Ak kuyruksallayan (Motacilla alba)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Zonguldak/Ilıksu'da küçük bir akarsu kenarında yemek arayışında olan gözlemlediğimiz bir ak kuyruksallayan (Motacilla alba) türü. Zoocoğrafyası ve kafasındaki siyah tüy dağılımına bakılırsa Motacilla alba alba alt türü olması muhtemeldir.

Tanım ve Genel Bilgiler

Kafadan kuyruğa uzunluğu 15 ile 21 cm civarında hafif ve zayıf bir kuştur. Uzunluğuna rağmen ağırlıkları sadece 25 gram civarındadır. Maksimum yaşam süreleri ise 12 senedir. Siyah göğüsleri ve gri sırtları ile bilinirler. Kafaları da siyah ve beyaz renktedir. Kuyruk rengi siyah olsa da dış telekleri beyazdır. İsminden de anlaşılacağı gibi yukarı aşağı kuyruğunu sallaması ile ünlüdür.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Evrimsel olarak çulhakuşları (Macronyx spp.) ve incirkuşları (Anthus spp.) ile yakın akrabadırlar. Dolayısıyla hepsi birlikte kuyruksallayangiller diye bilinen Motacillidae ailesinde sınıflandırılırlar. Aslında Motacilla alba türü de Carl Linnaeus'un taksonomiye kazandırdığı birçok türden biridir. Kendisi, 18. yy'da yayımladığı Systema Naturae isimli meşhur eserinde anlatıyor.

Çeşitli coğrafik izolasyonlara maruz kalan Motacilla alba türü yaklaşık 9 (bazı kaynaklarda 11) alt türe ayrılmıştır. Zoocoğrafyasına (yaşadığı bölgeye) ve kafa etrafındaki siyah tüylere bakılırsa Motacilla alba alba alt türü olması büyük olasılık dahilindedir. Bu alt türün boyun altını ve kafa tepesini çevreleyen görüntüdeki gibi siyah tüyler bulunur. Büyük Britanya dışında Avrupa'nın çoğunu ve Türkiye'nin Hatay'dan itibaren batısını içine alan coğrafik kesimde görülürler.

İlerleyen zaman içerisinde bu alt türler, artık tür seviyesine kadar izole alabilir. Dolayısıyla evrimsel süreci taksonomiden izlemek mümkündür!  Bunlar ayrı türler değiller (henüz), sadece türleşme potansiyeline sahip popülasyonlardır. Fakat buradaki önemli nokta şu: Türleşmenin başlaması, dolayısıyla alt türlerin oluşabilmesi için illa coğrafi bariyer olması gerekmiyor, mekanik, davranışsal, zamansal gibi birçok farklı bariyer tipi türleşmeye sebep olabiliyor.

Pedram Türkoğlu

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Avrupa'nın çoğunda, Asya'nın ve Kuzey Afrika'nın bazı kesimlerinde yayılım gösterirler. Bazıları bulunduğu coğrafyanın yerleşik kuşları olmasına rağmen, Afrika'ya göç ettiği bilinirler. Fas'ın dağlarında ve Alaska'nın batısında da görülebilirler.

Akarsu kenarlarını, kısa çimenli açık arazileri ve küçük yerleşimlerin çevrelerini severler. Diğer yandan şehir hayatına da iyi uyum sağlamışlardır. Bu yüzden şehir parklarında da görülebilirler.

Davranış ve Etoloji

İsimlerinden de anlaşıldığı gibi özgün kuyruk sallamaları meşhurdur. Bu davranışın sebebi halen kesin olarak bilinmiyor. Son araştırmalara göre avcılara karşı dikkatli olmayı işaretleyen bir uyarı davranışı olabilir. Ayrıca bu davranışın sebepleri arasında diğer bireylere göz dağı vermek ve avının dikkatini dağıtmak da yer alabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Tek eşlidirler (monogami) ve yuvayı her iki cinsiyet birlikte kurar. Guguk kuşununun (Cuculus canorus) kuluçka parazitliği yapmayı sevdiği kuşlardan biridir. Çünkü ak kuyruksallayan, yuvadaki diğer yumurtayı aşağı atmak için fazla küçüktür. Aynı şekilde gagası da yumurtayı delmek için fazla güçsüz ve kısadır. Bu yüzden guguk kuşu yavrusunu fark etmeden kendi yavrusu gibi büyütebilir. Ardından yumurtadan çıkan guguk kuşu yavrusu diğer yumurtaları veya yavruları yuvadan aşağı atabilir veya öldürebilir.

Diyet ve Metabolizma

Böcekçildirler. Genelde akarsu kenarlarında, sürüklenen maddeler arasında besin arayışındadırlar. Bu yöntemi şehir hayatına uyum sağlamış martı ve güvercin gibi birçok kuş da kullanabilir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Letonya'nın ulusal kuşudur.

Etimoloji

Motacilla alba içerisinde Mota "hareketli", -cilla "kuyruk" ve alba "beyaz/ak" demektir. Motilite (hareketli) kelimesi de buradan gelir. Kısaca köken olarak "hareketli beyaz kuyruk" anlamını taşır.