İntihara teşebbüs eden birini neden geri kazanmaya çalışırız? Kişisel bir müdahelede bulunmak onun bireysel haklarını hiçe saymak demek midir?

Aslında düz mantıkla baktığımızda, kişinin kendi yaşamıyla ilgili kararlarının öznel ve üzerinde tartışılamaz olduğu düşünülebilir. Ancak, sahip olduğumuz savunma mekanizmaları, kendimize zarar vermeyecek kadar güçlü. Zarar vermeyecek kadar. Peki madem bu kadar güçlü ise, neden intiharları sürekli olarak görüyoruz.

Hayatı algılama ve yorumlama, düşünce yapımız için temel düzeyde önemli. Çünkü mağara döneminde gerçek tehditler ve sorunlar ölüm riski vardı. Oysa günümüzde riskler aslan-kaplana göre o kadar girift karmaşık bir yapıda ki, artık bireyler gerçek anlamda tehdit olmayan konuları da tehdit olarak görmeye ve olumsuz olarak etkilenmeye başladı. Faturalar, vergiler, emeklilik, üst ast ilişkileri vs vs vs. Bu da, gerçek sorunları halledebilecek güçteki savunma mekanizmalarını zayıflatıyor. Kişiler "parasempatik" moda geçemedikleri için yoğun stres kaygı hatta panik atak yaşamaya başlıyor.

Yani kendi ölümünü isteyen bir kişi çok yüksek ihtimalle, sağlıklı düşünemeyecek bir haldedir. Bu durumdaki bir kişiye sağlıklı düşünen bireylerin müdahelesi yanlış görülmemeli. Sigara içerek uzun vadeli intihar eden bir kişiye doktorun sigarayı bırakmasını söylemesi gibi bir yaklaşım aslında. Ölümün bir hak olarak görülebilmesi için, kanserin terminal dönemi gibi medikal bir yolla düzeltilemeyecek durumlar söz konusu olmalı en azından. Çünkü birey sağlıklı düşünmeye başladığında çoğu zaman "iyi ki yapmamışım" diyerek yaşadığına sevinmektedir. Ötenazi ile intihar farklı konular kısaca.

Öyledir. Ama yine de bu yaşadığımız hayat elimizde varolduğuna dair emin olma ihtimalimizin en yüksek olduğu şeydir. Yaşadığımız şeyler, tecrübe edebilececeğimiz şeyler,hislerimiz elimizdeki tek şeydir. Birinin ne yaşamış olursa olsun bu hayata dair,yaşayabileceği güzel şeylere dair ümidini kaybetmemesini isteriz. İyi ki yaşamışım,ne kadar çok şey kaçırmışım mentalitesine kavuşmasını dileriz. Üç sebebi olduğuna inanıyorum bu durumun. İlk olarak eğer vazgeçirebilirsek ve hayatı iyiye giderse yaşayacağımız tatmin,birini kurtarmış olmanın verdiği haz,vazgeçiremezsek ve intihar ederse yaşayabileceği güzel şeyleri kaçırmış olmasından,birini kurtaramamış olmamızdan gelen vicdan azabı. Diğeri ise aynı tür olmamız,ikimiz de insan olduğumuzdan dolayı aynı türdeki başka birini kaybetmek istemiyor olabiliriz. Büyüdükçe sahip olduğumuz ideolojilerden dolayı belirli gruplara mensup insanları ötekileştirmiş ve onların ölmüş olmasını diliyor olabiliriz fakat aynı türe mensup bireyler bir diğerinin ölümünü istemez. Benzer varlıklarız ve belki evrimsel olarak geçmişte bir bütün olarak diğer canlılara karşı savaşmamızdan gelen grup üyesini kaybetmeme isteği de olabilir.

Bireysel haklar konusunda, bireyin özerkliğine saygı gösterme ihtiyacı ile yaşamını ve refahını koruma görevi arasında denge kurmak esastır. Çoğu durumda, intiharı önlemek için müdahale etmek, haklarını hiçe saymak değil, duygusal ve zihinsel durumları nedeniyle karar verme yeteneklerinin geçici olarak bozulduğunun kabulüdür.

Bir yan fayda olarak, intihar girişiminde bulunmuş birine ilgi ve alaka göstermek, ruh sağlığı sorunları ve intiharı çevreleyen stigmayı kırmaya yardımcı olur. Toplumda ruh sağlığı mücadelelerine karşı daha şefkatli ve anlayışlı bir tutumu teşvik edebilir.

İnsan toplum olarak yaşayan sosyal bir varlıktır ve her ne kadar bireysel haklarımız olsa da, sırf var oluşumuzla bile bireylere ve topluma karşı sorumluluklarımız da var. Unutmayın, sorumluluk yoksa hak da yoktur. Bir hakkın varlığından bahsedeceksek orada sorumluluk da vardır.

