Ayakkabı ve Kıyafet Ölçüleri Neden Bu Kadar Değişken? Bir Standart Geliştirilemez Mi?

Şu görsele bir bakın... Biz yıldızlardan galaksilere dev yapıları ve bir bakterinin organelleri gibi ufacık yapıları bile ölçerken bu kadar fazla sayıda ölçeğe ihtiyaç duymuyoruz! Neden kıyafetlerimiz için bu kadar fazla sayıda ölçek ve sistem var? İnsan dediğimiz canlının kalça, bel, boy, boyun, göğüs, ayak ölçüleri ne kadar farklı olabilir? Sonuçta en az tür içi çeşitliliğe sahip memeli türlerinden birinden söz ediyoruz! Üstelik son derece kapsamlı matematik ve ölçümlendirme sistemlerine de sahibiz?

İşin uzmanlarına sorduğumuzda bu konuda birçok yanıt veriyorlar: Örneğin modacılar, insanların çok ciddi farklılıklara sahip olduğunu ve kıyafetlerini sadece spesifik insan gruplarını hedef alarak tasarladıklarını belirtiyorlar. Bazı firmalar, ayakkabı ölçeklerinin aslında ülkeden ülkeye o kadar da değişmediğini iddia ediyorlar; sadece ayakkabıların yapısından ve yapıldıkları malzemelerden ötürü bu tip ufak farklılıklar olduğunu savunuyorlar. Halbuki ABD'de 10 numara erkek ayakkabısı, Avrupa'da 43-44 numaraya denk geliyor. Ancak bu numaralar, bildiğimiz fiziksel "santimetre" ya da "inç" gibi sistemlere karşılık gelmiyor! Örneğin ABD'deki 10 numara erkek ayakkabısı "10 tam 9/16 inç" uzunluğa denk geliyor. Bu da 26.8 santimetre civarına denk geliyor. Dolayısıyla 43-44 numara ayakkabı, santimetreye denk gelmiyor. Bu durumda Avrupa'da (ve Türkiye'de) kullanılan ölçü de ne ola? Bu sayılar, birkaç tuhaf formüle dayanıyor! Örneğin bir çocuğun ayakkabı boyunu ölçerken,ayakkabı kalıbının boydan boya inç türünden uzunluğunu 3 ile çarpıp 12 çıkartıyorsunuz. Yetişkinler içinse, aynı kalıbın inç olarak boyunu 3 ile çarpıp 25 çıkarmanız gerekiyor. Böylece bizim meşhur sayılara ulaşıyorsunuz. ABD'deki sayılar da benzer bir aritmetikle hesaplanıyor. Bununla ilgili Paris Nokta Sistemi ve Brannock Aygıtı, Mondopoint gibi sistemler geliştirilmiş vaziyettedir.

Kıyafet ölçülerine ne demeli? "XS, S, M, L, XL, XXL..." diye gidiyor ama bunların anlamları her ülkeye ve hatta her firmaya göre değişiyor. Genellikle bu boyutlar arası geçiş, kullanılan kumaşın inç cinsinden uzunluğuna bağlı olarak değişiyor. Örneğin firmalar, "Eğer ki kumaş şu kadar uzunluktaysa S, ondan 5 inç daha uzunsa M, 10 inç daha uzunsa L,..." şeklinde kategoriler belirliyorlar. Bu sayılar firmadan firmaya, kıyafetten kıyafete değiştiği için asla ortak bir ölçeğe erişilemiyor. İlginçtir, özellikle savaş dönemlerinde üretim verimliliğini arttırmak amacıyla devletlerin soruna el attığını görüyoruz. Örneğin 2. Dünya Savaşı sırasında ABD hükümeti kıyafet ölçüleriyle ilgili olarak "standart ölçü birimi" geliştirmeye çalıştı ve son derece yüksek bir başarıya ulaştı; ancak savaş sonrasında firmalar yine kendi tercihlerine dönüş yaptılar. Ancak bugüne kadar birçok ülkede kıyafetler için yüzlerce, belki de binlerce farklı standart belirlendi. Hepsi başarısızlıkla sonuçlandı.

