Günümüzden 600 milyon yıl kadar önce tek hücreliliğin çok hücreliliğe evrimleştiğini birçoğumuz biliriz. Ancak bilmek bir şeydir; bu evrimin gözünüzün önünde yaşanması ise bambaşka bir şeydir. İşte Georgia Teknoloji Üniversitesi ve Montana Üniversitesi araştırmacılarının tanıklık ettiği tam da buydu. Hem de sadece tanıklık etmekle kalmadılar; bu evrimin nefes kesici, hızlandırılmış ("time-lapse") videolarını da kaydetmeyi başardılar.

Sözünü ettiğimiz evrimsel değişim sadece 50 hafta sürdü. Çok hücreliliğin evrimini tetikleyense basit bir avcının ortama dahil edilmesiydi.

1997 yılında 20 yaşında bir Kanadalı olan Alana Boltwood, hâlâ cinsel ilişki yaşayamamış, utangaç ve içe dönük bir kadındı. Yeni serpilmekte olan internet dünyasına ilgisi olan Alana, kendisine benzer insanların birbirleriyle tanışabilmesi için bir internet sitesi kurmaya karar verdi. Sitenin adını Alana's Involuntary Celibacy Project, yani "Alana'nın Zorunlu Bakirlik Projesi" koydu. Sitede bir süre sonra kullanıcı sayısı artıp forumda yazışmalar çoğaldığında pratiklik açısından bir kısaltma yaparak kendilerinden "incel" olarak bahsetmeye başladılar. "Involuntary Celibates", yani "zorunlu bakir" ifadesinin kısaltılmış hali olan incel ifadesi dilimizde “gönülsüz bakir” veya “istemsiz bekâr” gibi de kullanılabilmektedir.

Site aslında, cinsiyet ya da cinsel yönelim fark etmeksizin romantik ilişkiler kurmakta zorluk yaşayan insanların bir araya gelip deneyimlerini paylaşabilecekleri bir forum olarak tasarlanmıştı. Alana'nın projesi flört, utangaçlık ve sosyal beceriksizlikle mücadele eden bireyler için bir destek sistemi olarak bir süre devam etti.

"Taş Devri" olarak da bilinen devrin ilk çağı olan Neolitik Çağ (yani Cilalı Taş Devri), insanlığın avcı-toplayıcılığa dayalı yerleşik olmayan ("gezgin") yaşamdan, üretime dayalı yerleşik yaşama geçtiği dönemdir. Mimari, sanat ve zanaatlar, uzmanlaşma, iş bölümü, toplumsal örgütlenme gibi birçok olgu temelinde yeni bir düzenin kurulduğu, heyecan verici uygarlaşma serüveninin en önemli aşamalarından biridir. Son yıllardaki araştırmalar, bu dönemin Avrupa topraklarına aktarılmasında Anadolu coğrafyasının kilit rol oynadığını gösteriyor. Ülkemiz topraklarında yer alan bölgede bulunan onlarca Neolitik yerleşim yerinde, 15 bin yıl öncesine dair yeni bulgular açığa çıkarılıyor.

Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından fonlanan Neolithic Bridge projesi, ya da daha uzun ismiyle “Avrupa’nın Neolitik Köprüsü: Taşlar Yerinden Oynuyor!” projesi, Anadolu’nun Neolitik dönem mirasını kayıt altına alıyor ve bir dizi belgeselle görselleştirmeyi hedefliyor. Proje, bu gerçeğin geniş halk kesimleri açısından uluslararası alanda daha bilinir ve görünür olmasına katkıda bulunmak üzere tasarlandı.

Evrime dair halk arasına bilerek yayılmış yalanlardan birisi, evrimin sadece veya çoğu zaman "fonksiyon kaybettirici" yönde işlediğine dair bir argümandır. Bu görüşe göre evrim, en başından kusursuz bir şekilde yaratılmış olan türleri bozacak ve daha kusurlu hale getirecek biçimde işlemektedir. Elbette bu argümanın bilimsel olarak desteklenen herhangi bir tarafı yoktur ve bu argüman, evrimsel sürece dair bilgisizliği yansıtmaktadır. Ancak şu soru samimiyetle sorulabilir: Evrimde yeni bir fonksiyon nasıl kazanılır? Yani bir yeni bir fiziksel özellik veya yeni bir davranış, yani yeni bir "bilgi", genlere nasıl "işlenir"? 

