Burdur Traktör Fabrikası: Türkiye’nin Tarımsal Mekanizasyonunda Bir Girişim ve Sonuçları

Burdur Traktör Fabrikası’nın Doğuşu

1970’li yıllar, Türkiye’nin sanayileşme hamlelerinin hız kazandığı bir dönemdi. Ülke, ithalata dayalı ekonomik yapısını aşmak ve kendi üretim altyapısını güçlendirmek için yerli sanayiyi teşvik etmeye yönelmişti. Özellikle tarım sektörü için kritik olan traktör üretimi, dışa bağımlı bir yapıdaydı ve bu durum hem maliyetleri artırıyor hem de ekonomik sürdürülebilirliği tehdit ediyordu. Bu çerçevede 1976 yılında temelleri atılan Burdur Traktör Fabrikası, Türkiye’nin tarımsal mekanizasyon ihtiyacını yerli üretimle karşılamak amacıyla hayata geçirildi. Japonya merkezli IHI-Shibaura ile yapılan iş birliği sayesinde Türkiye’nin ilk çift çeker traktörünün üretileceği bu fabrika, yüksek üretim kapasitesiyle bölgesel kalkınmaya da büyük katkı sağlayacaktı. 1981 yılında tam kapasiteyle üretime başlayan fabrika, hem yerli tarımın güçlendirilmesi hem de dışa bağımlılığın azaltılması için önemli bir adım olarak görülüyordu. İlk yıllarda üretim hatları düzenli şekilde işlerken, ihracat hamleleriyle uluslararası pazarlara açılma çabaları da hız kazandı. Ancak, Burdur Traktör Fabrikası’nın kaderini belirleyecek olan gelişmeler, ekonomi politikalarındaki radikal değişimlerle birlikte çok geçmeden ortaya çıkacaktı.

1980 Ekonomik Krizi ve 24 Ocak Kararları

1970’lerin sonuna gelindiğinde Türkiye, ağır bir ekonomik krizin içine sürüklendi. Artan dış borçlar, döviz darboğazı, yüksek enflasyon ve üretimdeki daralma nedeniyle sanayi kuruluşları ciddi finansal zorluklarla karşı karşıya kaldı. Ülkenin ithal girdilere olan bağımlılığı, sanayinin sürdürülebilirliğini zorlaştırıyordu. Bu süreçte, hükümetin IMF ile yaptığı görüşmeler sonucunda 24 Ocak 1980’de kapsamlı bir ekonomik istikrar programı açıklandı. 24 Ocak Kararları olarak bilinen bu reform paketi, Türkiye’nin serbest piyasa ekonomisine yönlendirilmesini hedefliyordu. Türk Lirası yüksek oranlı bir devalüasyona uğratılarak ihracat teşvik edilmeye çalışılmış, devletin ekonomideki rolü azaltılarak özel sektör ön plana çıkarılmıştı. Ancak bu süreç, sanayiye verilen devlet desteklerinin büyük ölçüde kesilmesi anlamına da geliyordu. Özellikle ithalatın serbestleştirilmesi ve sübvansiyonların kaldırılması, iç pazarda ithal ürünlerin hâkimiyetini artırarak yerli üreticileri büyük bir rekabet baskısıyla karşı karşıya bıraktı.

24 Ocak Kararları’nın en önemli sonuçlarından biri, ithal ürünlere yönelik kısıtlamaların kaldırılması ve küresel markaların Türkiye pazarına daha kolay giriş yapması oldu. Öncesinde devlet destekleriyle ayakta duran Burdur Traktör Fabrikası, artık yabancı traktör üreticileriyle doğrudan rekabet etmek zorundaydı. Alman, Amerikan ve Japon traktör markaları, Türkiye pazarına hızla girdi ve devlet teşviklerinden mahrum kalan Bur-Trak üretim maliyetleriyle rekabet edemez hale geldi. 1983 yılı itibarıyla fabrikanın üretiminde ciddi bir düşüş yaşandı; iç pazarda talep azalırken, ithal traktörler daha uygun fiyatlarla çiftçilere sunulmaya başlandı. Burdur Traktör Fabrikası, üretim maliyetlerini düşüremediği için kârlılığını sürdüremedi ve zarar etmeye başladı. Bununla birlikte, 1980 sonrası ihracatın teşvik edilmesine rağmen Türkiye’nin sanayi üretimi için gerekli olan girdilerin ithalatı kolaylaştırıldı. Yani dış ticaret politikaları, sanayiyi desteklemek yerine, ithalat odaklı bir ekonomik model oluşturdu. Bu durum, Bur-Trak gibi büyük sanayi yatırımlarını doğrudan etkileyerek fabrikaların ayakta kalmasını zorlaştırdı.

Kapanış Süreci ve Burdur’a Etkileri

1985 yılına gelindiğinde Burdur Traktör Fabrikası artık büyük zararlar ediyordu. Önce üretim kapasitesi düşürüldü, ardından çalışanların işine son verilmeye başlandı. Japonya’dan alınan krediler dahi fabrikayı kurtarmaya yetmedi. 1987 yılına gelindiğinde, Bur-Trak artık üretim yapamaz hale gelmişti ve tamamen kapatıldı. Fabrikanın kapanışı, sadece Burdur için değil, Türkiye’de sanayileşme yolunda atılan adımlar açısından da büyük bir kayıptı. Bir zamanlar üretim üssü olması beklenen Burdur, yeniden tarım ağırlıklı bir ekonomiye geri dönmek zorunda kaldı. Fabrikanın kapanmasının ardından binası uzun yıllar atıl kaldı, içerisindeki üretim ekipmanları söküldü ve sanayi üretiminden tamamen koparıldı. 2000’li yıllara gelindiğinde mülkiyet sorunları nedeniyle arazi tekrar gündeme geldi ve 2-B statüsüne alınarak orman vasfına geri döndü. Bur-Trak’ın sanayiye kazandırılması için çeşitli girişimler olsa da, hiçbir somut adım atılamadı ve Burdur’un sanayi merkezi olma hayali tamamen sona erdi.

Türkiye’nin Sanayi Politikalarında Değişen Paradigma

Burdur Traktör Fabrikası’nın hikâyesi, 1980 sonrası Türkiye ekonomisinin nasıl bir dönüşüm geçirdiğini gözler önüne sermektedir. 1970’lerin sonunda Türkiye’nin sanayileşme hedefleri doğrultusunda cesur bir adım olarak kurulan fabrika, devlet destekli sanayi politikalarının bir örneğiydi. Ancak, 1980 sonrası uygulanan ekonomik reformlar ve liberal politikalar, yerli üreticileri zorlayarak Bur-Trak’ın kapanmasına neden oldu. Türkiye’nin sanayileşme sürecinde dışa bağımlılığının artmasına yol açan bu gelişme, ülkenin sanayileşme yolunda karşılaştığı zorlukları ve kayıpları gözler önüne sermektedir. Bu durum, geçmişten ders çıkarılması gerektiğini gösterirken, aynı zamanda gelecekteki sanayi politikalarının nasıl şekillendirilmesi gerektiği konusunda önemli ipuçları sunmaktadır.