Bu girişimlerin ortak noktasının, ölçümleri basit sayılara indirgeme çabası olduğu görülüyor. Örneğin Du Barry ve Woolworth tarafından ABD'de geliştirilen kıyafet ölçülerine göre "13 birim" olan birinin büstü 31 inç, beli 25 inç, kalçası ise 34 inç çevreye sahiptir. Dolayısıyla kişinin bu farklı ölçüleri bilmesi yerine, tek bir sayıyı bilmesi yeterli olacaktır. Bu, teoride son derece faydalı gibi gözükse de, pratikte işlevini yitirmektedir. Elbette ki, "Herkes kendi ölçüsünü bilse yeterli! diye düşünebilirsiniz. Eğer ki firmalar tek bir ölçeği takip etselerdi, bu tip bir basitleştirme girişimi anlaşılabilirdi. Ancak firmalar da birbirinden tamamen farklı ölçüleri takip ettikleri için (McCalls, Misses, vs. tarafından geliştirilen sistemler gibi), kişinin kendi ölçülerini bilmesi doğrudan bir işe yaramıyor. 

Daha önemli bir sıkıntı, çeşitli ölçülerin insan popülasyonu ile birlikte evrimleşiyor olması.Örneğin 1995 yılında 8 numara olan bir kıyafet, bugün 6 numara haline geldi. Bunun en büyük sebebi, obezitenin Dünya çapında artışta olması. Benzer şekilde, bazı firmaların insan ölçülerine bakışı da ciddi farklılıklar gösteriyor. Örneğin bir firma için bel çevresi 27.6 inç olan biri 8 numara giyebilirken, bir başka firmada bu ölçü 39.5 inç (arada neredeyse 5 santimetre fark var)! Bu devasa farklılık da, farklı ölçeklerin ne kadar yanıltıcı olabileceğini gösteriyor.

Halbuki, evrensel olarak bu uzunluklar belli bir standarda uydurulsa, herkes ona göre ölçülerini alıp telefonlarına ya da hafızalarına not etseler, tüm firmalar da bu sistemleri kullanarak ölçülerini belirtse, her şey çok daha kolay olmaz mıydı? Örneğin "Ayak boyu, çorap olmaksızın, parmak ucu ve topuk ucuna yerleştirilen paralel çizgilerin arasındaki mesafeye eşittir ve santimetre cinsinden ölçülür." dense? Veya "Kafayla ilgili yapılacak bir ölçüm, kafanın tepesine yerleştirilen bir kitap ile çene altına yerleştirilen bir kitap arasında kalan mesafenin tam ortasından alınan çevre ölçüsüne eşittir." gibi standartlar belirlense? Evet, ilk etapta zorluklar olacaktır, "Nasıl ölçeceğiz?" ya da "Nereyi ölçmemiz gerektiğine nasıl karar vereceğiz?" gibi soru işaretleri doğacaktır. Fakat bir kez insanlar ölçülerini almayı öğrendiklerinde, tek bir mezura ile işi bitirmek ve kesin sayılara erişmek mümkün olmaz mıydı? Yetişkin biri, vücut ölçülerini bir kez aldıktan sonra, evrensel standartlarda, nereden alışveriş yaparsa yapsın, %100 netlikle aldığı ürünün ölçülerini bilmiş olmaz mıydı? Sonuçta unutulmaması gereken kritik bir nokta var: Farklı firmalar ve farklı modacılar, farklı amaçlarla bu ölçekleri geliştiriyor olsalar da, her biri nihayetinde bilindik metrik veya emperyal sistemi kullanarak ölçüm yapıyorlar; sonrasında ise bunları daha "kullanışlı" ölçeklere çeviriyorlar. Belki de o kullanışlı ölçeğe çevirme kısmını atlamalı ve doğrudan sayısal ölçümlere güvenmeliyiz.

Örneğin az önce sözünü ettiğimiz Mondopoint Sistemi, Uluslararası Standart (ISO 9407:1991) çerçevesinde sözünü ettiğimizi hayata geçirmeye çalışan bir girişimdir. Bu ölçeğe göre ayak ölçüsü, boy ve en olarak, milimetre cinsinden ölçülür. Bu ölçüme göre ayağınız 43 numara değil, -atıyoruz- 280/110'dur. Yani 280 milimetre uzunlukta ve 110 milimetre genişikte. Hepsi bu! Gerçekten de bu basit değişiklik o kadar avantajlı ki, NATO başta olmak üzere çok sayıda askeri birim ayakkabılarını bu ölçüme göre tasarlamakta ve dağıtmaktadır!

Belki de hayatlarımıza ölçüm ve matematiği birazcık daha dahil etmemiz gerekiyor. Çözülmez gibi gözüken birçok sorunu çözmeyi başarabiliriz.

Sadece bir öneri...