Joule-Thomson yasası nedir?
Joule-Thomson yasası, bir gazın basınç değişimi ile sıcaklık değişimi arasındaki ilişkiyi tanımlayan bir fizik yasasıdır. Bu yasaya göre, bir gazın basıncı düşerken, gazın sıcaklığı da düşer. Bu olaya Joule-Thomson soğutması denir. Bu yasanın geçerli olması için, gazın hacminin sabit olması veya gazın iş yapmaması gerekir.
Joule-Thomson yasasının arkasındaki mantık, gaz moleküllerinin potansiyel enerjisi ile kinetik enerjisi arasındaki değişimdir. Potansiyel enerji, moleküller arasındaki çekim kuvvetlerinden kaynaklanır. Kinetik enerji ise moleküllerin hareketinden kaynaklanır. Gazın sıcaklığı, moleküllerin ortalama kinetik enerjisine bağlıdır. Bir gazın basıncı düştüğünde, moleküller arasındaki mesafe artar ve potansiyel enerji artar. Bu potansiyel enerji artışı, kinetik enerji azalması ile dengelenir. Bu da gazın sıcaklığının düşmesine neden olur.
Joule-Thomson yasası, gazın türüne, başlangıç basıncına ve sıcaklığına bağlı olarak farklı sonuçlar verebilir. Bazı gazlar, Joule-Thomson soğutmasına daha yatkındır. Bunlara Joule-Thomson pozitif gazlar denir. Örneğin, hidrojen, helyum, neon gibi asal gazlar, Joule-Thomson pozitif gazlardır. Bu gazlar, basınç düştüğünde sıcaklıkları da düşer. Bazı gazlar ise Joule-Thomson soğutmasına daha az yatkındır. Bunlara Joule-Thomson negatif gazlar denir. Örneğin, karbondioksit, metan, etan gibi gazlar, Joule-Thomson negatif gazlardır. Bu gazlar, basınç düştüğünde sıcaklıkları artar. Bazı gazlar ise Joule-Thomson etkisine nötrdür. Bunlara Joule-Thomson nötr gazlar denir. Örneğin, azot, oksijen, hava gibi gazlar, Joule-Thomson nötr gazlardır. Bu gazlar, basınç düştüğünde sıcaklıkları değişmez.
Joule-Thomson yasası, endüstride ve günlük hayatta birçok uygulamaya sahiptir. Örneğin, bu yasa sayesinde, sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) depolama ve taşıma işlemleri yapılabilir. LNG, basınçlı ve soğuk bir gazdır. Basınç düşürülerek, gazın sıcaklığı da düşürülür ve gaz sıvılaştırılır. Bu şekilde, gazın hacmi küçülür ve depolama ve taşıma kolaylaşır. Bir diğer örnek, buzdolabı ve klima gibi soğutma sistemleridir. Bu sistemlerde, Joule-Thomson pozitif bir gaz, basınçlı bir borudan geçirilir. Borunun sonunda, gazın basıncı düşürülür ve gaz soğur. Bu soğuk gaz, bir ısı değiştirici ile temas ettirilir ve ortamın ısısını alır. Bu şekilde, ortam soğutulur.
Gay-Lussac yasası nedir?
Gay-Lussac yasası ise, bir gazın hacim değişimi ile sıcaklık değişimi arasındaki ilişkiyi tanımlayan bir fizik yasasıdır. Bu yasaya göre, bir gazın hacmi artarken, gazın sıcaklığı da artar. Bu olaya Gay-Lussac ısınması denir. Bu yasanın geçerli olması için, gazın basıncının sabit olması gerekir.
Gay-Lussac yasasının arkasındaki mantık, gaz moleküllerinin kinetik enerjisi ile hacim arasındaki değişimdir. Bir gazın hacmi arttığında, moleküller arasındaki mesafe artar ve moleküller daha az çarpışır. Bu da moleküllerin kinetik enerjisini artırır. Bu kinetik enerji artışı, gazın sıcaklığının artmasına neden olur.
Gay-Lussac yasası, endüstride ve günlük hayatta birçok uygulamaya sahiptir. Örneğin, bu yasa sayesinde, sıcak hava balonları uçabilir. Sıcak hava balonlarında, bir ısıtıcı ile hava ısıtılır. Havanın sıcaklığı arttıkça, havanın hacmi de artar ve balon şişer. Bu da balonun kaldırma kuvvetini artırır ve balonu havalandırır. Bir diğer örnek, termometrelerdir. Termometrelerde, bir sıvı (genellikle civa veya alkol) bir cam tüp içinde bulunur. Sıvının sıcaklığı arttıkça, sıvının hacmi de artar ve sıvı tüpün içinde yükselir. Bu şekilde, sıcaklık ölçülür.
Kaynaklar
- Oxford Reference. Joule-Thomson Effect. Alındığı Tarih: 5 Aralık 2023. Alındığı Yer: Oxford Reference | Arşiv Bağlantısı
- Scientific American. Size-Changing Science: How Gases Contract And Expand. (5 Haziran 2023). Alındığı Tarih: 5 Aralık 2023. Alındığı Yer: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
- B. Beşergil. Gay-Lussac Yasası (Gay-Lussac's Law). (18 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 5 Aralık 2023. Alındığı Yer: bilsenbesergil.blogspot | Arşiv Bağlantısı
