Surdan baslayayim, elektronlarin donup donmedigini bilmiyoruz cunku goremiyoruz, cunku cok kucuk, matematiksel olarak donmek zorunda oldugunu biliyoruz (Stern-Gerlach deneyi). Acisal momentumun korunmasi icin spin kavrami gelistirilmistir (Pauli).
Cisimlerin, parcaciklarin donmesinin sebebi ise yercekimi, momentum, eylemsizliktir.
Acisal momentum her daim korunmak zorundadir, baslangictaki degeri son degerine esit olmak zorunda. Yani evren dogarkenki ilk acisal momentumu evrenin diger tum elementlerin acisal momentumunun toplamina esit. Yaklasik 20 bin (sayidan tam emin degilim, hatirlamiyorum:google) galaksinin donusune baktigimizda net bir acisal momentum oldugunu gorduk, bu da ilk donusun kendine has bir aksisi ve yonu oldugunu gosteriyor. Bu da evren dogarken "natural" bir donusu oldugunu gostermekte. Cok da mantiksiz degil ilk patlamanin donerken yasandigini dusunebiliriz. Daha onceki arastirmalarda evrenin isotropik oldugu, yani farkli yonlerden bakildiginda ayni fiziksel degerlere sahip oldugu dusunuluyordu, bunun sebebi kozmik arkaplan isimasi idi, hangi yone baksak buyuk patlamanin varligini kanitlayan bu isimanin ayni degere sahip oldugunu goruyorduk, ama dedigim gibi eger boyle olsaydi bakilan galaksilerin donus yonleri saat yonu ve saat yonunun tersi olmaliydi ki toplam tork sifir ciksin. Yine de kesin degil, cunku gozlemleyebildigimiz kisim cok kucuk. Simdilik bununla idare etmek zorundayiz.
Sonuc itibariyle fizik zor degildir, basit dusunmek zordur, en kisa ve net cevap olarak: acisal momentum.
