Ödüllü Soru İyi ve ahlaklı bir insan olmak için tanrıya ihtiyaç var mıdır?

İnsanın varoluş itkisi iyinin ve kötünün ötesinde bir özgürleşme, farkındalık ve gerçekleşme hikayesi olmalıdır. Tanrısal veya dinsel ve elbette ideolojik tüm çabalar, tasarımlar esasen var olmaya çalışan itkinin sakatlanmış tezahürleridir bence . Doğrusu bütün bu dışsal eklemlerden sıyrılarak özsel bir dinamiğin aktörü olmak ve var olmanın sorumluluğunu üstlenmek, başkalarına atfen yapmak yerine bizzat kendisi olmak, gerçekten yaşamış olmanın ön koşuludur.

İyi ve ahlaklı bir insan olmak için tanrıya ihtiyaç var mı?

Bu soru, aslında iki büyük varsayımı içinde barındırıyor:

1- Ahlak, dışsal bir otoriteye dayanmalıdır.

2- Tanrı olmadan insanlar iyi ve ahlaklı olamaz.

Ama ya bu varsayımlar baştan hatalıysa?

Ahlak, sadece dinî buyruklarla mı mümkündür, yoksa insanlar toplumsal varlıklar olarak zaten işbirliği yapmaya, yardımlaşmaya ve adil olmaya mı evrimleşmiştir?

Evrimsel Psikoloji: Ahlak Nereden Geliyor?

Evrimsel perspektiften bakarsak, ahlak, insan türünün hayatta kalmasını sağlayan bir adaptasyon olabilir. Grup içinde işbirliği yapmak, güven inşa etmek ve karşılıklı yardımlaşmak, türümüzün avantajına olan davranışlarındandır. Eğer ahlak yalnızca dinle ortaya çıksaydı, dinden bağımsız toplumların etik normlar oluşturamaması gerekirdi. Oysa tarih boyunca seküler toplumlar da yüksek etik standartlara sahip olmuştur.

Karşılıklılık İlkesi: İnsanlar, doğaları gereği işbirliği yaparak hayatta kalmıştır. Yardım edenin yardım görme olasılığı artar. Bu, tamamen biyolojik bir avantajdır.

Empati ve Ayna Nöronlar: Evrimsel süreçte, başkalarının duygularını anlamak için geliştirdiğimiz sinir ağları (ayna nöronlar) vardır. Bu, vicdanın ve etik davranışların temelidir.

Toplumsal Sözleşme: Grup içinde düzen sağlamak, kaosu engellemek için etik kurallar geliştirilmiştir. Bu kurallar, zamanla dinsel normlara da dönüşebilir ama özünde toplumsal işleyiş için gereklidir.

Dışsal Otorite Olmadan Ahlak Mümkün mü?

Bu noktada şu soruyu sormalıyız: İnsan, ceza veya ödül beklentisi olmadan da iyi olabilir mi?

Eğer bir kişi, sırf tanrı korkusuyla ya da cennet umuduyla ahlaki davranıyorsa, bu gerçekten "ahlaki" midir? Yoksa bu, koşullu bir itaate mi işaret eder?

Bir insanın ahlaki olması için dışsal bir gözetmene mi ihtiyacı var, yoksa empati, mantık ve toplumsal sorumluluk duygusu yeterli mi?

Sonuç: Ahlakın Kaynağı Biziz

Ahlak, kutsal bir kaynaktan gelen bir buyruk olmak zorunda değil. Evrimsel olarak gelişmiş bir uyum mekanizması olabilir. İnsanlar iyiliği, ait oldukları grubun parçası olarak hayatta kalmak ve işbirliğini sürdürebilmek için geliştirmiş olabilirler.

Asıl mesele şu: İyiliği gerçekten içsel bir motivasyonla mı yapıyoruz, yoksa bir otoriteye boyun eğmek zorunda olduğumuz için mi?

Tanrıya inanmak kişisel bir tercih olabilir, ancak ahlak için bir zorunluluk olup olmadığı bambaşka bir sorudur. Peki, iyi olmak için bir cezalandırıcıya ihtiyacımız olduğu fikri, bize kim tarafından öğretildi? 🤔

Bana göre iyi ahlak, kişisel bir öğrenme dürtüsüdür ve bu ahlakı ilahi bir varlığa bağlamak doğru olmaz, çünkü ahlak kişisel bir davranış biçimidir ve bunun hiçbir tanrıyla alakası olamaz. İslami açıdan ahlak ise davranış biçimi olarak bireysel ahlakla örtüşemez. Her ne kadar ikisi arasında büyük bir fark olmadığını düşünebilirsek de, onları birbirinden ayıran pek çok sebep ve neden bulunmaktadır.

