Bebeklik (İnfantil) Amnezisi Nedir? Bebeklik Anılarımızı Neden Hatırlamayız?
Bebeklik Amnezisi ile Unutulan Anıları, Optogenetik Yöntemler Kullanarak Hatırlamak Mümkün Olabilir!
Aeon
- Özgün
- Moleküler Sinirbilim
İnsanlar yaşamın erken döneminde öğrenme becerilerine sahip olmalarına rağmen öğrendiklerini hızla unuturlar. İnfantil veya bebeklik amnezisi adı verilen bu olay pek çok diğer canlı türünde de görülür. Prensipte öğrenilen bir bilgiyi hatırlayamamak iki nedenden kaynaklanabilir:
- bilgi artık mevcut değildir, veya
- bilgi mevcuttur; ancak ona erişimde bir başarısızlık vardır.
Sinirbilimciler optogenetik stratejiler ile bu soruya cevap aradılar. Bu yazıda önce infantil amnezinin altında yatan nöral mekanizmaları kısaca ele alıyoruz ve daha sonra görünüşte kayıp olan bu anıların tekrar kazanılıp kazanılamayacağı sorusuna cevap arıyoruz.
Bebeklik Anılarımızı Neden Hatırlayamıyoruz?
İnfantil amneziye katkı sağlayan mekanizmalardan biri, beynin dentat girus bölgesinde yaşamın erken döneminde mevcut olan yüksek nörogenez hızıdır. Dentat girusta yeni oluşturulan nöronlar (daha spesifik olarak granül hücreleri) mossy fiber projeksiyonları ile uzun-dönem belleğin en önemli bölgelerinden olan hipokampüsün CA3 bölgesinin piramidal hücreleri ile bağlantı kurar. Yeni oluşan bağlantıların entegrasyonunun daha önceden mevcut olan sinaptik bağlantılar ile yarışarak onların aktivitesini etkilediği ve hatta o bağlantıların yerine geçtiği gösterilmiştir. Bu yeniden organizasyon, bu devrelerde depolanmış bilginin kaybolmasına yol açar ve infantil amnezi fenomeninin temelini oluşturur. Yani bebeklik anılarınızı hatırlayamamanızın ana nedeni, o anıların üretildiği nöronların yerini çoktan yeni nöronlar almış olmasıdır.
İnfantil amnezi doğum sonrası nörogenez hızı düşük olan canlı türlerinde görülmez. Buna paralel olarak, deney hayvanlarında doğum sonrası nörogenezin engellenmesi ile infantil amnezi ortadan kaldırılabilir veya nörogenez hızlandırılarak infantil amnezinin şiddeti artırılabilir.
Nörogenezin infantil amneziye katkısı için güçlü kanıtlar bulunuyor; ancak muhtemelen başka faktörler de bu süreçte etkili. Örneğin yeni doğanlarda bellekten sorumlu proteinlerin ekspresyon paternlerinin yetişkinlerdekinden farklı olduğunu gösteren bilimsel çalışmalar mevcuttur.
İnfantil amnezi sürecinde unutulmuş görülen bu anıların tamamen kaybolup kaybolmadığını anlamak için sinirbilimciler optogenetik yöntemlerden faydalandı. Farelerde bağlamsal korku koşullanması oluşturdular. Bu eğitimde fareler belirli ipuçlarının olduğu bir ortamda ayağa elektrik şoku gibi bir koşulsuz uyarana maruz kalırlar. Fare aynı ortama tekrar yerleştirildiğinde ortamdaki ipuçlarını tanır ve korku cevabı sergiler. İnfant fareler (örneğin 17 günlük) bağlamsal korku koşullanmasını öğrenebilirler; ancak kısa bir süre içinde öğrendiklerini unuturlar. Aksine yetişkin fareler uzun süre boyunca koşullanma göstermeye devam ederler, hatta cevap gittikçe güçlenir ve bu bize belleğin konsolide olduğunu gösterir.
İnfant farelerde bağlamsal korku koşullanmasında aktive olan nöronları etiketlemek için, nöronların aktivitesi optogenetik stimülasyon ile kontrol edilebilecek bir iyon kanalı olan channelrhodopsin-2 (ChR2) ekspresyonu ile eşlendi. Bu sayede korku koşullanması sırasında aktif olan nöronların bu proteini eksprese etmesi sağlandı. ChR2 uygun dalga boyunda ışık ile uyarıldığında hücre içine Na+ akışına izin verir. Bu Na+ iyonları daha sonra hücrenin bir aksiyon potansiyeli ateşlemesini sağlar. Bu yöntem böylece, araştırmacıların hücrenin uyarılabilirliğini ışık ile kontrol etmesine olanak tanır.
AeonChR2 eksprese eden infant farelerde bağlamsal korku koşullanması oluşturulduğunda, bekleneceği gibi fareler öğrendiklerini hızla unuttular. Bulundukları ortamdaki ipuçlarını artık tanıyamıyorlardı.
Ancak, ChR2’nin optogenetik aktivasyonu ile fareler ipuçlarını tekrar tanımaya başladılar ve korku koşullanması gösterdiler. Üstelik ilk eğitimden çok uzun süre sonra dahi (90 gün) optogenetik stimülasyon ile belleğin geri kazanımı başarı ile sağlandı.
Sonuç
Bu bulgular bize, belleğin yapay yollardan kontrol edilebileceğinin yanı sıra, bebeklik amnezisinde olduğu gibi kaybolmuş görünen anıların, beyinde tekrar canlandırılabilecek kalıntıları olabileceğini göstermektedir. Bu kalıntılar herhangi bir doğal yol ile aktive edilemez ve sinirbilimde bu nöronlar “sessiz engramlar” olarak adlandırılır. Engram bir belleği kodlayan hücrelerin tamamını ifade eder. Deneysel koşullarda optogenetik stimülasyon ile tekrar uyandırılan anılar, doğal yollar ile stimüle edilenlere kıyasla genellikle daha zayıf olarak hatırlanır. Bunun sebebi optogenetik stimülasyonun fizyolojik koşullardaki nöral aktivasyon paternini tam anlamıyla taklit edemiyor olmasıdır.
Hatırlayamadığımız bebeklik anılarının beynimizde hâlâ kalıntılarının olabileceği düşüncesi bile heyecan verici; ancak bu kalıntılar varlığını ne zamana kadar sürdürüyor ve deney hayvanlarından elde edilen bulgular türümüz için ne ölçüde geçerli henüz bir şey söylemek mümkün değil.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git-
24
-
17
-
12
-
9
-
9
-
5
-
5
-
4
-
3
-
3
-
2
-
0
- A. Guskjolen, et al. (2018). Recovery Of ‘‘Lost’’ Infant Memories In Mice. Current Biology. | Arşiv Bağlantısı
- K.G. Akers, et al. (2014). Hippocampal Neurogenesis Regulates Forgetting During Adulthood And Infancy. Science. | Arşiv Bağlantısı
- S.M. Miller, et al. (2019). Functions Of Adult-Born Neurons In Hippocampal Memory Interference And Indexing. Nature Neuroscience. | Arşiv Bağlantısı
- M. Opendak, et al. (2018). Developmental Transitions In Amygdala Pkc Isoforms And Ampa Receptor Expression Associated With Threat Memory In Infant Rats. Nature Scientific Reports. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/05/2025 01:42:51 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8126
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