Bu sorunun evrimle ilgili temel varsayımlar açısından hatasını buradaki kısa yazımızda izah etmiş ve buradaki yazımızda da fonksiyon kazandırıcı özelliklere bir örnek vermiştik. Bu yazıda ise bir diğer örnek vererek, evrimde yeni özelliklerin nasıl kazanıldığına bir bakış atacağız.

Dikkat eksikliği ve aşırı hareketlilik ile ilişkili belirtilere ilk kez 1775 yılında Melchoir Adam Weikard tarafından yazılan tıp kitabında rastlanmıştır. Bu kitapta Weikard, dikkati kolayca dağılabilen, dikkatini sürdüremeyen, aşırı aktif ve oldukça dürtüsel bazı çocuk ve yetişkinlerden bahsetmiştir. Bu bireylerin yaşadıkları sorunun yetersiz çocuk yetiştirme pratikleri ve biyolojik yatkınlıktan kaynaklanıyor olabileceğini, tedavisinde süt, bitkisel ürünler, sessizlik, yalnız kalma, at sürme gibi uygulamaların etkili olabileceğini belirtmiştir.^[1]

1700lü yıllarda yapılan etkileyici şekilde çağdaş tanımlamanın aksine dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileri, sonraki yıllarda "minimal beyin hasarı", "çocukluk dönemi hiperkinetik reaksiyonu", "dikkat eksikliği bozukluğu" gibi isimlerle anılmış ve bu isimlerle uyumlu olarak kimi zaman beyin hasarı kimi zaman sadece hiperaktivite ile ilişkilendirilmiştir. Bugün artık bu belirtileri Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olarak isimlendiriyor, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'nu yaşam işlevselliğini ve gelişimi olumuz yönde etkileyen dikkat eksikliği ve/veya hiperaktivite-dürtüsellik olarak tanımlıyoruz. Ayrıca bu bozukluğun çocuklarda yaklaşık %5-7, yetişkinlerde ise yaklaşık %3-5 olan görülme oranları ile yaygın bir nörogelişimsel bozukluk olduğunu biliyoruz.^[2]

Evren'de bir yerlerde bizim gibi ya da bizden çok daha gelişmiş uygarlıklar var mı? Birçok astronom, Evren'de yalnız olmadığımızı düşünüyor. Fakat Evren'deki akıllı yaşam arayışımız, şu zamana kadar olumlu bir sonuç vermedi. Bunun nedenlerinden biri, bizim teknolojik yetersizliklerimiz olabilir. Yine de bu bizi etrafımızı araştırmaktan alıkoymuyor. Elimizdeki imkanları gün geçtikçe daha da geliştiriyoruz ve her adımda uzaylı yaşamı bulmaya biraz daha yaklaşıyoruz. Bu akıllı yaşam arayışındaki en büyük yöntemlerimizden biri de Dyson yapılarını bulmaya çalışmak. Bunlar Kardashev ölçeğinde Tip II veya daha üzeri (yani bizden çok daha gelişmiş) uygarlıkların, yıldızların etrafına enerji toplamak için kurmuş olabileceği hipotetik yapılar.

Kardashev ölçeği, biz ve diğer olası medeniyetlerin teknolojik seviyelerini enerji tüketimlerine göre sınıflandıran bir güç ölçeği. Bu ölçekte bir medeniyetin enerji tüketimi, onun gelişmişlik seviyesini tanımlıyor. İnsanlık bu ölçeğe göre artık Tip I seviyesine iyice yaklaşmış durumda ve bu, yaklaşık olarak $4\times 10^{19}$ erg/s enerji kullanımına karşılık geliyor. Bu ölçeğe göre toplamda $4\times 10^{33}$ erg/s enerji kullanabilen bir medeniyet Tip II olarak kabul ediliyor.

Türler arası melezleşmenin mümkün olduğu; katırlar, "çakupek", "kaslan", "grolar", "leopan" veya melezleşerek türleşen ispinozlar^[14] gibi sayısız canlı sayesinde net bir şekilde bilinmektedir. Bu, ilginç bir soruyu doğurmaktadır: İnsan, diğer hayvanlarla melezleşebilir mi? Daha spesifik olarak, insan, şempanzeler veya bonobolar gibi çok yakın akrabalarıyla melezleşebilir mi?

İnsan-şempanze veya şempanze-bonobo gibi birbirinden ayrı olan ama evrimsel açıdan çok yakın akraba türlerin verimli döller verecek (veya vermeyecek) biçimde çiftleşip, yavrular üretme ihtimali (yani "melezlenme ihtimali") üzerinde durmadan önce, ayrı türleri yaratan evrimsel mekanizmaları ve türleşme kavramını kısaca hatırlamamız gerekiyor.