Aynştaynyum

Özellikler

Aynştaynyum, "Es" sembolü ve atom numarası 99 olan, sentetik bir elementtir. Aktinit serisinin bir üyesidir ve yedinci transuranyum elementtir. Aynştaynyum, 1952'deki ilk hidrojen bombası patlamasının enkazında keşfedilmiştir. En yaygın izotopu olan aynştaynyum-253 (yarı ömrü 20.47 gündür), yüksek güçlü bir nükleer reaktörde kaliforniyum-253'ün parçalanmasıyla yapay olarak üretilir. Diğer izotopları ise, çeşitli laboratuvarlarda, çok daha küçük miktarlardaki ağır aktinit elementlerini hafif iyonlarla çarpıştırarak sentezlenir. Üretilen aynştaynyum izotoplarının kısa yarı ömrü nedeniyle, temel bilimsel araştırmalar dışında neredeyse hiçbir pratik uygulaması yoktur. Aynştaynyumun; erime noktası 860 °C, kaynama noktası 996 °C ve yoğunluğu 8.84 g/cm³'tür.^[1]

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Aynştaynyum, Dünya'nın kabuğunda doğal olarak oluşmaz. Yer kabuğunda doğal olarak oluşan aktinit, uranyum ve toryumdan aynştaynyum sentezi, çok sayıda nötron yakalama işlemi gerektirir ki bu da pek mümkün bir olay değildir. Bu nedenle, dünyadaki tüm aynştaynyum bilimsel laboratuvarlarda, yüksek güçlü nükleer reaktörlerde veya nükleer silah testlerinde yapay olarak üretilir. Amerikyumdan fermiyuma kadar, aynştaynyum da dahil olmak üzere, transuranyum elementler, Oklo'daki nükleer füzyon reaktöründe doğal olarak oluşmuştur.^[2]

Uygulama ve Kullanım Alanları

Daha yüksek transuranyum elementlerin üretimini amaçlayan temel bilimsel araştırmalar dışında aynştaynyumun herhangi bir izotopunun neredeyse hiç kullanımı yoktur.^[3]

Tarihi

Aynştaynyum, ilk kez 1 Kasım 1952'de Pasifik Okyanusu'nda bulunan bir mercan adasında yaşanan termonükleer patlamanın enkazında bulunmuştur. Komşu bir mercan adasından toplanan örnekler, analiz için Kaliforniya Berkeley'e gönderilmiştir. Bu örnekler, Gregory Choppin, Stanley Thompson, Albert Ghiorso ve Bernard Harvey tarafından incelenmiştir. Ekip, bir ay içinde yeni bir element olan aynştaynyum'un 200 atomunu keşfetmiş ve tanımlamıştır ancak, bu keşif 1955'e kadar açıklanmamıştır. 1961'e gelindiğinde, çıplak gözle görülebilecek kadar aynştaynyum toplanmış ve bir gramın yalnızca 10 milyonda biri kadar olmasına rağmen tartılarak kayıtlara geçmiştir.^[4]

Etimolojisi

Aynştaynyum, adını Alman-Amerikalı fizikçi Albert Einstein'dan (1879-1955) almıştır.

Önlem ve Güven

Aynştaynyum, doğal olarak oluşmaz ve Dünya'nın yer kabuğunda bulunmaz, bu nedenle sağlık açısından tehlikelerini düşünmek için hiçbir neden yoktur. Ancak yapay olarak üretilen aynştaynyum, yaydığı radyasyon nedeniyle oldukça tehlikeli bir elementtir. Aynştaynyumun toksisite verilerinin çoğu hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar sayesinde elde edilmiştir. Deney fareleri tarafından yutulduğunda aynştaynyumun sadece yaklaşık %0.01'inin kan dolaşımına karıştığı gözlenmiştir. Deney farelerinin vücuduna giren aynştaynyumun yaklaşık %65'i kemiklerde, %25'i akciğerlerde birikmiş ve 50 yıl boyunca orada kalmıştır. Cinsiyete göre %0.035'i testislere veya %0.01'i yumurtalıklara gitmiş ve burada süresiz olarak kalmıştır. Alınan miktarın yaklaşık %10'u ise geri dışarı atılmıştır.^[5]

İlginç Bilgiler ve Diğer

Ünlü bilim insanlarının isimlerini yeni elementlere verme modası aynştaynyum ile başlatmıştır. Ancak Einstein için bu özel unsur, ironik bir seçim gibi görünmektedir; çünkü o, bir pasifisttir ve hidrojen bombasının geliştirilmesine şiddetle karşı çıkmıştır. Hatta Einstein, bir Amerikan televizyon programı olan Today için hidrojen bombasının dünyadaki yaşamı yok edebileceği konusunda bir açıklama bile yapmıştır. Bomba ile doğan bir elementin kendisinin adını alması hakkında ne düşündüğünü asla bilemeyeceğiz; çünkü Einstein, Ghiorso, aynştaynyumu dünyaya duyurmadan sadece birkaç ay önce ölmüştür.^[6]