Evrimde rastgelelik, "rastgele" veya "tesadüf" sözcüğünden ne anladığınızla ilgilidir.
Eğer rastgelelikten anladığınız, içerisinde hiçbir örüntü olmayan ve hiçbir şekilde çalışılamayacak bir karman çormanlık hali ise, hayır, evrim rastgele değildir. Örneğin mutasyonlar gibi çeşitlilik yaratan mekanizmalar büyük oranda rastgele meydana gelir, yani hangi anda hangi genin ne şekilde değişeceğini kestirmek çok zordur (veya imkânsızdır). Bunun nedeni, mutasyonlara neden olan radyoaktif ışınımın veya mutajenler gibi kimyasalların genlerle nasıl etkileşeceğini öngörmenin çok zor (veya imkânsız) olmasıdır. Benzer şekilde, genlerin tam olarak nasıl karışacağını, hangi spermin hangi yumurtayla birleşeceğini kestirmek de çok güçtür (veya imkânsızdır) - bu nedenle gen havuzunun zamanla nasıl değişeceğini kesin olarak bilemeyiz.
Ama evrim, sadece mutasyon geçirmek, genleri karıştırmak, üremek demek değildir. O mutasyonun fayda veya zarar sağlaması sonucunda (veya genetik sürüklenme gibi birtakım rastgele süreçlerle) popülasyon içinde sayıca artması veya azalması gerekir. Eğer bir çeşitlilik üzerine seçilim etki ediyorsa, orada rastgelelik yoktur; çünkü seçilen veya elenen genler tamamen rasyonel ve araştırılabilir gerekçelerle seçilmekte veya elenmektedir. Örneğin mutasyon sonucu edinilen yeni bir gen, canlının bulunduğu ortama renk bakımından daha iyi uyum sağlamasını mümkün kılabilir ve üreme başarısını artırabilir. Burada herhangi bir rastgelelik yoktur: Çevrenin yarattığı hayatta kalma ve üreme baskıları her neyse, son derece öngörülebilir şekilde onlar seçilmekte veya elenmektedir. Yani seçilim mekanizmaları, çeşitlilik mekanizmalarındaki rastgeleliği elimine etmekte, evrimi rastgele-olmayan bir süreç yapmaktadır.
Öte yandan çevrenin ne yönde ve nasıl değişeceğini kestirmek çok zordur; hele ki yüz binlerce veya milyonlarca yıllık süreçlerde... Hava durumunu 2-3 gün sonrası için iyi bir şekilde kestirebilmekteyiz; ama 5 yıl sonra bugün havanın ne olacağını bilememekteyiz, çünkü atmosferik süreçler kaotiktir. Yani başlangıç koşullarına çok hassastır ve en ufak farklılıklar bambaşka sonuçlar yaratabilir. İşte evrim de böyledir: Çevrenin ne tür gereksinimleri şart koşacak şekilde değişeceğini bilemediğimiz için, evrimi de öngörmekte zorlanırız. Ama ola ki bir canlının bütün gen havuzunu ve nasıl değiştiğini bilirsek, aynı zamanda çevrenin de tam olarak nasıl değişeceğini bilirsek, türün ne yöne evrimleşeceğini bilebiliriz. Yani rastgelelik ve belirsizlik, evrimin kendisinden değil, Evren'deki diğer süreçlerin rastgeleliği ve belirsizliğinden kaynaklanır. Bu dış bilim dallarındaki rastgeleliği ve öngörülemezliği çözdüğünüz anda, evrimi de bir topun düşeceği yeri kestiren fizik kadar keskin bir şekilde öngörebilirsiniz.
Eğer bir şeyin rastgele olmaması için sadece insan bilinci gibi bir bilinç tarafından yönetilmesi gerektiğini düşünüyorsanız, evet, evrim rastgeledir. Çünkü evrimi yöneten bir bilinç yoktur veya evrimin kendisi bilinçli ve öngörülü değildir.
Evrim tesadüfidir; ancak bunun sebebi "tesadüf" sözcüğünün "bilimsel olmayan karmaşıklık" demek olmamasıdır. Tesadüf, gerçekleşme olasılığını öngörmekte zorlandığımız veya olasılık vermediğimiz olayların bir arada yaşanmasına verilen isimdir. Tesadüf, matematikte olasılık kavramına karşılık gelir. Her canlı neslinin evrim sürecinde evrimleşebileceği sayısız yolak vardır ve bunlardan hangisi veya hangilerinin yaşanacağını öngörmek, yukarıda izah edilen nedenlerle zordur. Bu nedenle o yolaklardan biri yaşandığında, "tesadüfen olduğunu" söyleriz. Bu, kıtaların neden o yöne değil de bu yöne kaydığını veya nasıl olup da iki zarı üst üste 5 kez çift attığımızı anlamlandıramadığımızda söylediğimiz "tesadüf" gibidir. Bu olayların hepsinin olasılık matematiği çalışılabilir, her birinde yeterince deneme yapılırsa düşük olasılıklı durumların bir veya birkaç kez yaşandığı görülür; ama bize karmaşık veya düşük olasılıklı geldiği için bundan kaçınırız ve basitçe "tesadüf" deriz. Evrimsel biyologlar ve matematiksel evrim bilimciler, evrimin matematiği üzerine uzmanlaşan bilim insanlarıdır.
Bir diğer deyişle, rastgelelik konusunda evrimi diğer bilimlerden ayıklamak adil bir değerlendirme değildir. Evrimde rastgelelik vardır ama bu rastgelelik, herhangi bir diğer biyolojik, kimyasal, psikolojik, kuantum mekaniksel, iklimbilimsel, jeolojik veya sosyolojik süreçte olandan daha fazla değildir.
824 görüntülenme
