Serkan Anılır'ın ismini belki gazetelerden ve bazı bilim dergilerinden duymuşsunuzdur. Bir aralar çeşitli illerde bilim konuşmaları yapan, uçuk kaçık bilim projeleriyle halkı heyecanlandıran, hatta NASA'nın ilk Türk astronotu olduğunu iddia ederek ün yapan bir şahıstı. Detaylarını makalemizde vereceğiz; ancak Serkan Anılır'ın hayatı, edebiyat ve bilimin en tehlikeli düşmanlarından birisi olan veri uydurma ve aşırma (intihal) suçlarının en ilginç örneklerinden birisidir. Serkan Anılır'ın yaptıkları, bir insanın kariyerini intihal ve yalanlarla nasıl yerle bir edebileceğinin en ilgi çekici örneğidir. Çünkü Anılır'ın hayatında yaşananlar, sadece 1-2 çalışmanın sağdan soldan aşırılması değil, koca bir kariyerin yalanlar ve intihaller üzerine kurulu olmasının bir örneğidir. 

Texas Tech Üniversitesi'nde aldığım "Mühendislik Pratiği ve Araştırmalarında Etik" isimli doktora dersinin dönem projesi olarak Serkan Anılır ile ilgili internette yer alan bilgileri bir araya getirerek bir derleme yapmak ve hayatın her alanında etiğin ne kadar büyük öneme sahip olduğunu göstermek istedim. Bu araştırma makalesi, bu ders için yaptığım araştırmaların ve analizlerin bir sonucudur. 

Körelmiş organlar (vestigial organs, vestigials) ya da Körelmiş yapılar (vestigial structures) temel olarak Evrimsel süreçte değişen çevre koşullarından ötürü eskiden yapmakta oldukları işlerin yapılmamasıyla birlikte bir organın evrim ekonomisi dahilinde giderek körelmesi, işlevsizleşmesi ve nihayetinde yok olmasıdır. Bu tanım biraz üzeri kapalı olsa da, adım adım yazımızda önemli noktalarını açarak sizleri bilgilendireceğiz.

Bildiğiniz gibi evrim, doğa şartlarına bağlı olarak işleyen bir süreçtir. Doğa şartları ise, katrilyonlarca parametrenin etkisi altında sürekli, an be an değişirler, küçük ya da büyük miktarlarda. İşte bu değişimler, canlıların doğada hayatta kalma ve üreme başarılarını birebir etkilerler. Her türün bireyleri, bireysel olarak birbirlerinden farklıdırlar. Buna, genetik farklılıklar sebep olabileceği gibi, çevrenin de etkisi sebep olabilir. Bunun en güzel örneği, farklı ailelerde büyüyen ama genetik olarak tıpatıp aynı olan tek yumurta ikizlerinin arasında fiziksel ve davranışsal pek çok fark olmasıdır. İşte bu tür içi bireysel farklılıklar (ki bunların sayısı da katrilyonlarla ifade edilebilir), sayısız çevresel etmene karşı bir nevi sınav içerisindedirler. Bu sınavda çevre şartlarına en uyumlu olanlar daha kolay hayatta kalır ve daha kolay/çok üreyebilirler. Böylece kendilerini bu şartlara karşı güçlü kılan genleri ve dolayısıyla bu genlerin etkilerini yavrularına aktarabilirler. Bunun sonucunda da, nesiller sonunda, çevre şartları tamamen değişmediği müddetçe, o şartlara daha önceki nesillerden çok daha uyumlu türler evrimleşir.

İnsanlık, tarihi boyunca doğası gereği çevresiyle ve bu çevrede bulunan diğer canlılarla sürekli etkileşim halinde olmuştur. Tarih boyunca insanlar beslenme, iş gücü, ulaşım gibi pek çok alanda hayvanlardan yararlanmışlardır. Sığırları evcilleştirip tarımda iş gücü olarak kullanmışlar ve etinden faydalanmışlar; yüzlerce farklı tavuk ırkını birbirleriyle hibritleştirmiş, aralarından en verimlilerini seçmiş ve bu yüksek verimli hibritleri devasa büyüklükteki çiftliklerde üretmişlerdir. Atları evcilleştirip ulaşımı kolaylaştırmışlar, ordularına binek hayvanı yapıp hasım ordulara üstünlük sağlamışlardır. Sığır ve domuzları evcilleştirip devasa çiftliklerde et ve sütünden yararlanmak için yetiştirmişlerdir. Öyle ki zamanla evcilleşen kediler ve köpekler insanların ev arkadaşları haline gelmiştir. Bu işleri yapabilmek için insanlar çevresiyle ve hayvanlarla her zaman karmaşık ilişkiler ağı kurmuşlardır. Bu ağ insanları hayvanları ve çevreyi birbirine sıkı sıkıya bağlamaktadır. Bu bağ sağlık alanında Tek Sağlık Konsepti (İng: "One Health") olarak bilinen yeni bir yaklaşımın gelişmesine neden olmuştur.

