ve Sa’ id’ i gönderir. Kahkaha bu 3 kişiyi de esir eder. Bu esir haberi Medine’ ye ulaşır. Hz. Muhammed, Cebrail’ in Tanrı’ dan aldığı bilgiler ve Hz. Ali’ nin isteği üzerine Hz. Ali’ yi 20 Müslüman ile birlikte bu kaleye gönderir. Hz. Ali 20 Müslüman ile tüccar kılığına girer ve kalenin yakınlarına gelir. Onları Mükatil adlı vezir karşılar. Hz. Ali kendisini ona silah taciri olarak tanıtır ve Mukatil’ in askerlerini eğitme bahanesiyle Müslüman yapar. Hz. Ali kurnazlık ile 3 esiri kurtarır. Bunun üzerine hep birlikte Kahkaha’ nın askerlerine karşı savaşırlar. Tanrı’ nın yardımıyla Kahkaha’ yı ve askerlerini mağlup ederler. Kahkaha’ ya Müslüman olma teklifi sunulur fakat teklifi kabul etmez ve öldürülür. Bunun ardından Hz. Ali ve arkadaşları kaleye geri dönerler ve hikaye burada biter.
Yazarı belli değildir ve toplam 293 beyittir.
3.Selasil Kalesi Cengi
Irak ilindeki Selasil Kalesi Haç-Perest Harab tarafından kontrol edilmektedir. Harab’ ın 3 oğlu vardır. Melik Ensar, Hencar ve Malik Eşter’ dir. Medine’ nin üstüne yürümek isteyen Harab, oğulları Melik Ensar ve Hencar’ ı Hz. Ali’ yi öldürmeleri için görevlendirilirler. Hz. Ali ikisini de yakalayıp öldürür ve cesetlerini babalarına gönderir. Şeytan’ ın teşviği ile Harab, diğer oğlu olsn Malik Eşter’ i görevlendirir. Malik, Hasan ve Hüseyin’ i kaçırıp babasının yanına götürür. Babası onları öldürmek ister fakat Cebrail onları korur. Hz. Muhammed Selasil Kalesi’ ne Hz.Ali ile birlikte ordu gönderir ve daha sonra kendisi de orada bulunur. Savaş başlar. Savaşçılar birbirlerine meydan okurlar. Malik Eşter’ in Müslüman olup babasını öldürmesi ile savaş biter. Malik Eşter’ in bey atanmasıyla savaş biter.
600 beyitlik bir hikayedir.
4.Kıssa-ı Müzelzil-Bin Menaf Şah-ı Merdan’ ın Cengidür.
Hevazın Gazasından sonra Hz. Muhammed sahabeleri ile oturuyordur. Bir süre sonra Gerdüş adlı bir pir gelir. Gerdüş rüyasının etkisiyle Müslüman olmuştur ve hanımı da bu anlattıklarını dinleyince Müslümanlığı benimsemiştir. Ayrıca yoldan geçen nur yüzlü bir adamın öğütüyle bütün kabile Müslüman olur. Bunun üzerine Müzelzil Bin Menazil bu kabileye zulüm eder. Bu adam Yemen-Taif ilinin sultanıdır. Yemen ili 40 günlük mesafedeki olağanüstü varlıkların bulunduğu bir yolun sonundadır ve Gerdüş yardım istemektedir. Hz. Ali bu zorlu görev için görevlendirilir. Belli başlı zorlukların ardından Gerdüş’ ün memleketine varırlar ve savaş başlar. Düşman karşısında kırılan Müslümanlar, Hz. Ali’ nin konuşması ile toparlanmaya başlarlar. Hz. Ali’ nin kalede Müzelzil’ i öldürmesi ve narasıyla birlikte kale fethedilir. Gerdüş bu bölgeye tayin edilir ve muzaffer ordu Medine’ ye geri döner.
441 beyitlik bir cenknamedir.
5.Kıssa-ı Hazret-i Resul Rum ve Şam Sultanlarıyla Olan Cengidür
Ca’ fer’ in ölümüyle birlikte Hz. Muhammes Cebrail’ in de tavsiyesi üzerine Rum diyarına sefere çıkmaya karar verir. Başlangıçta Rum kralı Herakl’ ı Müslüman olmaya davet eder fakat Herakl bunu reddeder. Müslüman ordusu Arşemud şehrine varır ve bir süre sonra bunalan ordu, Hz. Muhammed’ in mucizesi ile yağmur yağdırmasıyla ferahlar. İslam kuvvetleri Tebuk’ e kadar varır. Şam’ da bulunan Rum emiri Bulas’ da konum almıştır. Rumların Müslümanlara gönderdikleri casusun Müslüman olmasıyla birlikte Rum ordusunda moraller çöker. Savaş başladığında önce Halid Bin Velid 5000 kişilik ordusuyla 10.000 kişilik düşman ordusunu mağlup eder ve aradaki sayı dezavantajını kapatır. Hz. Peygamber daha sonra Medine tarafına döner ve Hz. Ali’ yi çağırır. Yer dürülür ve Hz. Ali bir an da Tebük’ te olur. Savaşın sonunda Herakl ve Bulas Hz. Ali sayesinde esir edilirler. Müslüman olmayı kabul etmedikleri zaman da öldürülürler. Daha sonra Halid Bin Velid ‘i Basra Sultan’ ı Abdülmelik’ in üstüne gönderir. Halid, geyik formunda Basra Sultan’ ını kandırır ve arslana dönüşerek yakalayıp Hz. Muhammed’ in önüne getirir. Abdü’ l-Melik cizye ödemeye mahkum edilir. Hikayenin sonunda Müslüman olan halklar Medine’ ye giderler. Hikaye böylece biter.
515 beyitlik bir cenknamedir.
- 2
- 1
- 1
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- J. Mattei. (2004). Xviii. Ve Xix. Yüzyıllara Ait Defterlere Göre Hz. Ali Cenknâmeleri.
- İ. Çetin. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Alı̂ Cenknâmeleri.
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 24/04/2025 06:54:23 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/16085
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.