Bazı Hayvanlarda Neden Yele Bulunur? Yele Nasıl Evrimleşmiştir?

Bu soruyu, Panthera leo (aslan) türü üzerinden anlatacağız. Ancak günümüzde bilinen diğer at (Equus ferus) gibi türlerde de benzer veya tamamen aynı sebeplerle yele evrimine rastlanmaktadır. Bu sebeple diğer hayvanlara da, aşağıdaki cevabımızı uyarlamanız mümkündür.

Modern kediler bundan 10.8 milyon yıl önce evrimleşmeye başlamıştır. Aslan türünün atalarına ilk olarak Erken Pliyosen Dönem'de (yaklaşık 2.5 milyon yıl öncesinden) rastlanır; ancak günümüzdeki modern aslan türü, bundan 1 milyon yıl öncesiyle 800.000 yıl önce arasında evrimleşmeye başlamıştır. Aslan ile en yakın olan kuzeniş jaguarların bundan 810.000 yıl önce ayrıldığı ve iki ayrı türe evrimleştiği bilinmektedir. Bilinen ilkin kedilerin hiçbirinde yele bulunmamaktadır. Yelenin ilk olarak bundan 320.000 ila 190.000 yıl kadar önce, muhtemelen Yeni Dünya'da, Avrupa'da evrimleştiği düşünülmektedir. Ancak yeleli türlerin, yelesizlerin yerini almasının bundan 10.000 yıl öncesinde ancak gerçekleştiği düşünülmektedir.

Yele, aslanlar için bir ikincil eşeysel karakter (secondary sexual character)'dir. İkincil eşeysel karakterler, üreme organları haricinde kalan ama erkeklerle dişileri birbirinden ayırmaya yarayan özelliklere denir. 1994 yılında Lincoln ve 2002 yılında West ve Packer'ın yayınladıkları makalelerde açıklandığı gibi yelenin evrimi çok büyük bir ihtimalle üreme açısından aktif dişilerle grup yaşamına geçilmesiyle birebir ilişkilidir. Yelenin çok net iki görevi vardır: İlk olarak, erkek aslanı büyük ve güçlü gösterir; bu da dişi için yapılan dövüşlerde karşı tarafı tehdit etmek ve gözünü korkutmak için avantaj sağlamaktadır. İkinci olarak, yelenin büyüklüğü, ortada bir dövüş olmasa bile dişileri kendisine çekmeye yaramaktadır. Çünkü dişiler, en büyük yeleli erkeklerle çiftleşmeyi tercih etmektedirler.

Örneğin Pliyosen Dönemi'nde ve özellikle Alaska Bölgesi'nde yaşayan aslanlarda büyük yelelerin olmadığı düşünülmekteydi. Sebep olaraksa bu bölgelerin çok soğuk olması ve erkeklerin bu bölgelerde büyük dişi gruplarına sahip olamayacağı ileri sürülmüştür. Bu sebeple de, 1990 yılında Guthrie tarafından, buralardaki aslanların heybetli yelelere ihtiyaç duymayacakları iddia edilmiştir. Ancak daha sonradan yapılan araştırmalar, soğuk bölgelerdeki düşük dişi sayısına sahip aslan gruplarında da büyük yeleli erkekler olduğunu göstermektedir. Bu sayede biliyoruz ki, yele bir kere evrimleştikten sonra popülasyonda kalıcı olmaktadır; çünkü dişilerin tercihi çok nettir. Kimi bilim insanları bu durumun insanların zekası için de geçerli olduğunu ileri sürmektedirler. Zeki bireyler bir kere evrimleştikten sonra (sebeplerine diğer yazılarımızda değinmiştik) Cinsel Seçilim sayesinde popülasyonlarda daha zeki bireyler sabitlenmektedir.

Bundan 30.000 ile 10.000 yıl önceki insanların mağara duvarlarına yaptıkları muhteşem çizimler incelenerek, o dönemdeki aslanların bazılarının yeleye sahip olduğunu, bazılarının sahip olmadığını bilmekteyiz. Bu çizimler, öylesine ayrıntılıdır ki, eşey organları ve özellikle testis torbaları (scrotum) çizimlerinden hayvanların cinsiyetlerine kadar görülebilmektedir. Yelesiz ve yeleli aslanlar, bu zamanlarda bir arada yaşamışlar; ancak yeleliler bir süre sonra (yaklaşık 10.000 yıl önce) baskın gelerek diğerlerinin yok olmasına sebep olmuşlardır.

Bunlardan çıkaracağımız sonuçların ilki, bazı özelliklerin, popülasyon hangi coğrafyada bulunursa bulunsun canlılara veya cinsiyetlere bazı avantajlar sağlayabileceğidir. Bu şekilde, Dünya üzerindeki tüm popülasyonlarda benzer şekilde avantaj sağlayan özelliklerin avantajlarına evrensel seçici avantaj (universally selective advantage) denir.

Uzun lafın kısası, bu canlılardaki yelelerin evriminin birincil ve en önemli sebebi Cinsel Seçilim'dir. Bu türlerde yele bir defa evrimleştikten sonra, dişilerin yoğun seçiminden ötürü kısa sürede popülasyon içerisinde sabitlenebilir ve hatta uzun vadede bu özelliğe sahip olamayanların, yelesiz aslanlar örneğinde olduğu gibi, soyunun tükenmesine sebep olabilir.

Teşekkür: Tiktaalik Roseae