Tek sağlık konsepti; insan sağlığı, çevre sağlığı ve hayvan sağlığının birbirine bağlı olduğunu vurgulayan ve sağlık politikalarına bu perspektiften bakılması gerektiğini savunan bütüncül bir yaklaşımdır. Tek sağlık fikri insan sağlığı, çevre sağlığı ve hayvan sağlığını tek tek ele almaktan ziyade bir bütün olarak görüp, farklı disiplinlerden bilim insanlarının ortak bir paydada buluşup çalışması gerektiği ancak böyle toplum sağlığının korunabileceğini ifade etmektedir.

Birçoğumuz için anlaması oldukça basittir: Güneş panellerimiz bulunuyor. Binlerce kilometre uzunluğunda yollarımız bulunuyor. Neden bu yolları solar paneller ile kaplayıp enerji problemimizi çözmeyelim? İşte Fransa, tam da bunu denedi. Ancak elde ettikleri sonuç, pek de beklendiği ve umulduğu gibi değil.

Wattway adı verilen 1 kilometrelik yol, Fransa'nın Normandy bölgesindeki Tourouvre-au-Perche köyünün içinden geçiyor. 2014-2016 yılları arasındaki deneme periyodu boyunca bu yoldan günde 2000 motorlu taşıtın geçtiği hesaplandı. Yolun inşası 5 milyon Euro tuttu. Peki ya enerji üretim istatistikleri ne alemde? 2880 adet fotovoltaik panel ile kaplı olan yolun, her yıl 280 megawatt saat (MWh) enerji ürettiği ve her gün 767 kilowatt saat (kWh) enerji çıktısı alındığı bilinmektedir. Bu ne kadar bir enerji? Sadece sokak lambalarını yakmaya yetecek kadar...

Her ne kadar Dünya tarihinde çok ama çok daha büyükleri yaşanmış olsa da, insanlar tarafından bugüne dek gözlenebilen ve kayıt altına alınan en büyük asteroit çarpması, 30 Haziran 1908 günü sabahında, Sibirya’da gerçekleşti. Günümüzde Tunguska Olayı olarak bilinen bu olayın yıl dönümü olan 30 Haziran'ı Asteroit Günü olarak kutluyoruz. Doğu Sibirya’daki az nüfusa sahip ücra bir bölge olan Krasnoyarsk Krai'de meydana gelen bu patlama, sonrasında bir krater oluştuğu gözlenmemesine rağmen, olay bir "çarpma olayı" olarak sınıflandırılıyor.

Yapılan son araştırmalara göre Dünya yüzeyinin yaklaşık 5-24 kilometre kadar üzerinde patlayan asteroidin, 50-190 metre büyüklüğünde olduğu ve atmosfere 54.000 km/s gibi bir hızla girdiği ön görülüyor.^[1] Bu olay sonrasında yaklaşık 185 Hiroşima atom bombasına eşit miktarda, kabaca 3-30 megaton enerji açığa çıktığı hesaplanıyor. Bir diğer deyişle, bu patlama büyük bir şehir üzerinde (mesela New York Şehri veya İstanbul'da) yaşanacak olsaydı, şehrin tamamını yok edebilirdi. Yere bile çarpmayan bu asteroitin etkisiyle en az 5 büyüklüğünde depremler yaşandığı düşünülüyor.^[2]

Kuşların doğal ortamda yaptığı tüm yaşamsal aktiviteleri izleme uğraşına kuş gözlemi ve bunu gerçekleştiren kişiye de kuş gözlemcisi denmektedir. Bu yaşamsal aktiviteleri avlanma, beslenme ve üreme faaliyetleri olarak sıralayabiliriz.

