Bir Yazarın, Yazının ve/veya Kaynağın Bilimsel Değerini Anlamak Amacıyla Uygulanacak Test

Bu yazımızda Evrim Ağacı olarak hazırladığımız ve sunumlarınızda, tartışmalarınızda, günlük hayatınızda veya herhangi bir yerde kullanacağınız veya size karşı sunulan kaynakların bilimsel değerini anlayabilmeniz için takip edebileceğiniz bir dizi soru-cevap sunacağız. Bu soru-cevapların sonucuna göre söz konusu kaynağın ne kadar bilimsel ve tarafsız, ne kadar bilim-dışı ve taraflı olduğunu anlayabilirsiniz.

Evrim Ağacı'ndaki kurallarımız gereği, sadece ve sadece bilimsel kaynaklardan faydalanmaktayız ve bize sunulacak bilgilerin kaynakları olarak, bu şekilde bilimsel ve tarafsız kaynakları kabul etmekteyiz. Bize sunduğunuz kaynakları aşağıdaki bize ait ve bizim tarafımızdan ortaya konulmuş testten geçirmekteyiz ve bu sonuca göre kaynaklarını geçerli veya geçersiz olarak kabul etmekteyiz. Siz de bu testi paylaşımlarınızdan önce uygular ve buna göre davranırsanız seviniriz.

Bir Kaynağın Bilimsel Değerini Anlamak Amacıyla Uygulanacak Test:

Soru Seti 1: Yazının yazarı kimdir?

• Yazdığı konunun akademik eğitimini almış mıdır? 
• Bilimsel bir unvanı var mıdır? (Dr., Doç. Dr., Prof. Dr. vb.)
• Bu bilimsel unvanı, fahri (onursal) olarak olmadan, gerçek bir üniversiteden, gerçek akademik çalışmalar sonucunda mı almıştır?
• Herhangi bilimsel kabul edilen ve bu şekilde bir geçmişi olan bir dergide yayınlanmış bir makalesi var mıdır?
• Impact (Etki) Faktörü yüksek bir dergide yayınlanmış bir makalesi var mıdır?
• Yazar, bilim çevresinde tanınan, saygın ve sözü geçen biri midir? 
• Akademik bir hayatı varsa, bu hayatında yaptığı çalışmalar ve araştırma konuları bilimsel midir?
• Yaptığı çalışmalar bilim camiasında ses getirmiş veya bilimsel olarak değer gören çalışmalar mıdır?
• Yazarın akademik çalışmalarını yürüttüğü üniversite/akademi/kurum saygın mıdır? 
• Yazarın yazılarına katkı sağlayan diğer kişiler var mıdır? 
• Yazarın yazısına katkı sağlamış diğer yazarlar, yukarıdaki sorulardan geçebilmekte midir?

Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplardaki "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsellik değerini anlamanız mümkündür. Soruların tümüne "Evet" cevabı verilebiliyorsa, bu yazar gerçekten de bilimsel açıdan saygın ve geçerli sayılabilecek düşüncelere sahip bir yazar olma adayıdır. Eğer ki soruların büyük bir kısmına "Evet" cevabı verilebiliyorsa, yine yetkin bir yazar olma ihtimali vardır. İki durumda da yazarın yazısı, aşağıdaki soru setleriyle de desteklenmelidir. Eğer bu sorulara Evet yanıtını vermek güçse veya hiç verilemiyorsa, yazarın bilimsel bir geçerliliği bulunmaz; ancak yine de aşağıdaki sorular da test edilmelidir. Ayrıca, yazarla ilgili olarak şu sorulara verilecek "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsel değeri azalır veya tamamen sıfırlanır:

• Yazarın geçmişinde "çalıntı eser" (plagiarism) durumu var mıdır? 
• Yazar tüm yazılarını tek başına mı yazmıştır?

Soru Seti 2: Yazarın kullandığı dilin özellikleri ve yazarın tutumu nedir?