İslam'daki ahlak, kişinin hür iradesiyle değil, çoğunlukla zorunluluk hissiyle benimsenir. İnsanlar, İslami ahlaka uyduklarında, ahiret inancı çerçevesinde ölümden sonraki yaşamda bunun karşılığını alacaklarını düşünürler. Buna karşılık, bu ahlaka uymazlarsa ceza ile karşılaşacaklarını bildiklerinden, ahlaki kurallara uymayı bir zorunluluk olarak görürler.

Kısaca ifade etmek gerekirse, kişisel ahlak ile İslami (ve diğer dinî ahlaklar) arasındaki en temel fark, zorunluluk bilincidir. Kişisel ahlakta birey, kendi iradesiyle ahlaki değerlere bağlı kalıp kalmamaya karar verir. Oysa İslami ahlak, zorunluluk ilkesine dayanır ve birey, özgür bir seçimden çok, inançsal bir zorunlulukla ahlaki kurallara uymak durumunda kalır.

İyi’yi ve Ahlak’ı neye göre ve nasıl tanımladığımıza bağlı!

Genel geçer olarak iki farklı tanım üzerinden bir genelleme yapsak büyük bir hata yapmış olmayız sanırım.

İlki Evrimsel biyoloji temelli, genetik kodlar üzerinden ve tamamen kimyasal. Anlamı da şudur: Ahlak kelime kökeni olarak doğaya ( doğuma) uygunluktur.

Şunun şurasında ahlakı illa ki bir tanrıya bağlayalı, hele ki İslamiyet üzerinden henüz 1500 yıl bile geçmiş değil. Oysa kavrama kaynaklık eden Arapça en az 2100 yıllıktır.

Dolayısıyla burada ve kelimenin tam karşılığı olarak doğuşa uygunluk çok daha isabetli bir tanımlama gibi geliyor.

Doğasına uygunluk ta evrimsel temelde, türümüzün, ortaklaşmacı yaşamın dayatması ile kendini koruyabilmesinin ancak başkalarını da koruyabilmesinden geçtiğini kavrayışından ve bu kavrayışa bağlı olarak normatif değerler geliştirmesinden kaynaklanır: Çalma, koru, kolla, bencil olma, haksızlık etme, yalan söyleme, nazik ol, cömert ol, iftira atma, kıskanç olma ve nicesi.

Ki günümüzde bunların birçoğu yazılı kural olarak ifade ettiğimiz hukuk kurallarının da temelini oluşturur ve tek gayesi türümüzün mahkûm-mecbur olduğu toplumsal yapının sürekliliğini sağlamaktır. Çünkü bizler zoraki ( ortaklaşmacı) toplumsal varlıklarız.

İyilik bunun bir üst boyutudur sadece: Yardım et ki yardım göresin, el uzat ki sana da ihtiyaç duyduğunda el uzansın, gör ki görülesin ve nicesi.

Buraya kadar ki hiçbir aşamada Tanrısal bir etkinin gerektiği kanısında değilim. Tamamen Evrimsel biyolojimizin, doğa karşısında görece zayıf olan türümüzü, hayatta kal ve üre şeklindeki genetik dayatma vesilesi ile mecbur kıldığı ortaklaşmacı yapıdır. Ki bu yapı hafife alınacak bir yapı değildir, bizi besin zincirinin tepesine oturtan da budur.

İkincisi ve örtüştürerek ahlakı ve vesilesi ile iyiliği bir tanrıya bağlama yoludur. Bunun ilkinden tek farkı, ilkinde doğa yerine Tanrı ibaresinin eklenmesidir.

Geriye kalan ve evrimsel olarak kavranmış zorunluluk ile ilahi olarak tanrısal iradenin uyulması lazım gelen emirleri aynı kapıya çıkar.

Evrimsel olarak genetik kod dayatması ve bu sayede güvenceye alınacak hayat, soyun devamının garanti altına alınması ile ilahi boyutta bunlara uyulup uyulmaması neticesinde verilecek ödül ile çarptırılacak ceza aynı kapıya çıkar.

İyi olmaya mecburuz, doğamıza uygun yani ahlaklı davranmaya mecburuz çünkü bizler toplumsal varlıklarız ve bir toplumda yaşama zorunluluğu bunları dayatır. Evrimsel biyoloji sopası yahut Tanrı buyruğu vesilesi ile hiç fark etmez. Dileyen dilediğini bilmekte ve ya dilediğine inanmakta özgürdür. Sevgiyle…

Tabi ki iyi ve ahlaklı bir insan olmak için tanrıya ihtiyaç yoktur. Tanrıya ihtiyaç ilkel kabilelerde yönetimi kolaylaştırmak insanların doğru şekilde davranmasını sağlamak için olabilir. Artık insanların iyi ve ahlaklı olmak için tanrıya ihtiyacı yoktur. Çünkü bu zaten kişinin kendisine kalmıştır,düşünerek zaten doğru olanı bulabiliriz...