Bilinen En Büyük Uçan Kuş: Pelagornis sandersi

Kendisi, Geç Oligosen ile Erken Pleyistosen arasında (25 - 2.5 milyon yıl önce) yaşamış bilindiği kadarıyla en büyük uçan kuş ünvanına sahip türdür. Belki daha büyükleri yaşamış olabilir; ancak herhangi bir kanıt elde edilemediği için bilinen en büyük kayıt budur.

Başlıktaki "uçan" kuş kısmı da oldukça önemlidir. Çünkü sadece "kuş" dediğimizde soyu tükenen terrör kuşları ve devekuşu gibi uçamayan kuşlar da konuya dahil olur. Söz konusu Pelagornis sandersi türü 1983 yılında Güney Karolina'daki Charleston Havaalanı yapımı esnasında keşfedilmişti. Vakti zamanında o bölge denizlerle kaplı olduğu için, uçarken öldüğü ve denize düştüğü düşünülüyor. Belki de bir yırtıcı tarafından öldürüldü?

Türün ismi, kazı çalışmasını yürüten Charleston Doğa Tarihi Müzesi'nin müdürü Albert Sanders'e ithaf edilmiştir. 2014 yılında Dr. Dan Ksepka tarafından yeni bir tür olarak sınıflandırılmış ve bilgisayar ölçümleri sayesinde kanat açıklığının 6.1 ile 7.4 metre civarında olduğu tespit edilmiştir! Muhtemelen kanat açıklığı ortalama 6.4 metre genişliğindeydi. Tabii tüy veya deri gibi hiçbir yumuşak doku korunamadığı için o konuda bir yorumda bulunulmamış.

Belirtmekte fayda var ki, fosil kayıtları içerisinde çok daha eski türlerde bile yumuşak doku izlerine rastlamak mümkündür. Bunlardan en önde gelen 1998’de İtalya’da tanımlanan yavru bir Scipionyx samniticus fosili. Örneği çok değerli kılan, 113 milyon yaşında olmasına rağmen içerisinde yumuşak dokunun (bağırsak, kas, karaciğer vb) dahi yeterince korunmuş olmasıdır! Hatta timus (lenfoid organ) ve bağırsağındaki bazı besinler bile gözlemlenebildi.

PNAS

Günümüz pelikan ve leyleklerin yakın akrabaları olan, tarih öncesi yalancı dişli (pseudotooth) kuşlar olarak bilinen Pelagornithidae ailesinde sınıflandırılırlar. Analizler sonucu maksimum 3.65 metre kanat açıklığı ile yaşayan en büyük uçan kuş ünvanına sahip beyaz kanatlı albatrosun (Diomedea exulans) iki katı büyüklüğündedir. Aynı şekilde yaşayan en büyük uçan kuşlardan olan And kondoru (Vultur gryphus) isimli Yeni Dünya akbabasının da iki katıdır.

Pelagornis sandersi, daha önceki rakibi Argentavis magnificens adlı Yeni Dünya akbabaları ile akraba soyu tükenmiş yırtıcı kuş türünün kanat açıklığını 1.2 metre ile geçmiş bulunuyor. Ancak Argentavis magnificens türü, yaklaşık 71 kg ağırlığı ile uçmayı başaran en ağır kuş ünvanını korumaya devam ediyor. Ayrıca Argentavis, 8 ila 6 milyon yıl önce Geç Miyosen'de, oldukça yakın bir zamanda yaşamıştır.

Yine de bu ünvanı, "gökyüzünün hükümdarları” ünvanı ile karıştırmayın. Çünkü, Geç Kretase Dönemi’nde yaşamış 10-12 metreyi bulan kanat açıkları ile gökyüzünün hükümdarları Arambourgiania, Hatzegopteryx ve Quetzalcoatlus adındaki pterosaur cinsleridir. Fakat bu cinsler dinozor veya kuş değil, uçan sürüngendir. Dolayısıyla yazımızdaki sınıflandırmaya dahil olmazlar.

Bilinen en büyük uçan canlı Arambourgiania philadelphiae fosilini ele aldığımız yazımıza buradan erişebilirsiniz. Buna rağmen Pelagornis sandersi türünün muhteşem kanat açıklığı, Pteranodon isimli meşhur pterosaur cinsi kadardır!

Paleontology

Analizlerin ışığında 40 ile 22 kg arasında değişen ağırlıkları ile ilişkili uçma mekaniği oldukça ilginç olmalı. Albatroslar gibi zamanının büyük çoğunluğunu okyanusun üzerindeki sert hava akımlarında geçiriyorlar olmalılardı. Çünkü ancak bu hava koşullarında verimli bir şekilde uçmaları mümkün olabilecekti. Zaten içi boş, hafif kemikleri ve uzun humerus'u sayesinde uçtuğuna şüphe yok. Fakat bunu nasıl yapıyorlardı? 

Görkemli Pelagornis sandersi'nin bacakları kısa ve bodur olduğu için ağırlıklı olarak yüksek kayalardan, uçurum kenarlarından atlayarak uçtuğu düşünülüyor. Ayrıca görece zayıf göğüs kasları nedeniyle durduğu yerden havalanması oldukça verimsiz gibi görünüyor. Bu yüzden havalanması içi düz koşularla, aralıklı zıplamalarla veya yüksek yamaçlardan paraşütçü gibi atlayarak gerekli kaldırma kuvvetini elde etmesi gerekiyor. Dolayısıyla, kanat açıklığı 3.5 metre olan albatroslar gibi yüksek hava akımlarının bulunduğu okyanus yamaçlarını tercih ediyor olmalılardı.

Kanat genişlikleri sayesinde, kilometrelerce kanat çırpmadan seyahat edebiliyorlar ve derinlerdeki müren ve ahtapot gibi yumuşak bedenlilerin üzerine çullanabiliyorlardı. Öte yandan göz kamaştırıcı uyum başarılarından biri, tuz bezleri (supraorbital/nasal gland) sayesinde deniz suyundan tuzu (NaCl) fazlasını arındırarak, birçok deniz kuşu gibi tuzlu suyu içebilmeleri. Günümüzdeki deniz kuşları da bu şekilde su içer.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

PLOS ONE

Diğer Pelagornithidae ailesindeki yalancı dişli (pseudotooth) kuşlar gibi diş benzeri tırtıklı gagalara sahipler. Adından da anlaşılan “yalancı dişli” ünvanı buradan gelir. Diş benzeri gagada iki büyük diş arasında küçük dişler bulunur. Bu sayede çeşitli büyüklükteki balıkların tutulması oldukça kolaylaşır. Diğer birçok omurgalıdaki gibi bu dişlerde mine yok. Bu yüzden büyümüyorlar ve yenilenmiyorlar. Böylece eğer kırılırlarsa, bildiğimiz diş gibi yenileri çıkmıyor. Mantıken tırtıklı bir gaga, düz bir gagadan daha iyi işlev görecektir. O halde neden yok oldular?

Bu hala araştırılan bir konu. Şimdilik elde olan görüşler arasında; aşırı büyük vücut oranı (günlük gerekli kalori ihtiyacı) dezavantajı nedeni ile değişen çevre koşullarına (tektonik hareketler, kıyı ekosisteminin değişimi, buz devri vs.) uyum sağlayamamak veya hantallıkları nedeniyle birçok köpekbalığı türüne av olmak var. Dolayısıyla evrimin her zaman en "gelişmişe" doğru gitmediğini tekrardan hatırlatmakta fayda var.