• Yazar, yazılarında bilimsel, tarafsız ve sakin bir dil kullanmakta mıdır?
• Yazar, yazısında bilimsel terimlere yer vermiş ve bunları anlaşılır bir şekilde açıklamış mıdır?
• Yazarın yazısındaki diğer kaynaklar güçlü ve bilimsel midir?
• Yazar, açık ve net cümleler kurmakta mıdır?
• Yazar, kaynaklarını açık ve net bir biçimde belirtmekte midir?
• Yazarın kaynakları, Soru Seti 1'de verilen sorulardan geçebilmekte midir?

Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplardaki "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsellik değerini anlamanız mümkündür. Soruların tümüne "Evet" cevabı verilebiliyorsa, bu yazar gerçekten de bilimsel açıdan saygın ve geçerli sayılabilecek düşüncelere sahip bir yazar olma adayıdır. Eğer ki soruların büyük bir kısmına "Evet" cevabı verilebiliyorsa, yine yetkin bir yazar olma ihtimali vardır. İki durumda da yazarın yazısı, aşağıdaki ve yukarıdaki soru setleriyle de desteklenmelidir. Eğer bu sorulara Evet yanıtını vermek güçse veya hiç verilemiyorsa, yazarın bilimsel bir geçerliliği bulunmaz; ancak yine de aşağıdaki sorular da test edilmelidir. Ayrıca, yazarla ilgili olarak şu sorulara verilecek "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsel değeri azalır veya tamamen sıfırlanır:

• Yazar, yazısında bilim çevresini yermekte, "dinsizlik" gibi konuyla ilgisiz ögelerle suçlamakta ve kimi bilim adamına hakaret eden, yeren, küçük düşüren ibareler kullanmakta mıdır?
• Yazar, toplumun veya en azından yazının ana dilinden uzak kelimeler ve cümleler kullanmakta mıdır?
• Yazar, bilimsel terimlerden uzak durmakta ve gereğinden fazla sade bir dil kullanmakta mıdır?
• Yazar, yazılarında saldırgan bir dil mi kullanmaktadır?
• Yazar, yazılarında "Darwinciler", "evrimciler" gibi bilim-dışı tabirler kullanmakta mıdır?
• Yazar, yazılarında düşüncelerini kesin, kendinden emin, tartışılmaz bir tutumda mı kaleme almaktadır?

Soru Seti 3: Yazarın açıklamalarının sahte-bilim (pseudoscience) ve din ile ilişkisi nedir?

• Yazar yazılarını tamamen bilimsel ve tarafsız bir dille mi yazmaktadır?
• Yazarın yazılarındaki bilgiler bilimsel olarak test edilebilir mi? 
• Yazarın savunduğu görüşlerin oluş metotları tamamen açıklanmış mıdır? Bu metotlar bilimsel olarak açıklanabilir midir?
• Yazarın savunduğu konuları inceleyen üniversite bölümleri veya bilimsel akademiler mevcut mudur?
• Yazarın savunduğu konularla ilgili makalelerin yayınlandığı, Impact Faktörü yüksek dergiler mevcut mudur?

Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplardaki "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsellik değerini anlamanız mümkündür. Soruların tümüne "Evet" cevabı verilebiliyorsa, bu yazar gerçekten de bilimsel açıdan saygın ve geçerli sayılabilecek düşüncelere sahip bir yazar olma adayıdır. Eğer ki soruların büyük bir kısmına "Evet" cevabı verilebiliyorsa, yine yetkin bir yazar olma ihtimali vardır. İki durumda da yazarın yazısı, aşağıdaki ve yukarıdaki soru setleriyle de desteklenmelidir. Eğer bu sorulara Evet yanıtını vermek güçse veya hiç verilemiyorsa, yazarın bilimsel bir geçerliliği bulunmaz; ancak yine de aşağıdaki sorular da test edilmelidir. Ayrıca, yazarla ilgili olarak şu sorulara verilecek "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsel değeri azalır veya tamamen sıfırlanır:

• Yazarın yazısında, yazarın dini görüşünü anlayabileceğimiz ibareler bulunmakta mıdır?
• Yazar, yazısında bilimi din ile mi açıklama çalışmaktadır?
• Yazar dini bilgilerini, yazısına karıştırmakta mıdır?
• Yazar, gerçekliği veya doğruluğu bilimsel olarak ispatlanmamış olgulara yer vermekte midir?
• Yazar, test edilemez, şahsi ve inanca dayalı görüşlere yer vermekte ve iddialarını bunlar üzerine mi kurmaktadır?
• Yazar, iddialarını savunmak için dini kitapları veya dini bireylerin sözlerini kaynak (referans) göstermekte midir?