Kuş gözlemcisi olmak için her hangi bir ön koşul bulunmamaktadır. Hangi yaşta olursanız olun, hangi iş unvanına sahip olursanız olun, ekonomik düzeyiniz fark etmeksizin, kuş gözlemcisi olabilirsiniz. Yani 7'den 70'e herkes kuş gözlemi yapabilir.

Ülkemizi dünyada en fazla sağır kedinin olduğu ülke olarak rahatlıkla adlandırabiliriz. Bu durum son derece üzücüdür. Bunun en büyük sebebi ise, beyaz kıllara sahip kedilerin bir nevi milli kedi olarak, ayrı bir ırkmış gibi lanse edilmesi ve üretilmesidir. Fakat insanlarımız sağırlığı unutup, kedinin hayatını ve sağlığını görmezlikten gelmektedirler. Anadolu coğrafyası içindeki beyaz kedilerimiz, renkli olanlarıyla genetik olarak hiçbir farkı olmamasına karşın; ülkemizde sanki ayrı, özel bir ırkmış gibi gösterilmiştir.

Renkli kedilerde sağırlığa yaygın olarak rastlanmazken, bizler beyaz kedilerimizi, bilinçsizce bir arada çiftleştirerek bu soruna neden olmuşuzdur. Yetiştiriciler dışında, Ankara Hayvanat Bahçesi ve Van Üniversitesi sağırlığa rağmen, üretime senelerdir devam etmektedirler. Bu yazının yazıldığı sıralarda Ankara Hayvanat Bahçesi hiçbir önlem almamıştır ve yapılan araştırmada 9 kediden 7’sinde kısmi sağırlığa rastlanılmıştır (Tike, 2009). Van 100. Yıl Üniversitesi ise sağırlık üzerine, ciddi bir bilimsel test yapmadan üretimlerine onlarca yıldır devam etmişlerdir. Medyada kedilerinin sadece %2-3 oranında sağır olduğundan bahsetmişlerdir, fakat bu inandırıcı olmamakla beraber, genetik olarak imkansızdır.

Sibernetik, organize edilen sistemlerin dinamik özelliklerine odaklanan organizasyon bilimi olarak adlandırılabilir. Hem canlı hem de cansız amaçlı sistemlerin incelenmesi ve nasıl yönetildikleri, sibernetik olarak bilinir. Sibernetik, karmaşık sistemlerdeki kapalı sinyal döngülerinin döngüsel nedenselliğindeki geri bildirim mekanizmalarının işlevine odaklanmaktadır.

Bu kapalı sistemlerde kendi kendine oluşan faaliyetler, sistemin çevresinde değişikliklere yol açar; bunun sonucunda da sistemin kendisinde değişiklikler meydana gelir. Hem eylem hem de sonuçları sistem içerisinde meydana gelir. Bir sistemdeki bilgi akışı ve sistemin bu bilgiyi kendi kendini yönetmek için nasıl kullandığı sibernetiğin özel ilgi alanına girmektedir.

Dinozorların ve diğer hayvanların fosilleri genelde bütün halde korunmuş olarak bulunmuyor maalesef. Çünkü bazı parçalar fosilleşirken diğerleri zamanla çürüyüp gidiyor. Bazen bulunan fosiller bu yüzden aşırı kötü durumda olabiliyor. Bilim insanları da canlıları ellerinde ne varsa ona göre düşünüyorlar. Karşılaştırmalı anatomi gibi bilimler de soyu tükenmiş canlıların neye benzediklerini öğrenmemiz açısından aşırı önemli. Tabi bazen hatalar yapılıyor ve bilim insanları soyu tükenmiş canlıları normalde olduklarından apayrı bir şey gibi düşünüyor.

Therizinosaurus gerçekte çok tuhaf bir dinozor. Kendisi Therizinosauridae familyasının en büyük üyesidir. Geç Kretase'de Asya'da yaşamıştır. Therizinosauridae familyası theropodlar arasındadır. Buna rağmen bu familyadan gelen dinozorlar theropodların büyük çoğunluğu gibi etobur değil otoburdur. Therizinosaurus aynı zamanda sahip olduğu devasa tırnaklarla da bilinir. Ayrıca bu familyada sınıflandırılan her türün tüylü olduğu düşünülmekte.