Antidepresanların Çalışma Mekanizması

Antidepresanlar depresyon, anksiyete, bipolarlık gibi psikiyatrik bozuklukların tedavisi amacıyla kullanılan ilaçlardır. Özellikle son 20 yılda kullanımı oldukça artan antidepresanların Amerika’da her 10 kişiden 1’i tarafından kullanıldığı biliniyor. 40-50 yaş arasındaki kadınlarda ise bu sayı 4’te 1’e kadar çıkıyor. Tedavi amacıyla bu denli yaygın kullanıma rağmen bilim insanları depresyonun sebeplerini henüz tam olarak bilmiyorlar. Durum böyleyken antidepresanların nasıl çalıştığını ve yan etkilerini anlamak özellikle tedavi sürecinde bilinçli bir yol izlenmesinde çok önemli bir rol oynuyor.

Genel Çalışma İlkeleri

Nörotransmitterler sinirsel iletimlerde görevli kimyasal maddelerdir. Bu moleküller sinirsel iletim sırasında salındıktan sonra hücre tarafından geri emilir. Serotonin, dopamin gibi nörotransmitterler duygu durumlarımızı etkiler ve iyi hissetmemizi sağlar. Bu maddeler beyinde doğal olarak üretilir fakat psikiyatrik bozukluklarda üretimleri normalden az miktarlara düşebilir. Dolayısıyla duygu durumumuz bu düşüşten etkilenir. 

Antidepresanların genel çalışma ilkesi nörotransmitter maddelerin geri emilimini önlemeyi amaçlar. Böylece bu maddeler hücre dışında kalmaya devam eder. Geri emilimin durdurulması üretimin az olduğu süre boyunca kişinin iyi hissetmesini sağlar.

Antidepresan Türleri ve Yan Etkileri

Antidepresanlar geri emilimini önlediği nörotransmitter maddeye göre sınıflandırılır. 

1) Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörü (SSRIs)

Serotonin ponsta bulunan rafe çekirdeklerinde üretilir. Sirkadyen ritim, motor davranışlar ve zihinsel durumda etkilidir. Bir hücreden bir hücreye taşıyıcı proteinler aracılığıyla geçerler. Seçici serotonin geri alım inhibitörü türü antidepresanlar bu taşıyıcı proteinlerin çalışmasını durdurarak serotoninin sinaptik boşlukta kalmasını sağlar. Terleme, hazımsızlık, baş ağrısı, dudaklarda kuruma, uykulu olma gibi yan etkileri vardır.

2) Serotonin ve Norepinefrin Geri Alım İnhibitörü (SNRIs)

Norepinefrin locus coeruleus isimli beyin bölgesinde üretilir. Uyku-uyanıklık, dikkat ve beslenme davranışlarında etkilidir. Aynı şekilde taşıyıcı proteinlerin inhibe edilmesi amaçlanır. Titreme, bulantı, bulanık görme, tansiyonun artması, asabilik gibi yan etkileri vardır. 

3) Norepinefrin ve Dopamin Geri Alım İnhibitörü (NDRIs) 

Dopamin substantia nigra ve ventral tegmental alanda üretilir. Beynin striatum bölgesini etkiler. Motivasyon, ödül mekanizması, teşvik ve vücut hareket kontrolünde rol oynar. Diğer türlerle benzer yan etkilere sahiptir.

4) Serotonin Antagonistleri ve Geri Alım İnhibitörleri (SARIs) 

Bu tip ilaçlar hem serotoninin geri emilmesini önler hem de hücre reseptörüne bağlanmasına engel olur.

5) Üç Halkalı Antidepresanlar

Bu türler serotonin, epinefrin ve norepinefrinin geri emilimini önler. Titreme, hazımsızlık, baş ağrısı, kalp çarpıntısı gibi yan etkileri vardır.

6) Monoamin Oksidaz İnhibitörleri (MAOIs) 

Monoamin oksidaz dopamin, serotonin, norepinefrin gibi nörotransmitterleri parçalayan bir enzimdir. Eksikliği brunner sendromuna yol açabilir. Bu tür antidepresanlar monoamin oksidaz enzimini inhibe eder. Uyku bozuklukları, kas ağrıları, tansiyon düşmesi, baş dönmesi gibi yan etkileri vardır.