Soru Seti 4: Yazarın amacı ve yöntemi nedir?

• Yazar, bilimsel bir olguyu, bilimsel bir dil ve yöntemlerle açıklamaya mı çalışmaktadır?
• Yazarın amacı, henüz tam olarak açıklanamamış bir konuya açıklamalar getirmek midir?
• Yazar, amaçlarına ulaşmak için sistematik, test edilebilir, tekrarlanabilir yöntemlere başvurmakta mıdır?
• Yazarın amacı, bilimsel bilginin yayılması mıdır?
• Yazar yazısında okurlarını araştırmaya yönlendirmekte midir?

Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplardaki "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsellik değerini anlamanız mümkündür. Soruların tümüne "Evet" cevabı verilebiliyorsa, bu yazar gerçekten de bilimsel açıdan saygın ve geçerli sayılabilecek düşüncelere sahip bir yazar olma adayıdır. Eğer ki soruların büyük bir kısmına "Evet" cevabı verilebiliyorsa, yine yetkin bir yazar olma ihtimali vardır. İki durumda da yazarın yazısı, yukarıdaki soru setleriyle de desteklenmelidir. Eğer bu sorulara Evet yanıtını vermek güçse veya hiç verilemiyorsa, yazarın bilimsel bir geçerliliği bulunmaz; ancak yine de aşağıdaki sorular da test edilmelidir. Ayrıca, yazarla ilgili olarak şu sorulara verilecek "Evet" cevabının çokluğuna göre, yazarın bilimsel değeri azalır veya tamamen sıfırlanır:

• Yazar, şahsi inançlarını bilime ve/veya bilimsel olgulara karşı savunma amacında mıdır?
• Yazar bilim ile dini birleştirmekte midir? Bu tutumunu anlayabileceğimiz ibarelere yer vemekte midir?
• Yazar, bilim ile dinin birbirini bütünleştirdiğini göstermeyi mi amaçlamaktadır?
• Yazar, dini veya sahte-bilimi veya bunların bir kısmını ispatlamayı mı hedeflemektedir?

Yukarıdaki sorular zaman içerisinde güncellenebilir, geliştirilebilir veya yazıdan kaldırılabilir. Soruların bir kısmı fazla tutucu, bir kısmı ise göreceli olarak daha gevşektir. Bu şekilde bir test hazırlamamızın amacı, kaynakları sorgulayan bireylerin şahsi tercihlerine göre ne kadar tutucu veya rahat olacaklarını seçebilmeleridir. Unutmamak gerekir ki bütün sorular hesaba katılarak ortaya konacak bir kaynak, gerçekten son derece bilimsel ve kabul görmüş bir kaynak olacaktır. Bunun haricindekiler ise, göreceli olarak daha güvenilmez ve bilim-dışı kaynaklar olacaktır. Sorulara verilecek cevaplara göre, çok bilimsel ile bilim-dışı arasında bir yelpazede sonuçlar elde edilecektir. Soruların tamamı "Evet" cevabı miktarı üzerine kurulmuştur.

Not: Bu test Evrim Ağacı tarafından hazırlanmıştır ve geliştirilmektedir. İzinsiz olarak kopyalanıp kullanılabilir; ancak kaynaksız olarak kopyalanamaz ve kullanılamaz. Evrim Ağacı, kullanıcılarından habersiz olarak test sorularını değiştirme, güncelleme, silme veya yeni test soruları ekleme hakkını saklı tutar.