Dinler ve inançlar ne olursa olsun günün sonunda birer iddia mıdır?

Merhabalar,

Aslında sorunuz görünenden daha derin bir konuya parmak basıyor, çünkü burada "Gerçek nedir?", "Bilgi felsefesi nedir?" ve "Bilimin sınırları nedir?" gibi tonlarca soruyu da beraberinde getiriyor. Yine de burada konuya benzer şekilde yüzeysel yaklaşmaya çalışacağım, ancak "İnanç ve Bilgi" kavramlarını daha da derinlemesine araştırmanızı her açıdan öneririm.

Birincisi "İnanç", kelime anlamı itibariyle birçok kişi için farklı anlamlara gelmektedir. Bazıları bunu direkt dinlere bağlar, bazıları ise "varsayım" kelimesi yerine kullanabilir, mesela "Önümüzdeki hafta İspanya'ya gideceğiz". Ancak buna dair elinizde kesin bir kanıt yok, geleceği bilemezsiniz, ama haftaya kadar hayatta kalacağınıza inanarak gideceğinizi düşünebilirsiniz. Bu kelimeyi çoğumuz sıkça kullanabiliyoruz, bunda pek sakınca görmüyorum.

Ama eğer "İnanç" kelimesini "Kanıtsız olarak doğru kabul edilen şey" olarak tanımlarsak, o zaman bu otomatik olarak bir "İddia"dır (ve her iddia dikkate değer olmak zorunda değildir!), çünkü kanıtsız olarak ileriye bir şey sürüyorsun. "Varsayım" kelimesi ile burada ayrıldığı nokta, varsayımların daha önceki gözlemlere ve deneylere bağlı olarak ileri sürülen bir şeydir, yani körü körüne ileriye sürülen bir şey değildir. "Yarın yaşayacağımı varsayıyorum" ile "Yarın yaşayacağıma inanıyorum" benzer görünümlü olsa da, bu anlam farkından dolayı farklı şeylerdir, çünkü varsaymak kesinlik taşımasa da, inanmak daha çok kesinlik ifadesi taşıyabiliyor. İnsanlar varsayımların hatalı olabileceği gerçeğiyle kabullenebilir, inançların yanlış olabileceğini ise çoğu kişi kabullenmekte zorlanır çünkü inançlar kişiselleştirilebilir. Kimse varsayımlarını kutsal değerler gibi koruma derdinde değildir.

İkincisi, Dinler, birçok farklı inancı bir arada barındıran birer sistemdir. İçinde yaşadığımız evrenle ilgili iddialar öne sürer, haliyle bazı doğa-üstü ögelere de sahip olsa bile, doğanın kendisiyle de ilgili inançlar barındırdığı için bilimsel araştırmaya da tabidir. Eğer öne sürdüğü iddiaları destekleyecek kanıtları yoksa sadece inanca bağlı halde kalır. Burada bilimin çürütmesi gerektiği bir durum yoktur, çünkü iddia sahibi kimse, iddiasını kanıtlama yükümlülüğü de ona aittir. Bana gelip de "Ay peynirden yapıldı!" derseniz ve buna dair ileriye sürebileceğiniz tek şey "Ben öyle olduğuna inanıyorum!" ise, burada pek bir ilerleme kaydedemeyiz. Her insanın inancını kaale alırsak, her birine aynı dikkati verirsek, bilgi dünyası karman çorman bir hale gelir.

İnsanlar burada genellikle Carl Sagan'ın "İnanmak istemiyorum, bilmek istiyorum" sözünü dillendirirler. Bu noktada şöyle diyebiliriz: Kanıtı ortaya konulan, test edilebilir, tekrarlanabilir bir inanca "inanç" denmez, o bir bilgidir, ve yanlışlanabilir olması özelliğiyle de dogmatik değildir, ona inanıp inanmamanıza da bağlı değildir.

Burada daha denilecek çok şey var ve çok kısa bir şekilde "Evet hepsi birer iddiadır! Nokta." demek istemedim, ama özetle gerçeklik arayışımızda Bilim kullanabileceğimiz en iyi aracımızdır. Bunun için bazıları bize "Natüralist" etiketini yapıştırıp eleştirmek istese de, Bilimin işe yaradığını da bilmekteyiz. İşe yaramasaydı, ne bu yazıyı okuyabilecek teknolojiniz olurdu, ne de içinde yaşadığımız evreni anlayabilecek seviyede olurduk... Çünkü gerçekten de Sagan'ın dediği gibi, inanmaktan ziyade, "bilmek" istiyoruz.

İyi günler :)