Bir insan, sırf var olmakla bile sokağın köşesindeki bakkala karşı bile toplumsal olarak sorumludur. O insan var olacak ki bakkal bakkallığını yapabilsin.

Böyle düşündüğünüz anda bir insanın kendisini yok etme dürtüsünün, topluma (ve mesela sevenlerine) karşı büyük bir sorumsuzluk olduğu ortaya çıkar. Tüm toplum nezdinde küçük bir sorumluluk olsa da, bireysel alanda büyüktür.

Ayrıca şunu düşünün: Tam tersine intihar vakalarına karışılmasa ve "Herkes keyfi istediğinde intihar edebilir, bu gayet doğal bir davranıştır" mantığı toplumda oturmuş olsa...

Yüksek ihtimalle toplum diye bir şey kalmazdı çünkü birey grupları birbirleri arasında güven tesis edemezdi. Yarın durduk yere yok olabilecek bir insana kim, hangi konuda, nasıl güvenebilir?

Toplum olmazsa sosyalleşme, sosyalleşme olmazsa da "insan" olmaz.

İntihar vakalarına müdahale etmezsek, insanlığı yok etme yoluna gireriz.

İkinci sorunun cevabı hem evet hem de hayır. İntihar etmek isteyen birin vazgeçirmeye çalışmanın birçok sebebi olabilir. Bunlardan biri bilimsel dayanaklar. İntihara meyilli olma durumu hem genetik hem de çevresel koşullara bağlıdır. Bunlar, uygun koşullarda bir araya geldiklerinde bazı fizyolojik bozukluklar yaratırlar ve intihar düşünceleri tetiklenir. Bununla birlikte atalarımızın davranışlarına baktığımızda hayatta kalmak istediklerini ya da başka bir deyişle hayatta kalmak isteyenlerin torunları olduğumuzu da söyleyebiliriz. Tüm bu sonuçlar doğrultusunda intiharı engellemek, sağlıklı bir beynin vermediği bir kararı durdurmak olarak söylenebilir. Bu noktada, bireyin haklarına bir saldırı olarak adlandırmak doğru olmayabilir. Ancak çevresel koşullara bakarsak, işler biraz değişebilir. Büyüdüğümüz aile, geliştiğimiz çevre ve yaşadığımız toplum ayrı etkenlerdir. Bu noktada kişisel bir bakış açısı sunacağım, bilinci yerinde olan bir birey, yani intihar olgusunun ne olduğunu bilen ve hangi fizyolojik sorunları olduğunun farkında olan, buna rağmen intihar kararını veren birini engellemenin, birey haklarına saldırı olarak adlandırılabileceğini düşünüyorum (yine bu noktada intihara meyilli kişi, bana göre bireysel düzeyde değerlendirilmeli). Neden geri kazanmaya çalışırız sorusunun yanıtı da kişiden kişiye değişen bir durumdur. Benim için iki durum söz konusu, karşımdakinin sağlıklı bir şekilde karar vermemiş olduğu düşüncesi ve sevdiğim insanı bir daha göremeyecek olduğum bilinciyle adımlar atabilirim.

Yaşamak demek var olmak demektir. Hepimiz annemizin karnından çıktığımızda var olduk. Ölüm ise hiçliğe geri dönmek demektir ve bu doğası gereği insana ve insanın dahil olduğu her şeye aykırıdır. Biz insanlar olarak intihar etmek isteyen birisine karşı sırf var olduğu için içten içe "yaşamak istiyor." varsayımını koyarız. Eğer birisinin davranışı kendi varlığını yok etmeye yönelik ise bu kendi varlığını gerçekleştirmesinde bozulmalar olduğu anlamına gelmektedir. Biz bu gerçeklerden ve varsayımlardan yola çıkarak kişiye destek oluruz.

"Bireysel hakka müdahale etme" derken bahsettiğin şeyi "intihara kalkışan bir insanı engelleme" olarak aldığını varsayıyorum. Bu anlamda biz o kişiyi anlık olarak engellediğimizde evet belirli açılardan bireysel hakkı engelleriz, ama olur da kişi bu davranışında kararlı olursa ve engellenmiş olmasına rağmen bir daha yapma niyetinde ise, bu konuda bizim yapabileceğimiz en büyük şey onu sözel olarak aksi yönde ikna etmeye çalışmak olmalıdır. Bunun dışında kişi sırf var olmaya devam etsin diye o kişinin kendini öldürmesini engellemek kanımca bireysel hakka müdahaledir ve etik değildir.